ОРЫТЫНДЫ. Қандайда болмасын кәсіпорында өнім шығарудың артуы, соның есебінен олардың экономикасының дамуы

Қ андайда болмасын кә сіпорында ө нім шығ арудың артуы, соның есебінен олардың экономикасының дамуы ең бекақ ының дұ рыс жолғ а қ ойылуына тікелей байланысты.

Нарық тық жағ дайда ең бекақ ығ а деген кө з қ арас ө згеруде кім кө п жұ мыс істесе, сол кө п табыс табуы тиіс.Тауарды сатудан тү скен қ аржылар тауар ө ң дірушілердің ең бектерінің сандық жә не сапалық бағ алығ ының жә не жеке табыстарының негізгі кө здері жоғ ары ө лшеміне айналады. Жалақ ының нысаны мен жү йесі жалақ ының шамасы, ең бектің саны мен сапасы арасындағ ы байланысты белгілейді жә не ө з ең бегінің қ ортындысына байланысты жалақ ынын белгілі тә ртібін есептейді.

Кә сіпорында ең бекақ ыны тө леуді ұ йымдастыру ү ш ө зара байланысты жә не ө зара тә уелді элементтермен анық талады:

-тарифтік жү йе;

-ең бекті нормалау;

-ең бекақ ы тө леудің нышаны.

Тарифтік жү йе ә р тү рлі топтағ ы жә не категориядағ ы қ ызметкерлердің ең бектерінің сапалық сипаттамасына тә уелді олардың ең бекақ ыларын саралауды жә не реттеуді жү зеге асыра алу мү мкіндігін қ амтамассыз ететін норматифтердің жиынтығ ын кө рсетеді.

Тарифтік жү йе ү ш элементтен тұ рады: тариф торы, тариф ставкасы жә не тарифтік-біліктілік анық тамалары Тариф ставкасы уақ ыт бірлігіндегі жұ мысшы тө лемінің абсолюттік дең гейін кө рсетеді. Мұ ндай бірлікке сағ ат жатқ ызылады. Ү кіметпен белгіленетін тариф ставкасы жұ мысшылар жалақ ысын олардың біліктілігіне тә уелді жү ктеуге негіз болады. Тариф ставкалары сала бойынша ерекшеленеді, олар ең бек жағ дайы мен сипатына тә уелді болып келеді.

Тариф торы – жұ мысшылардың жалақ ы дең гейін реттеуші, ол орындалатын жұ мыстың кү рделілігіне сә йкес ең бек тө лемін жіктеуге, жұ мысшы біліктілігіне сә йкес ең бек тө лемінде дұ рыс ара-қ атынас қ алыптастыруғ а негіз болады. Тариф торы белгілі бір разрядтар санынан жә не оларғ а сә йкес тарифтік коэффициенттерден тұ рады. Тарифтік-біліктілік анық тамасы жұ мысшы разрядын анық тауғ а негіз болады. Мұ нда салада орындалатын жұ мыстардың барлық тү рлері тариф торы разрядтары бойынша бө лінген. Ең бек тө лемінің екі негізгі тү рі бар – кесімді жә не мерзімді. Олар жалақ ыны есептеу тә ртібін анық тайды. Ө ндірісте жұ мсалатын ең бек жұ мыс уақ ыты шығ ындарымен жә не ең бек ө німінің санымен ө лшенуі мү мкін.

Ең бек тө лемінің кесімді жү йесінде жұ мысшы ең бегі шығ арылғ ан ө нім санына тә уелді келісімді бағ амен тө ленеді.

Ал ең бек тө лемінің мерзімді жү йесінде жұ мысшы ең бегі жұ мысшы біліктілігіне жә не жұ мсалғ ан уақ ыт санына сә йкес тө ленеді.

Туризм басқ а экономикалық қ ызметтерге қ арағ анда бірқ атар ө згешеліктері бар. Басты ө згешелігі ө ндірістік дә рістің нә тижесі туристік ө нім немесе туристік қ ызмет тү ріндегі тауар болып табылады. Туристік кә сіпорынның ең бек қ орлары – кә сіпорында жұ мыс істейтін жә не оның тізімдегі қ ызметкерлер қ ұ рамына жұ мысқ а қ абылданғ ан барлық жұ мысшылар саны кіреді. Туризм саласы ең ү лкен жұ мыс беруші сектор болып табылады.

