Вентиль

Ә р алуан типтегі, ә ртү рлі типтік ө лшемдегі жә не мақ саттағ ы вентильдер мен насостар мұ най-газ ө неркә сібінде кең інен қ олданылады.

Вентильдер жә не насостар қ андай да болсын қ ондырғ ының ө зара мү лдем байланысты емес элементтері болып кө рінуі мү мкін болғ анына қ арамастан, оларды бірге конструкцияларында, ал демек, техникалық қ ызмет кө рсетілуінде де талай ортақ жерлері бар қ ұ бырдың «компоненттері» ретінде қ арастыруымызғ а болады. Олардың арасындағ ы негізгі айырмашылық вентильдердің қ алай болғ анда да қ ұ быр бойынша ағ ынды (сұ йық тық тың немесе газдың) жабуғ а арналғ андығ ынан, дә л сол кезде насостардың ағ ынды (тек сұ йық тық тардың ағ ынын – газ ағ ынын кү шейту ү шін компрессорларды қ олданады) кү шейту ү шін қ ызмет ететіндігінен тұ рады.

Вентильдерде де, насостарда да бұ лар, ә детте, герметикалық тығ ыздауды жә не қ озғ алмайтын бө шектер мен қ оршағ ан ортадан оқ шаулауды қ ажет ететін қ озғ алмалы механикалық бө лшектер қ олданылады.

Вентильдер қ ұ бырлар жә не қ ұ быр желілері бойынша сұ йық тық тың ағ ынын басқ арып отыру ү шін қ олданылады. Осылардың ә рқ айсысы ө зінің конструктивтік атқ аратын жұ мысымен жә не қ олданылу саласымен ерекшеленетін, ә р алуан типтегі вентильдер қ олданылады, мысалғ а, тиек вентиль (ысырма) тек толығ ымен ашық немесе толығ ымен жабық қ алыпта жұ мыс істейді жә не ағ ынды дроссельдеуге арналмағ ан. Оператор шама-мү мкіндігіне қ арай вентильдердің олардың конструкциялық атқ аратын міндетіне қ атаң сә йкестікте пайдаланылуын қ амтамасыз етуге тиіс.

Вентильдердің типтік ө лшемдері аса ә р алуан: 1/4 дюймнен бастап арнайы қ олданулар ү шін 60 дюймге жә не одан кө п шамағ а дейін ө згереді. Вентильдер бірнеше ә ртү рлі металдардан жә не балқ ымалардан, ал арнайы қ олданулар ү шін – пластмассадан, шыныдан жә не керамикадан жасалуы мү мкін. Алайда, ә детте мұ най-газ саласында операторлар кездесіп оытратын вентильдер, ә детте, металдардан: шойыннан, болаттан, қ оладан немесе алюминийден жасалғ ан.

Сфералық вентильдер

2.1 сур. қ ар.

Сфералық вентильдер сұ йық тық тың шығ ындалуын реттеп отыру қ ажет болғ ан жағ дайларда қ олданылады.

Сфералық вентиль мұ ның осі қ ұ бырдың осіне қ атысты 90° бұ рылғ ан орталық тесігі бар сатылы қ алқ амен жабдық талғ ан; осы тесіктің периметрі бойынша ерлі тоғ ын орнатылғ ан. Вентильді жапқ ан кезде реттеуші реттеуші штоктың тө менгі қ апталында бекітілген диск вентильдің еріне отырады.

Реттеуші шток сағ ат тіліне қ арсы айналғ ан кезде ол кө теріліп, дискіні ерден тартып шығ арады. Бұ л кезде сұ йық тық тың ағ ынының тесік арқ ылы вентильдің шығ аратын жеріне ағ ып ө туіне арналғ ан ө ткел ашылады.

