Лекция №13. Еңбек құқығы

1.Ең бек қ ұ қ ығ ының тү сінігі

2.Ең бектік қ ұ қ ық тық қ атынастар

3.Жеке ең бек шарты.Ең бек даулары. Ең бекті қ орғ ау.

Ең бек қ ұ қ ығ ы - ең бек қ атынастарын реттейтін қ ұ қ ық тық нормалардың жиынтығ ы. Бұ л қ атынастар тараптардың ә детте жеке ұ жымдық шарттар негізінде белгілі бір ең бек қ ызметін жү зеге асыруы жө нінде туындайтын жұ мыс беруші мен қ ызметкер арасындағ ы қ атынастар жә не Қ Р Конституциясына негізделген ең бек туралы заң дарымен реттеледі. Жеке ең бек шарты-жұ мыс беруші мен қ ызметкердің арасында жазбаша жасалғ ан екі жақ ты келісім. Шарт бойынша қ ызметкер жұ мыс берушінің актісін атқ ара отырып, белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұ мысты орындауғ а, ал жұ мыс беруші қ ызметкерге жалақ ысын жә не заң дар мен тараптардың келісімінде кө зделген ө зге де ақ шалай тө лемдерді уақ ытында жә не толық тө леуге, ең бек жағ дайларын қ амтамасыз етуге міндетті.

Жеке ең бек шарты:

1.Белгісіз мерзімге

2.Белгілі бір мерзімге

3.Белгілі бір жұ мысты орындау уақ ытына немесе уақ ытша болмағ ан қ ызметкерді ауыстыру уақ ытына жасалуы мү мкін.

Жеке ең бек шарты жазбаша пошымда кемінде екі дана етіп жасалып, оғ ан тараптар қ ол қ ояды, ал бір данасы қ ызметкерге беріледі.

Жеке ең бек шартының тоқ татылу негіздері:

1.Мерзімнің бітуі бойынша;

2.Тараптардың еркіне байланысты емес мә н жағ дайлары;

Шартты бұ зу негіздері:

1.Тараптардың келісімдері бойынша;

2.Тараптардың бірінің бастамасы бойынша;

3. Заң намалық кесімдерге кө зделген ө зге де негіздер болып табылады. Ең бек даулары тараптардың келісімі бойынша немесе сот тә ртібімен қ аралады. Сотқ а дейін ең бек дауларын келісім комиссиясы қ арай алады. Ол комиссия тараптардың бірлескен шешімі бойынша жұ мыс берушілер мен қ ызметкерлердің саны тең ө кілдерінен тепе-тең негізде қ ұ рылып, қ ызметкерлердің ө кілдері ұ йымның жалпы жиналысында сайланып, жұ мыс берушінің ө кілдерін ұ йым басшысы тағ айындайды. Сот тә ртібіне ең бек даулары 1999 жылғ ы13 шілдедегі Қ азақ стан Республикасының Азаматтық іс жү ргізу Кодексіне сә йкес жү ргізіледі. Ұ жымдық дауларды шешу тә ртібі 1996 жылғ ы 8 шілдедегі «Ұ жымдық ең бек даулары жә не ереуілдер туралы» Қ азақ стан Республикасының заң ымен кө зделген. Осы заң да ұ жымдық ең бек даулары деп жұ мыс берушілер мен қ ызметкерлер ұ жымдары арасындағ ы ұ йымдарда ең бек ету жағ дайы мен ең бек ақ ы тө леуді орнық тыру мен ө згертулер, ұ жымдық шарттар мен келісімдер жасасу жә не олардың орындалуы жө ніндегі, сондай-ақ қ олданыстағ ы заң дардың, ұ жымдық шарттар мен келісімдердің ережелерін қ олдану мә селелері жө ніндегі қ айшылық тар ретінде тү сінілетін ұ ғ ымдарғ а анық тама берілген. Заң да талаптарды шешу, рә сімдеу жә не мә лімдеудің, ең бек ұ жымдарының талаптарын қ араудың белгілі бір тә ртібі кө зделген. Аталғ ан заң ұ жымдық дауларды шешудің ереуіл сияқ ты ең шектен шық қ ан шарасын жеке реттейді. Ереуіл-ең бек ұ жымы мен жұ мыс беруші арасындағ ы ө здерінің ә леуметтік –экономикалық жә не кә сіби талаптарын қ анағ аттандыру ү шін ең бек ұ жымы мү шелерінің белгілі бір мерзімге немесе ең бек ұ жымының талаптарын жұ мыс беруші қ анағ аттандырғ анғ а дейін жұ мысты толық немесе ішінара тоқ тату арқ ылы білдіретін кү рес шарасы. Ең бек қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету ұ лттық саясаттың ең бек саласындағ ы басты бағ ыттарының бірі болып табылады. Ең бекті қ орғ ау қ айғ ылы жағ дайлардан жә не ө ндірісте жарақ ат алудан алдын ала сақ тандыруғ а, қ ауіпті жә не залалды ө ндірістік факторларды мейлінше азайтуғ а бағ ытталғ ан басты принциптер, меншік нысандарына қ арамастан, шаруашылық қ ызметі мен кә сіп орындардың бә ріне бірдей белгіленген жә не 1993 жылғ ы 22 қ аң тардағ ы «Ең бек қ орғ ау туралы» Қ азақ стан Республикасы заң ында айқ ындалғ ан. Осы заң ның 1-бабына сә йкес ең бекті қ орғ ау тиісті заң дар мен норматиптік кесімдер негізінде жұ мыс істейтін ә луметтік-экономикалық, ұ йымдық, техникалық, гигиеналық жә не емдеу-профилактикалық шаралар жә не ең бек процесінде адамдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ететін, денсаулығ ы мен жұ мыс қ абілетін сақ тайтын қ аражаттар жү йесін білдіреді жә не т.б. Қ орытындылай келе, ең бек қ ұ қ ығ ы-ең бек қ атынастарын реттейтін қ ұ қ ық тық нормалардың жиынтығ ы. Бұ л қ атынастар тараптардың ә детте жеке жә не ұ жымдық шарттар негізінде белгілі бір ең бек қ ызметін жү зеге асыруы жө нінде туындайтын жұ мыс беруші мен қ ызметкер арасындағ ы қ атынастар жә не Қ.Р Конституциясына негізделген ең бек туралы заң дарымен реттеледі. Ең негізгісі 1999 жылдың 10 желтоқ сана қ абылданғ ан «Қ азақ стан Республикасының ең бек туралы»заң ы болып табылады.