Арамшөптердің тұқымы

Арамшө птер ауыл шаруашылығ ында ү лкен зиян келтіреді. Егістің ө німін жә не сапасын едә уір тө мендетеді. Арамшө птің тұ қ ымы ө німмен бірге қ оймағ а тү седі.

Арамшө птің тұ қ ымы деп жабайы жә не стандарттар дә нді қ оспалар категориясына жатқ ызылмағ ан кейбір мә дени ө сімдіктердің жә не ә р тү рлі аурулардың кө бейіп кетуіне себеп болады. Кө птеген зиянды жә ндіктер, мысалы, шабындық кө белегі алдымен арам шө птерде ө мір сү реді де, кейін мә дени ө сімдіктерге ұ шып келеді, сондай–ақ астық аурулардың кө бі алдымен бидайық та кө бейіп, кейін дә нді–дақ ылдарғ а кө шеді. Саршұ нақ жә не басқ а тышқ андар арамшө п қ орығ ында қ ыстап шығ ып, жазда мә дени ө сімдіктерге келіп жей бастайды[20].

Арам шө птің тұ қ ымы астық тың сапасын тө мендетеді. Олардың кейбіреулерінің дә мі немесе иісі жаман, ал екінші біреулері улы болады. Осы топқ а куколь, ү йбидайық, вязель, қ ызғ ылт кекіре тұ қ ымдарында денсаулық қ а зиянды заттар болады. Сондық тан стандарттарда тамақ қ а арналғ ан жә не жемге арналғ ан дә нге ө те қ атал шек қ ойылғ ан. Олардың ішінде куколь, ащы мия, қ ызғ ылт кекіре, вязель, қ ызыл мия, донник, арамтұ мсық, татар қ арақ ұ мығ ы, гелиотропты, триходесманың, ү йбидайық ты атап айту керек. 4.1.1 суретте қ иын ажырайтын арамшө птердің тұ қ ымдары келтірілген.4.1.2. суретте қ иын ажырайтын зиянкестер тұ қ ымы кө рсетілген.

4.1.1.Сурет. Қ иын ажырайтын арамшө п тұ қ ымдары

а - қ ара бидай алауы 6 - кө ктікен, в - жатағ ан бидайық; г - татар қ арақ ұ мық; д - егістік шомыр; е - репяшок; ж - тү йе бұ ршақ тұ қ ымы; з – қ арамық ша; и – қ арақ ұ мық шырмауығ ы; к – егістік шырмауық; л –тү йебұ ршақ ұ рығ ы; м – итқ онақ.

Қ арамық ша (куколь) – қ алампыр тұ қ ымдастығ ына жатады.Қ ош иісті ө сімдік. Дә ні бү йрек тә різді. (4.1.1 сурет), арқ асы бү кір, тө менгі рубчигі бар шеті қ ұ с тұ мсық. Арқ асы бұ дыр – бұ дыр, тү сі қ ара, қ оң ыр, ұ сақ, 1000 дә нінің 7 – 10г. Ө те улы. Дайындалатын дә нде 1% - ке дейін, оны тазалағ аннан соң – 0, 5% - тен аспау керек.

Ақ мия – бұ ршақ тұ қ ымдастығ ы. Тұ қ ымы жұ мыртқ а тә різді, 1000 дә ннің массасы 19.....24 г. Қ азақ станда кө п ө седі. Тазарту ө те қ иын. Карантинге жататын арам шө п.

Қ ызғ ылт кекіре ( горчак розовый) – кү рделі гү лді ө сімдік. Дә ні ұ зыншақ, ақ, ұ сақ, 1000 дә ннің массасы 3 г шамасында ғ ана. Карантинге жататын арам шө п. Ө те улы. Тамақ қ а арналғ ан астық та 0, 1%-тен артық болмауы керек.

4.1.2 Сурет. Ө сімдік текті қ иын ажырайтын зиянкестер тұ қ ымы

а – ү йбидайық тұ қ ымы; 6 – ақ мия ұ рығ ы; в –тү рлі-тү сті вязельдің тұ қ ымы; г – тү рлі-тү сті вязельдің ұ рығ ы; д – тү рлі-тү сті вязельдің бұ ршақ тық буыны; е – ақ триходесмы.