Кейбір сфералық вентильдер иінді етіп орындалғ ан, бұ л ағ ын бағ ытының бұ рылуын (тік бағ ыттан кө лбеу бағ ытқ а жә не керісінше) қ амтамасыз етеді. Осындай вентильдің кез келген конструкциясында ағ ын вентиль еріндегі тесік арқ ылы тө меннен жоғ арығ а қ арай бағ ытта ағ ып ө теді.

Сфералық вентиль тө мен қ ысым 20 кГ/см² дейін) вентилі болып келеді жә не, ә детте, коммуналды қ ұ бырларда қ олданылады. Бұ л қ ұ бырлар қ ұ быр тығ ындарының сынық тарымен бітеліп қ алатындық тан, мұ ндай вентильдер коллекторлық жә не магистраль қ ұ бырларда ешқ ашан пайдаланылмайды. Онымен қ оса, ағ ынның бағ ытын кез келген ө згертуге қ ысымның тө мен тү суі ілесіп отырады.

ТИЕК ВЕНТИЛЬДЕР

2.3.1 Жалпы мә ліметтер

Мұ най-газ ө неркә сібінде қ олданылатын вентильдердің бү кіл ә р алуандарының ішінен ең кө п таралымды ә детте отсек вентильдері ретінде, мысалғ а, скважиналардың сағ асын жапқ ан, ө ң деу кә сіпорнындағ ы жұ мыс істеп тұ рғ ан қ ұ бырды жә не резервуарды жапқ ан кезде жұ мыс істейтін тиек вентильдер алды. запорный жоғ арғ ы қ ысым қ ұ бырларында қ олданыла алады жә не қ ұ быр тығ ындарының сынық тарының ө туін қ амтамасыз етеді.

Тиек вентильдің конструкциясына ә р жағ ынан тегіс қ апталдары бар диск кіреді. Диск ағ ынғ а оймалы штокпен тү сіріледі жә не қ ұ бырдың саң ылауын жауып тұ рады. Шток пен дискінің толығ ымен жоғ ары кө терілген қ алпында ағ ынның толығ ымен ағ ып ө туі қ амтамасыз етіледі.

Тиек вентильдердің екі негізгі санаты бар: ысырманың бірдей конструкциясына ие, шығ ып тұ рмайтын штогы бар жә не шығ ып тұ ратын штогы бар. Ысырмалардың ең кең таралғ ан типтері тұ тас сыналы ысырма жә не алмалы-салмалы ысырма болып табылады. Онымен қ оса, жү зіп жү ретін типтегі ысырмаларды жә не жылдам ашылатын ысырмаларды ажыратады.

Шығ ып тұ рмайтын штогы бар тиек вентиль

2.2 сур. қ ар.

Осы типтің тиек вентильдерінде диск оймалы штокқ а бекітіледі. Қ олмен пайдаланылатын тиек дө ң гелектің кө мегімен штокты айналдырғ ан кезде диск штокпен бірге вентильдің кү мбезіне кө теріледі. Осындай вентильдің ашылғ андық немесе жабылғ андық дә режесін сырттан кө збен кө ріп ажырату мү мкіндігі жоқ.

2.3.3 Шығ ып тұ ратын штогы бар тиек вентиль

2.3 сур. қ ар.

Шығ ып тұ рмайтын штогы бар тиек вентильмен салыстырғ анда, аталғ ан вентильдің штогы ұ зартылғ ан жә не айналғ ан кезде дискіні немесе ысырманы басады. Штоктың кесілген оймасы бар жоғ арғ ы мойыны жарманы айналдырып тұ ратын қ олғ а ұ стайтын тиекті дө ң гелек арқ ылы ө теді. Қ олғ а ұ стайтын тиекті дө ң гелекті сағ ат тіліне қ арсы айналдырғ ан кезде шток кө теріліп, қ олғ а ұ стайтын тиекті дө ң гелектен шығ ып тұ рады. Шток кө терілген кезде ысырма вентильдің кү мбезіне тартылады. Аталғ ан вентиль ү шін штоктың шығ ып тұ рғ ан бө лігінің ұ зындығ ы ысырманың қ алпын куә лендіреді.

