Тура және кері геодезиялық есептер

Геодезиялық жұ мыстарда пункттер координаталары, олардың ара қ ашық тық тары мен дирекциондық бұ рыштары арқ ылы тікелей тура немесе кері есептерді шешу арқ ылы анық талады.

Тура геодезиялық есеп. Егер координаталары белгілі А пунктінен екінші В пунктіне дейінгі d арақ ашық тық жә не α дирекциондық бұ рыш белгілі болса, онда В пунктінің координаталарын табуғ а болады. Координаталардың бір пунктке осылайша берілуін тура геодезиялық есеп деп атайды (63-сурет).

63 – сурет – Тура жә не кері геодезиялық есептер

Х, У координаталарын былай анық тауғ а болады

(60)

Екі нү ктенің координаталарының айырмасы Δ x, Δ y координаталар ө сімшесі деп аталады. Ол былай анық талады

(61)

Координаталар ө сімшесінің таң балары румбтардың ширегіне байланысты болады.

16 – кесте - Координаталар ө сімшелерінің таң балары

Координаталар ө сімшелерін Δ х жә не Δ у шамаларын натуральдық тригонометриялық кестенің кө мегімен, микрокалькулятормен немесе дербес электрондық машинамен есептеп шығ арады.

Кері геодезиялық есеп. Координаталары белгілі екі пункттің дирекциондық бұ рышы α мен арақ ашық тығ ын d анық тау керек. Осы есепті кері геодезиялық есеп деп атайды.

немесе (62)

Румбтың мә нін тригонометриялық функциялардың натуральдық шамаларының кестесінен немесе микрокалькулятормен есептеп анық тауғ а болады.

Арақ ашық тық шамасын келесі формуламен анық тайды

немесе

28. Тахеометриялық тү сіріс. Тахеометриялық тү сірістің планын жасау технологиясы

Тахеометрлік тү сіріс нә тижесінде ситуация мен рельеф бейнеленген план алынады. Тахеометрия сө зі грек тілінен аударғ анда тез ө лшеймін деген мағ ынан білдіреді.

Тахеометриялық тү сірісте тү сірілетін нү ктеде тұ рғ ан рейканы аспаптың дү рбісімен бір рет кө здеу арқ ылы осы нү ктенің кең істіктегі жағ дайын (координаталарын, ара қ ашық тығ ын, салыстырмалы биіктігін) анық тайды. Демек, тахеометриялық тү сірістің мә ні аспаптың кө здеу ө сінің бір жағ дайында тік бұ рышты ν, кө лденең бұ рышты β жә не рейкадан қ ашық тық ө лшеуіш жіптерінің аралығ ындағ ы бө ліктер санын есептеуден тұ рады; осы мә ліметтер арқ ылы нү ктенің кең істіктегі координаталарын есептеп шығ арылады. Тахеометриялық тү сіріс автоматты аспап – тахеометрмен, жасалады. Тахеометрлік тү сірістер кішігірім жердің ірі масштабты планын алу ү шін қ олданылады. Ол сонымен қ атар теодолитпен де жү ргізілуі мү мкін. Бұ л жағ дайда кө лденең қ ашық тық жіптік алыстан ө лшеуішпен(светодальномер), ал биіктік ө сімше – тригонометриялық нивелирлеу арқ ылы алынғ ан тік бұ рышты пайдалана отырып есептеледі.

Тахеометриялық тү сірістің қ ұ рамына екі процесс кіреді: ситуацияны тү сіру жә не жер бедерін тү сіру. Ол кішкене учаскелерде, сонымен қ атар сызық тық қ ұ рылыстарды: жол, канал, электр желілері жә не т.б. тү сіргенде ү лкен масштабта(1/500 – 1/5000) орындалады. Қ азіргі кезде тахеометриялық тү сіріс электронды тахеометрмен орындалады. Тахеометрдің бірнеше тү рлері бар:

1. электрооптикалық тахеометр ЭТ;

2. қ ос бейнелі авторедукциялы алыстан ө лшеуіші бар ТД тахеометрі;

3. ішкібазалы тахеометр ТВ;

4. номограмды тахеометр НТ.

Тахеометриялық тү сіріс ү шін тү сіру негіздемесін жасау, ситуация жә не жер бедерінің тү сірісімен қ атар жү ргізіледі. Геодезиялық тордың пункттеріне кіретін, тахеометриялық тү сірістің пункттерінің тығ ыздығ ы келесі техникалық талаптарғ а сә йкес келуі керек:

Тахеометриялық тү сірістегі далалық жұ мыстың қ ұ рамы:

1.жергілікті жерді рекогносцировкалау жә не пункттерді бекіту 2.тү сірістің пландық -биіктіктік негізін жасау 3.жергілікті жердің контурын жә не жер бедерін тү сіру 4.тү сіріс негіздеуінің пункттерін мемлекеттік н/се жергілікті жү йе пункттеріне байланыстыру 5.камералдық жұ мыстар

Жергілікті жерді рекогносцировкалау кезінде геодезиялық тірек жү йесінің пункттері ізделініп табылады жә не тахеометриялық тү сірістің неғ ұ рлым қ олайлы орындары белгіленеді.Тахеометриялық жү рістің пункттері жақ сы кө рнекілікті биік жерлерде қ адалармен бекітіледі. Жү рістің ә рбір станциясында толық амалмен кө ршілес пункттердің арасындағ ы горизонталь бұ рыштар, екі рет – тура жә не кері бағ ытта жү рістің ә рбір қ абырғ асы бойынша горизонталь ара-қ ашық тық пен биіктік ө сімше анық талады. Теодолитпен жұ мыс істеген кезде ара-қ ашық тық пен биіктік ө сімше калькулятор н/се арнайы кесте арқ ылы есептеледі.

Бастапқ ы есептен ауытқ у 2 секундтан аспауы керек. Ө лшеу нә тижелері арнайы журналғ а жазылады. Тахеометрлік тү сірістің нә тижелерін ө ң деу келесі кезең дерден тұ рады:

1. тахеометриялық жү ріс пункттерінің биіктік белгілері мен координаталарын анық тау

2. рейкалық нү ктелердің биіктік белгілерін анық тау

3. тахеометриялық тү сірістің планын жасау

Тахеометрлік тү сірістің планын жасау технологиясы.

Есептеу жұ мыстары аяқ талғ аннан кейін тү сірістің топографиялық планы жасалады. Тахеометрлік тү сірістің планын жасау жалпыдан жекеге ө ту принципі бойынша жасалады. Алдымен координаталық тор салынады. Содан кейін планғ а тірек пункттерін, одан ә рі тү сіріс негіздеуінің нү ктелерін салады. Тахеометрлік тү сірістердегі полярлық ә діспен тү сірілген нү ктелерді планғ а тахеографтың кө мегімен салу қ олайлы. Нү ктелер салынып болғ аннан кейін горизонтальдар жү ргізіледі. Горизонтальғ а дейін жер бедерінің пішінін оның ө зіне тә н басты сызық тарын тү сіреді.