Ылмыс құрамы.

Қ ылмыс қ ұ рамы – бұ л қ ылмыс тү рлерінің жиынтығ ын сипаттайды. Қ ылмыстық қ ұ қ ық теориясы ә р бір қ ылмыстың міндетті тө рт элементін қ ұ райды: қ ылмыс объектісі, субъект, қ ылмыстың объективті жә не субъективті жақ тары.

Қ ылмыс объектісі деп, қ ылмыстық ә рекеттің зиян келтіретіндігі немесе зиян келтіру мү мкіншілігі. Бұ л заң мен қ орғ алғ ан қ оғ амдық қ ауіпсіздік Қ ылмыс объектісі деп, қ ылмыстық іс-ә рекеттің зиян келтіру мү мкіншілігі немесе зиян келтіруі. Бұ л заң мен қ орғ алғ ан қ оғ амдық қ атынастар немесе қ ұ ндылық. Қ ылмыс объектісі қ ылмыстық қ ұ рамның маң ызды элементі болып табылады. Қ ылмыс субъектісі деп, заң да кө зделген жасқ а толғ ан, есі дұ рыс жеке адамның қ ылмыс жасауын атаймыз.

Жеке тұ лғ а- бұ л Қ Р азаматы, азаматтығ ы жоқ азаматтар, жә не шетел азаматтары. Есі дұ рыс адам деп, қ ылмыс жасау кезінде іс жү зіндегі сипаты мен қ ағ амдық қ ауіптілігін ұ ғ ына білген адам. Есі дұ рыс еместікті анық тайтын екә ә діс қ олданылады: медициналық жә не заң дық. Жас мө лшеріне қ арай заң, кә мелетке толмағ анның ө зінің іс ә рекетін мең гере алмайтындығ ы оның білімсіздігінен, тә жірибесіздігінен екендігін ескереді. Қ ылмыс жасағ ан кезде он алты жасқ а толғ ан адам қ ылмыстық жауапқ а тартылады. Кейбір қ ылмыстарғ а (Қ Р 15 -бап) қ ылмыстық жауапкершілік он тө рт жаста басталады. Мұ ндай қ ылмыстарғ а мыналар жатады: кісі ө лтіру (96-бап), адамды ұ рлағ аны (125-бап), жыныстық сипаттағ ы кү штеу ә рекеттері (121-бап), ұ рлық (175-бап), кісі тонау, ұ рып-соғ у, қ орқ ытып алу, терроризм, тағ ылық, жә не тағ ы басқ а. Алайда кейбір қ ылмыстардың сипаты бойынша жаапкершілікті тек қ ана жасы он сегізге толғ ан қ ылмыскер тартады (ә скери қ ылмыстар, жасы кә мелетке толмағ андарды қ ылмысқ а тарту). Кә мелетке толмағ ан адам (он тө рт жасқ а дейін) қ ылмыстық жауапқ а тартылуғ а тиіс емес.

3. Қ ылмыстың объективті жағ ы – бұ л қ ылмыстық ә рекеттің сыртқ ы кө рінісі. Ол екі формада кө рінуі мү мкін: ә рекет (бұ л адамның белсенділігі, іс ә рекетін білетін, ө з еркін білдіретін іс-қ имылы) немесе ә рекетсіздік (бұ л адамның ә рекет істеу мү мкіншілігін белсенділіксіз орындамауы).

Қ ылмыстың объективті жағ ын сонымен қ атар уақ ыт, орын, қ оғ ам жә не ә рекет толық тырады.

Қ ылмыстың субъективті жағ ы – бұ л тұ лғ аның орындалғ ан іс- ә рекеттің салдарына іштей психикалық қ атынасының жиынтық белгісі. Қ ылмыстың субъективті жағ ын кінә, негіз жә не мақ сат қ ұ райды.

Кінә -абайсыздық пен қ ылмыстық ниеті тү рінде білінеді.

ниет абайсыздық

тікелей жанама менмендік ұ қ ыпсыздық

Қ ылмыс тікелей ниетпен жасалғ ан деп, егер адам ө з іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің) қ оғ амғ а қ ауіпті екенін ұ ғ ынып, оның қ оғ амдық қ ауіпті зардаптары болуының мү мкін екенін немесе болмай қ оймайтынын алдын ала білсе жә не осы зардаптардың болуын тілесе, қ ылмыс тікелей ниетпен жасалғ ан қ ылмыс деп танылады. Қ ылмыс жанама ниетпен жасалғ ан деп, егер адам ө з іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің) қ оғ амғ а қ ауіпті екенін ұ ғ ынып, оның қ оғ амдық қ ауіпті зардаптары болуы мү мкін екенін алдын ала білсе, осы зардаптардың болуын тілемесе де, оғ ан саналы тү рде жол берсе не бұ ғ ан немиқ ұ райды қ араса, қ ылмыс жанама ниетпен жасалғ ан деп танылады. Қ ылмыс менмендікпен жасалғ ан деп, егер адам ө з іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің) қ оғ амғ а қ ауіп туғ узуы мү мкін екенін алдын ала білсе, бірақ бұ л зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жең ілтікпен болғ ызбау мү мкіндігіне сенсе, қ ылмыс менмендікпен жасалғ ан қ ылмыс деп танылады. Қ ылмыс абайсызда жасалғ ан деп танылады, егер де адам қ ажетті ұ қ ыптылылық пен сақ тық болғ анда ол зардаптарды болжап білуге тиіс жә не болжап біле алатын бола тұ ра ө з іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің) қ оғ амдық қ ауіпті зардаптарының болуы мү мкін екенін болжап білмесе, қ ылмыс немқ ұ райдылық пен жасалғ ан қ ылмыс деп танылады. Қ ылмыстық ниет – бұ л қ ылмыс жасауғ а іштей бел буғ ан қ озғ алыс. Мақ сат – нә тижеге жету ү шін мақ сат қ ою.