ИНЕ СИЯҚ ТЫ ЫСЫРМАЛАР (Қ АҚ ПАҚ ТАР)

2.4 сур. қ ар.

Ине сияқ ты ысырмалар ә рекетке қ олмен келтіріледі жә не сұ йық тық тың ағ ынын ө те дә л басқ аруды қ амтамасыз етеді. Мұ ндай вентильдер жоғ арғ ы қ ысым қ ақ пақ тары болып келеді жә не ә детте диаметрі 1 дюйм жә не одан аз қ ұ бырларда пайдаланылады.

Ине сияқ ты ысырманың конструкциясында қ ұ бырдың саң ылауын жауып тұ ратын қ алқ а пайдаланылады. Конус пішінді «ине сияқ ты» ұ шы бар реттеуші шток қ алқ аның тиісті конус тесігіне отырады. Реттеуші штокты сағ ат тіліне қ арсы айналдырғ ан кезде ине сияқ ты ұ ш кө теріліп, ағ ынның ағ ып ө туіне арналғ ан саң ылауды ашады. Тесіктің жә не ине сияқ ты ұ штың ө лшемдері ө ң деу кезінде аса дә л ұ сталып отырады.

ДРОССЕЛЬДІК ЖАПҚ ЫШТАР

2.5 сур. қ ар.

Бұ л типтегі вентильдер басқ а типтердегі басқ арушы вентильдерді пайдалану қ иынғ а соғ атын кезде, ү лкен шығ ыны бар ағ ындар ү шін қ олданылады. Дроссельдік жапқ ыштар ү лкен диаметрлі жә не ағ ынның орташа қ ысымындағ ы (35 кГ/см² дейін) қ ұ бырлар ү шін жылдам ашылатын отсек вентильдері ретінде қ ызмет атқ арады.

Дроссельдік жапқ ыштың конструкциясында бұ рылу осінде бекітілген жалпақ диск пайдаланылғ ан. Бұ л ось дискіні айналдыру ү шін қ ызмет ететін сыртқ ы тұ тқ аның ролін ойнайды. Жапқ ыштар ашылғ ан немесе жабылғ ан кездегі бұ рылудың максималды бұ рышы 90° қ ұ райды. Тұ тқ аны 90° дейінгі бұ рылу бұ рыштарына айналдырғ ан кезде сұ йық тық шығ ынының бұ рышқ а пропорционал шектелуі жү реді. Толығ ымен ашық жапқ ыш кезінде диск қ ұ бырдың саң ылауына перпендикуляр орналасады.

ШАРЛЫ ВЕНТИЛЬДЕР

2.6 сур. қ ар.

Бұ л типтің вентильдерінің толық атауы «шарлы бө геп тастайтын вентильдер» жә не бұ л вентильдерді шарлы бақ ылау вентильдерімен шатастырмағ ан жө н. Шарлы бө геп тастайтын вентиль кез келген қ ысымдар кезінде қ олданудың кең диапазонын қ амтамасыз етеді жә не қ ол жетегімен, гидравликалық немесе пневматикалық жетекпен жабдық талуы мү мкін.

Шарлы вентильдің конструкциясында шар осында тұ ратын сфералы камера қ олданылғ ан. Шардың орталығ ы бойынша диаметрі қ ұ бырдың саң ылауына тең тесік орындалғ ан. Осы тесік ағ ынның бағ ытына қ атысты 90° бұ рылғ ан кезде, сұ йық тық тың ағ ыны бө геп тасталады.

Шардың жанасатын бетінің ү лкен ауданы жабық кү йінде вентильдің герметикалық тығ ыздалуын қ амтамасыз етеді. Шарлы вентильді ағ ынды дроссельдеу ү шін қ олдануғ а болмайды. Шардың жанасатын бет жағ ының кез келген ақ аулары жә не эрозиясы осындай вентильдегі ағ ып кетулерге алып келеді.

