Тоннельдерді салу кезіндегі геодезиялық жұмыстар

Тоннельдерді салу кезіндегі геодезиялық жұ мыстар жергілікті жердің топографиялық тү сірісі, қ ұ рылыстың геодезиялық негізін қ ұ ру, қ ұ рылыс кезіндегі жә не эксплуатация кезіндегі тоннельдердің деформациясын бақ ылау жә не бө лу жұ мыстарынан тұ рады.

Жергілікті жердің топографиялық тү сірісі 1: 10 000 масштапта орындалады, 100—200 м ендікті далада тоннель трасса бойынша 1: 1000—1: 2000 масштапта орындалады.
Тоннельдерді салу кезіндегі геодезиялық жұ мыстар 4 сатыдан тұ рады: тоннельді триангуляция, негіз, қ атынас (подход) жә не жер асты полигонометриясы.

Тоннельді триангуляцияны барлық геодезиялық жұ мыстар ү шін бас негіз ретінде 1 км артық ұ зындық ты тоннельдер салу кезінде қ ұ рады. Метрополитен қ ұ рылысы кезінде триангуляция торлары кү рделірек формағ а ие. Триангуляция пунктерін трассадан 2 км-ден алшақ емес қ ашық тық та, мү мкіндігінше тоннель мен шахта порталдарының жанында жә не де тоннель қ ұ рылысындағ ы мү мкін болатын деформация аясынан тыс жерлерде орналастырады.

1 км-ге дейінгі қ ысқ а ұ зындық ты тоннельдер ү шін триангуляция қ ұ рылмайды, ол негізгі полигонометрияның қ осымшасымен шектеледі.

Тоннельдерді салу кезіндегі геодезиялық жұ мыстардың ең жауаптысы – бұ л қ арысы забойлардың дә л сбойкасын қ амтамасыз ету. Транспортты тоннельдің қ ұ рылысы кезінде кө лденең сбойка 10 см рұ қ саттылық пен (допуск) орнатылады. Ә р қ арысы забой ү шін осы ө лшемнің жартысын қ атынастырып, бір забой ү шін 5 см рұ қ саттылық аламыз. Сондық тан тү зу сызық ты тоннель ү шін тоннельді триангуляцияны жобалау кезінде бірінші кезекте АВ жағ ынан CD жағ ына дейінгі дирекционды бұ рышты беру дә лдігін жә не А пунктіне қ атысты D пунктінің жағ дайының кө лденең қ атесін есептеу керек. Ал қ исық сызық ты тоннель қ ұ рылысы кезінде сбойка дә лдігіне D пунктінің бойлық жылжуы да ә сер етеді.

Топографиялық План жә не карта. Масштабтар. Масштаб дә лдігі

Жер бетінің немесе оның жеке бө лшектерінің кішірейтіліп, арнаулы деректері толық кө рсетіліп, жазық тық бетке кескінделуін карта деп атайды. Картада Жердің қ исық тығ ы есептеледі.

Ал, шағ ын аймақ тың дә л осындай кескінін ірі масштабтағ ы картаны план деп атайды. Кішірейтіп, дә лдеп салынғ ан кішігірім жер бетінің горизонталь проекциясы план деп аталады.

План мен картаның ерекшеліктері:

1. Планда жердің шағ ын аймақ тары ү лкен масштабпен алынса (1: 500, 1: 1000, 1: 2000, 1: 5000), карталарда ү лкен аймақ тар ұ сақ масштабпен 1: 50 000, 1: 100 000 т.б. алынады.

2. Картада меридиандар мен параллельдер міндетті тү рде кө рсетіледі, ал планда тік бұ рышты координаталар тү рінде беріледі.

3. Планда жердің дө ң естігі ескерілмейді. Кескіндеу масштабы планның барлық бағ ытында тұ рақ ты болса, картада ол тек меридиандар мен параллельдер бағ ытында ғ ана сақ талады.

Егер де план мен картада тек қ ана ситуация бейнеленсе, ондай план мен картаны ситуациялық (контурлық) деп атайды. Ал, егер ситуациямен қ атар рельефтің бейнесі кө рсетілген план мен карта топографиялық деп аталады.

Жер бетін план мен картадан басқ а профиль деп аталатын жердің вертикаль кесіндісі арқ ылы да бейнелеп кө рсетуге болады. Жалпы алғ анда профиль - кө лденең кесіндінің дербес тү рі болып есептеледі.

Жер қ ыртысының бетінен оның терең қ абаттарына дейінгі аралығ ының тік бағ ыттағ ы кө рінісін қ има не кө лденең кесінді дейді.

Қ ималар ә рқ ашанда горизонталь (жазық) жә не вертикаль (тік) масштабтарда сызылады. Жол жә не ә ртү рлі қ ұ рылыс салуда, сол жердің рельефі мен геологиялық қ ұ рылысы арасындағ ы байланысты анық тау қ ажет болғ анда, қ иманың вертикаль масштабы горизонталь масштабпен ондағ ан, кейде жү здеген есе ү лкейтіліп сызылады. Мысалы, горизонталь масштаб 1: 1000 болса, оның вертикаль масштабы 1: 500 болып келеді.