Ең бекақ ы – жұ мыс беруші істеген жұ мыс ү шін беруге тиіс ақ шалай тү рдегі сыйақ ы жиынтығ ы.

Ең бекақ ы функциялары:

- ұ дайы ө ндірістік;

- ынталандырушы;

- реттеуші;

- ө темдік

Туристік кә сіпорында ең бекақ ы тө леудің келесі формалары белгілі:

- уақ ытша-сыйақ ы;

- істелген жұ мы ү шін сыйақ ы лар;

- жолдама бағ асына қ арай процентпен есептеу;

- туармен ө німді тө леу;

- халық аралық семинарларғ а жіберу;

- 20 жолдама сатқ аны ү шін белгілі бір маршрутқ а тегін жолдама;

- демалысқ а қ осымша кү ндер;

- нормадан тыс қ ызмет кө рсеткені ү шін қ осымша сыйақ ы.

Сонымен қ атар кә сіпорындар мен ұ йымдардың ең бек ө німділігіне жұ мысшыларды материалдық ынталандырудың дең гейі мен дұ рыс ұ йымдастырылуы ү лкен ық палын тигізеді. Нарық қ атынастарының қ алыптасу кезең інде бұ л фактор шешуші рольге ие болады. Жоғ арыда келтірілген фокторлардың барлығ ы сандық есептеулерге келеді, сондық тан оларды сә йкес келетін статистикалық кө рсеткіштерімен кө рсетуге болады. Мысалы, бір жұ мысшының ең бек ө німділігімен кә сіпорындағ ы жалпы ең бек ө німділігінің арасындағ ы байланысты, сауда мен тізімдегі жұ мысшылардың орташа саны арасындағ ы байланысты кө рсетуге болады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Қ азақ стан Республикасының “ Қ азақ стан Республикасындағ ы ең бек туралы ”заң ы.

2. Сұ рағ анова С. К., Сабатаева Б. О. Туризм менеджменті: Туризм мамандығ ына арналғ ан оқ улық. -Алматы: 2012. - 256

3. Смыкова М.Р., Туризм: экономика, менеджмент и маркетинг. Алматы: Юридическая литература.- 2007

4. Михалина Л.М. Экономика предприятий туризма: учебное пособие / – Челябинск: Изд-во ЮУрГУ, 2009. – 125 с.

5. Бейсенбаева А.К. Туризмдегі бухгалтерлік есеп. Алматы, 2013

6. Мейірбеков А.Қ., Ә лімбетов Қ.Ә. Кә сіпорын экономикасы, Алматы: Экономика, 2003

7. Дү йсенбаев К.Ш. жә не т.б. Кә сіпорынның қ аржылық жағ дайын

талдау: Оқ у қ ұ ралы / -Алматы: Экономика, 2011 ж.

8. Попова М. Как вывести предприятие из финансового кризиса. // Финансовый директор.- 2005 ж.- №3.

9. Абленов Д. Финансовый анализ. – Алматы: «Экономика», 2007.

10. Горбылева З.Я. Экономика предприятия туризма. Минск: РИПО, 2014-226с.

11. Экономика современного туризма / под ред. Карповой. М.: Финансы и

статистика, 1998. – 225 с.

12. Бизнес каталог промышленности РК – Алматы Казинформ центр 1995г.

13. Омаров Б.Р. Омаров К.Т. Организация и методалогия регионального планирования социально-экономического развития. Уч. Пособие, Алматы: Экономика 2010г.

14. Дү йсенбаев К.Ш. жә не т.б. Кә сіпорынның қ аржылық жағ дайын талдау: Оқ у қ ұ ралы / -Алматы: Экономика, 2011 ж.

15. Попова М. Как вывести предприятие из финансового кризиса. // Финансовый директор.- 2005 ж.- №3.

16. Абленов Д. Финансовый анализ. – Алматы: «Экономика», 2007.

17. Канке А.А., Кошева И.П. Анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия / Оқ у қ ұ ралы - 2-ші шығ., жө нд. жә не қ ос. / ред. – М.: ИНФРА-М, 2006.

18. Савицкая Г. В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: ООО «Новые знания», 2010.

19. Ильина Е.Н. Туроперейтинг: организация деятельности: Учебник-М.: Финансы и статистика, 2000.-256.: ил.

20. Дурович А.П., Маркетинг в туризме: Учеб. пособие/ А.П. Дурович-3-е изд., стереотип.- Мн.: Новое знание, 2003.- 496с.