Шардағ ы толық тесік қ ұ быр тығ ынының жә не созылғ ан нысандардың ө туін қ амтамасыз етеді. Шарлы вентильдер осында вентильдерді жылдам жабу жө ніндегі талаптар жиі туындап отыратын коллекторларда қ олданылады.

конусты вентильдер

2.7.1 Қ арапайым конусты вентиль

2.7 сур. қ ар.

Конусты вентиль қ олданудың кең диапазонына ие жә не қ ұ бырлардың кө пшілік диаметрлері жә не сұ йық тық тың кө пшілік қ ысымдары ү шін қ олданылады. Жылдам ашылуды жә не жабылуды қ амтамасыз ететін аталғ ан вентильді тек толығ ымен ашық немесе толығ ымен жабық қ алпында қ олдану қ ажет. Вентильді осы қ алыптарғ а кө шіру орталық бітеуішті 90° доғ а бойынша айналдыратын тұ тқ аны бұ румен жү зеге асырылады.

Жұ мыс істеу принципі бойынша конусты вентиль шарлы бө геп тастайтын вентильге ұ қ сас, мұ нда шар конус пішінді камерағ а қ оса енгізілген конусты бтеуішке алмастырылғ ан. Бұ л бітеуіш майлана алады. Тесік қ ұ бырдың саң ылауымен дә л келген кезде, сұ йық тық тың ағ ып ө туі қ амтамасыз етіледі. Бітегіштің тесігі саң ылаудың осіне тік бұ рышпен бұ рылғ ан кезде, ағ ын бө геп тасталады.

Кө п жү рісті конусты вентильдер

Конусты вентильдер осылардың ә рқ айсысы ө зінің атқ аратын міндетіне қ ызмет ететін-екі, ү ш жә не тө рт жү рісті бағ ытталғ ан қ ондырғ ы варианттарында шығ арылады. Бітеуіштің ө ткізетін тесігі Г-тә різдес немесе Т-тә різдес рішінді ойық тү ріне ие болуы мү мкін, ә лде қ арапайым ө ткізетін тесік ретінде орындалады. Ойық тың ық тимал орналасуының кейбірі 2.8 суретте кө рсетілген.

Кө п жү рісті иінді конусты вентильдер бір бағ ыттағ ы ағ ынды жауып тастайтын жә не ағ ынның басқ а бағ ытын ашатын герметикалық бө геп тастайтын вентильдер ретінде қ олданылады.

БАҚ ЫЛАУ ВЕНТИЛЬДЕРІ

2.8.1 Жалпы мә ліметтер

Бақ ылау вентильдері ағ ынның бір бағ ыты бар жү йелерде қ олданылады. Бақ ылау вентилі арқ ылы қ арсы ағ ын пайда болғ ан жағ дайда ол ә лде ауырлық кү шінің ә серімен, ә лде серіппелі механизммен жабылады. Бақ ылау қ ақ пақ тары қ ондырғ ыларды жә не жабдық ты сұ йық тық тың қ арсы ағ ынының ә серінен қ орғ ауғ а арнайы арналғ ан. Қ арсы ағ ын пайда болғ ан кезде сұ йық тық тың қ ысымы вентильдің жабылуына алып келеді.

Бақ ылау вентильдерін ә детте сұ йық тық тың насос арқ ылы кері резервуарғ а немесе цистернағ а қ айтарымды ағ ынының кері қ ысымын болдырмау ү шін, насостардың шығ аратын қ ұ бырларында орнатады. Онымен қ оса, мұ ндай вентильдерді дроссельдік жапқ ыштың артында скважина сағ асының жабдығ ында орнатады.

