Ойлау туралы жалпы тҮсінік

ОЙЛАУ

Адамның дү ниетану процесі нақ ты қ арапайым пайым-даудан бірте-бірте дерексіз ойлауғ а кө шіп отырады. Адам тек тү йсікпен, қ абылдау арқ ылы дү ниені толық тани алмайды. Ө йткені мұ ндайда заттар мен болмыстар-дың нақ ты мазмұ нынан аспай олардың бір-бірімен қ а-тынасын, байланысын біле алмайтын болады. Ол ү шін адам нақ ты қ абылдаудан дерексіз ойғ а кө шу керек. Адамның ойы ақ иқ аттық ты тануғ а болмыстың ө зара бай-ланыстарын, қ арым-қ атынастарын ашуғ а бағ ытталғ ан. В. И. Лениннің айтуынша, ой нақ ты нә рселерден дерексіз нә рселерге кө шкенмен, егер ол ой дұ рыс болса, ақ и-қ аттан қ ашық тамайды, қ айта оғ ан жақ ындайды. Ойлау процесінДе адам айналасындағ ы дү ниені дұ рысырақ, толығ ырақ, терең ірек танып, жан-жақ ты сә улеленді-реді.

Дү ниедегі заттар мен қ ұ былыстар еш уақ ытта жеке-дара ұ шырамайды. олар бір-бірімен тығ ыз қ арым-қ а-тынаста, байланыста болып отырады, бірақ осы байла-ныс, қ арым-қ атынастың барлығ ы бірдей ә р уақ ытта адам санасында сә улелене бермейді. Егер адамның қ абылдауы дү ниедегі жеке-жеке нақ ты заттарды ғ ана қ абылдайтын болса ойлауда кісі олардың арасындағ ы қ атынас, бай-ланыстарды танып-білуі керек. Сө йтіп ойлау деп ақ иқ ат дү ниені ө зара барлық байланыс, қ атынастарымен сә уле-лендіретін психикалық процесті айтады.,, Ойлау біткен-нің барлығ ы дұ рыс бола бермейді, кейде адамның ойы айналасындағ ы дү ниені сә улелендіруде қ ателесіп отыра-ды, Ақ иқ аттық дү ниені объективтік тү рде дұ рыс сә у-лелендіретін ой ғ ана дұ рыс болып шығ ады. Ондай ойды диалектикалық ой деп атайды. Диалектикалық ой —ой-лаудың ең жоғ арғ ы формасы. Адам ойының қ андай ка-тегориясын, қ андай операциясын алсақ та, тү бінде олар обьективтік дү ниемен байланысып отырады, не болмаса сол дү ниені қ айта қ ұ руғ а, ө ң деуге жұ мсалады.

Диалектикалық ой дү ниедегі заттарды, қ ұ былыстар-ды жеке-жеке алмай, оларды барлық байланыстармен жан-жақ тап, жалпылап танып отырады. Диалектикалық ой дү ниедегі заттарды болмыстарды, бір орында тұ ра-тын деп санамайды, дү ниедегі қ ұ былыстарды дамуы^мен ө здігінен болатын қ имылдармен бірге алып қ арайды. Дү -ниедегі даму бір қ алыпта, біркелкі жайбарақ ат эволюция-лық жолмен ғ ана дамып отырмайды, даму жолында бір-тұ тас заттың да ішкі кү ресі болады. Дамуда сандық белгілері жиналып, бара-бара жаң а сапаларғ а кө шеді, ескі жойылады, оның орнына жаң а сапалар пайда бо-лады. Диалектикалық ой дамудың осындай ерекшелік-терін сә улелендіріп отырады. Диалектикалық ой жай дү -ниені жай ғ ана сә улелендірумен тынбайды, сонымен бірге сол дү ниені ө згертуге, қ айта жасауғ а ә рекет етіп оты-рады. Міне, осылар болғ анда ғ ана, ой диалектикалық ой болып табылады.

Сыртқ ы дү ние заттары мен қ ұ былыстарының жеке қ асиеттерінің, сезім мү шелеріне тікелей ә сер етуінен пайда болғ ан мидағ ы бейнелерді туйсік деп атайды.

Тү йсік арқ ылы заттардың тү сін, иісін, дә мін, қ атты-жү мсақ -тығ ын, кедір-бү дырлығ ын т.б. осы секілді қ асиеттері ажыратылады. Сондай-ақ тү йсік денеде болып жататын тү рлі ө згерістер жө нінде де, яғ ни дененің қ озғ алысы мен оның кең істікке орналасуын, жеке бө ліктерінің жү мысы жайлы хабарлайды. Сыртқ ы дү ниені танып-білу тү йсіктен басталады. Ол білім атаулының алғ ашқ ы кө зі. Мә селен, жолдасың нан кө зін жү муын ө тініп, оның алақ анына белгісіз бір затгы тигізсең, сосын одан оның не екенін сұ расаң, ол: «қ атты, жылтыр, мү здай, жү мсақ, жылы, кедір-бұ дыр бір нә рсе» деп жауап береді. Заттардың нақ ты атауы емес, тек тү рлі қ асиеттерін білдіретін осы сө з тіркестері тү йсік болып табылады.

Адам тү йсіктерінің ерекше жетіліп, дамуына ең бек процесі, тарихи-ә леуметтік жағ дайлар, екінші сигнал жү йесінің (тілдің), сананың пайда болуы кү шті себеп болды. Адам тү йсіктерінің жануарлар тү йсіктерінен сапалық айырмашылығ ы болатындығ ы, олардың тіршілік жағ дайына байланысты тү рліше кө рінетіндігі ғ ылымда ә лдеқ ашан дә лелденген жә йт.

Мә селен, қ ұ стардың дене қ ұ рылысын да, психикасын да айқ ындайтын негізгі факторлардың ә уелде ү шып жү ріп тіршілік етуге бейімделгендігі. Бұ л ү шін қ ұ стардың кө зі қ ырағ ы, қ ұ лағ ы естігіш болуы аса қ ажет. Жыртқ ыш қ ұ стардың кө зі аса қ ырағ ы, ө йткені олар ө з жемтігін алыстан кө руі қ ажет, ал иттерде иіс тү йсігі ерекше дамығ ан. Ә йтсе де, қ ұ стар да, иттер де заттардың мә н-мағ ынасын, бір-бірімен байланысын ажырата алмайды. Адам тү йсіктерінің ерекшелігі олардың ойлау, сө йлеу ә рекетімен тығ ыз байланыстылығ ында.