Тү рлі-тү сті вязель – бұ ршақ тұ қ ымдас. Бұ ршағ ы тө рт қ ырлы. Тұ қ ымы ұ сақ, 1000 дә ннің массасы 5г тартады. Бидайда 0, 1%–тен артық болмауы керек.

Тү йе бұ ршақ (донник белый, донник желтый) – бұ ршақ тұ қ ымдастарғ а жатады. Иісі жаман.

Арамтұ мсық, термопсис. Ө те тарап кеткен арам шө п. Бұ ршақ тұ қ ымдастығ ына жатады. Тұ қ ымы қ ара тү сті, 1000 дә ннің массасы 20 г тартады.

Татар қ арақ ұ мығ ы. Қ арақ ұ мық тұ қ ымдастығ ы, дә ні ү шқ ырлы пирамида, қ ара немесе қ оң ыр тү сті. 1000 дә ннің массасы 13 – 15 г. Дә нді – дақ ылдардан айырып алу ө те қ иын.

Қ ызыл мия – бұ ршақ тұ қ ымдастығ ы. Тұ қ ымы бү йрек тә різді – ұ зыншақ, аздап жалпақ тау, қ ара қ оң ыр тү сті, 1000 дә ннің массасы 12 – 15 г. Оң тү стік Қ азақ станда ө те тарап кеткен арам шө п[21].

Гелиотроп опущенноплодный – бұ ршақ тұ қ ымдастығ ына жатады. Тұ қ ымы кішкентай тө рт – тө рттен біріккен жаң ғ ақ тардан тұ рады. Дә ні ұ шқ ырлы, сұ р немесе жасыл тү сті, кейде қ оң ыр да болады. Ө те қ ауіпті арам шө п. Қ азақ станда кө п тарап кеткен.

Ақ триходесма инканум – бурачник тұ қ ымдастығ ы. Тұ қ ымы 3 – 4-тен біріккен жаң ғ ақ тар, сұ р, қ оң ыр тү сті. Дә ндері триходесмин атты улы заттарды кө п ұ стайды. Ол орталық нерві жү йесін ауыртады. Тамақ қ а арналғ ан астық та болмауы керек.

Кү ріш тарысы, тауық тарысы. Ірі дә нді жабайы тары. Дә нді дақ ылды тұ қ ымдастарғ а жатады. Ө те кө п тарағ ан арам шө птер.

Ү йбидайық – дә нді дақ ылдар тұ қ ымдастығ ы. Дә ні жалғ ан дә н деп аталатын ұ зынша – домалақ, сары тү сті тұ қ ым. 1000 дә ні 6 – 7 г тартады. Улы зат темулин алколоидасы бар.

Ермен – кү рделі гү лді ө сімдік. Ө сімдіктің ө зінде де, тұ қ ымында да эфирлі май жә не гликозид абсинтин атты ащы зат бар. Тұ қ ымы корзинка. Астық қ а ащы дә м береді.

Қ ара сұ лы – дә нді дақ ылдар тұ қ ымдастығ ы. Ө те қ ауіпті, барлық жерде тарап кеткен, дә нді дақ ылдардан тазалап алуғ а келмейтін арам шө п. Дә ні қ ара, кө к, ұ зыншақ, дә ннің орта шенінде тізе сияқ ты иілген қ ылтанағ ы бар. 1000 дә ннің массасы 17 – 22 г.

Бидайық – дә нді дақ ылдар тұ қ ымдастығ ы. Дә ні ұ зыншақ, қ абық ты, сары сабан тү сті, кейде жасыл не кү лгін тү сті, ұ сақ, 1000 дә ннің массасы 3 – 4 г ғ ана, астық ты тазалағ анда тез тазаланып кетеді[1].

Шырмауық гричишка – қ арақ ұ мық тұ қ ымдастығ ы. Тұ қ ымы ұ сақ, 1000 дә ннің массасы 3 – 4 г ғ ана. Пішіні жұ мыртқ а тә різді, қ ара, қ оң ыр тү сті.

Егістіктерде бұ лардан басқ ада арам шө птер кездеседі. Оның ішінде Қ азақ станда василек, сиыр жоң ышқ а т.б. кездеседі.