Жармалық дақылдардың қауыздылығын анықтау

Жармалық дақ ылдардың (жү гері мен бидайдан басқ алар) бә рі қ ауызды дақ ылдар. Сондық тан олардың бидайдан айырмасы, олардың қ абық тарың шығ ымы, соғ ан сә йкес, ішкі дә н шығ ым мө лшері, сынғ ан, сызаттанғ ан жә не сапасы тө мендеген дә ндердің мө лшері жатады.

Жармалық астық тың негізгі кө рсеткіші –қ ауыздылығ ы арпа, сұ лы, тары, кү ріш дә ннің гү лдік кү лтесінде жә не қ арақ ұ мық тың тұ қ ымдық қ абық шасында болатын пайыздық қ ұ рам. Астық сапасы жә не оның технологиялық қ асиеттері жоғ ары болғ ан сайын оның қ ауыздылығ ы тө мен болады. Қ ауыздық ө лшемі дақ ыл тү ріне қ арай ө згереді.Ол бір дақ ылдың ә р тү рлі сұ рыбында бірдей емес жә не вегетация климаттық жағ дайларына байланысты.

Қ ауыздылығ ы - қ ауызды дақ ылдардың гү л қ ауызы мен жасымық тың тұ қ ымдық қ абық шасы, пайызбен есептелінеді. Қ ауыздылық дақ ылдардың сортына, аудандарына жә не ө ндіру жылдарына байланысты. Ірі дә ннің қ ауыздылығ ы аз болады, жә не кө п шығ ымды ө нім береді. Қ ауыздылық келесідей кө рсетілген (%): сұ лыда – 18-46, арпа – 7, 5-15, кү ріш – 16-24; тары – 12-25; қ арақ ұ мық – 18-28.

Қ ауыздау. Бү л операцияда дақ ылдардың (тары, арпа, сү лы, кү ріш) гү лді қ абық тары, ал жеміс қ абық тары (қ арақ ү мық, бидайдан) жә не тұ қ ымдық қ абық тары (асбү ршақ тан) аршылады, ал аршылғ ан ө зек тамақ қ а қ олдануғ а болатын ө німге айналады. Ондағ ы сің імділігі нашар заттардың - клетчатка мен пентозанның мелшері бірден азаяды[8].

Толық ө зегінің шығ ымын жоғ арылату ү шін жә не кейбір дақ ылдардың (қ арақ ү мық, тары, асбү ршақ, сү лы) қ ауыздау ұ рдісінің тиімділігін жоғ арылату ү шін оларды қ ауыздау алдында ө лшемі бойынша фракцияларғ а сү рыптайды.

Қ ауызды дақ ылдарының қ абығ ының мө лшері деп осы дә ндегі (тары, сұ лы, арпа мен кү ріште) гү л жұ қ а қ абыршығ ы немесе (майкенеде) тұ қ ымдық ұ рық қ абық тарының пайызын айтады. Осылардың мө лшеріне қ арай онан алынатын ішкі дә ннің (жарманың) мө лшерін, оның сапасын, яғ ни қ оректік заттардың мө лшерін анық тайды.

Қ ауыздығ ын анық тау ү шін астық тың орташа сынамасынан сұ лы, қ арақ ұ мық, кү ріш ү шін- 50 г, тарыдан -25г ө лшем алып, қ оқ ыс жә не дә нді қ оспаларын тазалайды. Сонан соң тазалағ ан сынамаданмассасы 7.2.1 кестеде кө рсетілгендей екіденү лгі бө ліп алады.

7.2.1 – Кесте. Қ ауыздығ ын анық тауғ а арналғ ан таза ү лгінің массасы

Бө лінген ө лшемдерді қ олмен немесе қ ауыздағ ыштарда қ ауыздайды. Алынғ ан қ ауыздарды ө лшеп пайызын белгілейді.

Сұ лының қ абығ ын анық тау. Сұ лының қ абығ ы 18 – ден 46% - ке дейін болады.оны анық тау ү шін оның тазалығ ын анық тағ аннан кейін алынғ ан таза дә нді 1, 8х20 мм – еліктен елеп, 5 г - нан 2 ө лшем алады. Оларды қ олмен аршиды, яғ ни ұ рық жағ ынан тырнақ пен ядросын сығ ып шығ арады. Алынғ ан ядроны немесе қ ауашақ тарды таразығ а тартып, олардың процентін табады. 2 ө лшемнің орташа проценті, осының қ ауыздығ ы деп есептейді.

Арпаның қ абығ ын 7, 5- нан 15% - ке дейін болады. Олар ядроғ а жабысып біткен. Сондық тан оларды ажырату ү шін ә ртү рлі тә сілдер қ олданылады. Олардың бірі Люффтің тә сілі. Ә р 4 бұ рыштың 2 қ арама – қ арсы жатқ ан екеуіне 150 мл су жә не 10 мм 5 пайыздық аммиак қ ұ йып, аузын жауып 80⁰С -қ а дейін ысытады. Осыдан кейін қ ауыздарын пинцетпен аршып алуғ а болады.

Аршығ ан ядроны немесе қ ауыздарын 130⁰С-та 40минут кептіріп, таразығ а тартып, мына формуламен оның процентін (х) табады:

Мұ нда: а - 50 дә ннің массасы, г

в - кептірілген қ ауыздын массасы, г

с – арпаның ылғ алдылығ ы, %

Осы екі ө лшемнің орташа мө лшерін шығ арып қ ұ жаттарғ а жазады.

Кү ріштің қ ауыздығ ың анық тау оң ай. Ол ү шін 5г-нан екі ө лшем алып, оның қ ауызын қ олмен аршиды немесе Гордецкийдің аспабымен пайдаланып аршып, таразығ а тартып, екеуінің орташа мө лшерін кү ріштің қ ауыздылығ ы деп есептейді.