Тригонометриялық нивелирлеу

Жер бетінде орналасқ ан пикеттің н/се нү ктелердің Балтық тең ізінің дең гей бетімен салыстырғ анда ө зіне тә н биіктіктері болады.Сол нү ктелердің биіктік ө сімшелерін анық тауды нивелирлеу деп атайды.Нивелирлеудің бірнеше ә дістері бар: геометриялық, тригонометриялық, физикалық, автоматтық, гидростатикалық, барометрлік.

Тригонометриялық нивелирлеу – ең істің ө лшенген бұ рышы жә не нү ктелер арасындағ ы қ ашық тық тар бойынша биіктік ө сімшені анық тау тә сілі. Ол топографиялық тү сіріс, ү лкен биіктік ө сімшелерді анық тау кезінде қ олданылады. Тригонометриялық нивелирлеу теодолит арқ ылы жасалады. Бұ л тә сілде биіктік ө сімше келесі формуламен есептеледі: h=d*tg ν. Мұ ндағ ы: d-горизонталь ара-қ ашық тық, ν – вертикаль (тік) бұ рыш. Тригонометриялық нивелирлеу ә дісін рельефі қ атты ө згермелі жерлерде, кө бінесе таулы жерлерде қ олдану ың ғ айлы. Тригонометриялық нивелирлеу ә дісі

Тригонометриялық нивелирлеу ә дісін рельефі қ атты ө згермелі жерлерде, кө бінесе таулы жерлерде нивелирлеу жұ мысын жү ргізгенде қ олдану ың ғ айлы. Бұ л ә діспен нивелирлеуде жер бетіндегі нү ктелердің ө зара биіктіктерін анық тау ү шін теодолит аспабы немесе тахеометр аспаптары қ олданылады. Тригонометриялық нивелирлеу ә дісінің мә ні –жер бетінде А жә не В нү ктелері берілген дейік. Енді осы нү ктелердің ө зара биіктігін анық тау керек. Ол ү шін А нү ктесіне теодолитті қ ойып, оны жұ мыс қ алпына келтіреді. Содан кейін аспап биіктігін і рулеткамен ө лшейді. Ал В нү ктесіне биіктігі белгілі і=ВL рейканы орналастырады.

69 - сурет

Теодолиттің кө ру дү рбісін L нү ктесіне кө здеп бұ рышты ө лшейді. А жә не В нү ктелерінің арасындағ ы горизонталь қ ашық тық d=AC =ON. Онда .

Енді МС сызығ ының екі жағ ындағ ы биіктіктерді тең естіреміз. Сол жағ ында болса, оң жағ ында , яғ ни = , бұ дан толық ө зара биіктікті анық тауғ а болады

= + , (96)

мұ нда - горизонталь арақ ашық тық; - кө лбу бұ рышы; і – аспаптың биіктігі; - кө здеу биіктігі кө бейтіндісін электрондық калькулятормен немесе арнаулы ө зара биіктік кестесі арқ ылы есептейді.

Ө лшеу кезінде есептеу жұ мыстарының кө лемін азайту ү шін рельефі бірдей ө згермелі жерлерде теодолиттің кө здеу дү рбісін рейкадағ ы аспаптың биіктігіне тең шамағ а (і= ) кө здейді, онда келесі тү рде болады.

(97)

Ө зара биіктікті кө лбеу ұ зындық тар арқ ылы анық тағ анда, келесі тү рде болады.

(98)

Егер d> 300 м болса, онда ө зара биіктікті Жердің қ исық тығ ы мен рефракция қ ұ былысы ескерілетін тү зетпе беру арқ ылы анық тайды

мұ ндағ ы , R – Жердің радиусы.

Тригонометриялық нивелирлеу теодолиттер Т30, 2Т30, Т15, Т15К, Т5, ТО5 (МЕСТ 10529-79) пен тахеометрлер ТЭ, ТД, ТВ (МЕСТ 10812-74) жә не шет елдік тахеометрлер Дальта 010, Дальта 020 жә не т.б. арқ ылы орындалады.