Бақ ылау вентильдерін қ ысымның ауытқ уы бар болғ ан кезде қ олдану мақ сатқ а лайық ты екендігімен қ атар, мұ ндай вентильдердің ұ зақ уақ ыт герметикалық бө геп тастауды қ амтамасыз етпейтіндігін ескеру керек, сондық тан насос қ атардан шық қ ан жағ дайда ең жақ ын жатқ ан тиісті міндетті тү рде вентильді мү мкін болғ анынша тезірек қ олмен жауып тастау керек. Бақ ылау вентилі, осылайша, тек қ ысқ а мерзімді қ орғ аныс қ ондырғ ысы болып келеді. Кей кездері мұ ндай вентильдерді «кері қ айтпайтын вентильдер» (NRV) деп атайды.

2.8.2 Ашылмалы бақ ылау вентилі

2.9 сур. қ ар.

Мұ ндай вентиль вентиль арқ ылы ө тетін сұ йық тық тың қ ысымымен кө терілетін, топсалы бекітілген дискімен жабдық талады. Тө мен қ ысым қ ұ бырларына арналғ ан вентильдер қ арап кө ру қ ақ пақ тарымен жабдық талады.

Ағ ын тура бағ ытта жақ тауды кө тереді, алайда қ арсы ағ ын жақ тауды ерге тығ ыз басып тастайды жә не вентильдің жабылуын тудырады. Вентильдің артында тура бағ ыттың қ алыпты қ ысымы қ алпына келген кезде жақ тау қ айтадан кө теріледі жә не ағ ынның ағ ып ө ту саң ылауын ашады. Ашылмалы вентильдер ағ ынның кө лбеу бағ ыты бар жү йелерде қ олданылады.

Шарлы бақ ылау вентилі

2.10 сур. қ ар.

Аталғ ан типтің вентильдері ағ ынның кө лбеу де, тік те бағ ыты бар жү йелерде жұ мыс істейді, алайда бұ л жағ дайларғ а арналғ ан вентильдердің конструкциялары ә ртү рлі.

Ағ ынның кө лбеу бағ ыты бар шарлы бақ ылау вентилі осының осі қ ұ бырдың саң ылауына қ атысты 90°-қ а бұ рылғ ан орталық тесігі бар сатылы қ алқ амен жабдық талғ ан. Бұ л тесікке тура бағ ыттағ ы ағ ынның қ ысымымен кө терілетін, еркін орын ауыстыратын шар келіп отырады.

Ағ ынның тік бағ ыты бар шарлы бақ ылау вентилі ү шін жоғ арғ ы кө лденең бағ ыттағ ы ағ ынның қ ысымы шарды ерден кө тереді. Қ арсы ағ ын болғ ан жағ дайда ағ ынның кері қ ысымы шарды ерге тығ ыз қ ысады жә не сұ йық тық тың қ арсы ағ уын бө геп тастайды.

Кө теретін бақ ылау вентилі

2.11 сур. қ ар.

Кө теретін бақ ылау вентилі шарлы бақ ылау вентиліне ұ қ сас, бірақ шардың орнына вентиль плундер типіндегі дискімен жабылады.

Кө лбеу кө теретін бақ ылау вентилі осының осі қ ұ бырдың саң ылауына қ атысты 90°-қ а бұ рылғ ан орталық тесігі бар сатылы қ алқ амен жабдық талғ ан. Бұ л тесікке тура бағ ыттағ ы ағ ынның қ ысымымен кө терілетін, еркін ығ ысатын плунжер келіп отырады.

Тік кө теретін бақ ылау вентилі ү шін жоғ арғ ы кө лденең бағ ыттағ ы ағ ынның қ ысымы плунжерді ерден кө тереді. Қ арсы ағ ын пайда болғ ан жағ дайда ағ ынның кері қ ысымы плунжерді ерге тығ ыз басып тастайды жә не сұ йық тық тың қ арсы ағ уын бө геп тастайды.

2.8.5 Топсалы бақ ылау вентилі (Y-вентиль)

.2.12 сур. қ ар.

Топсалы бақ ылау вентилі ашылмалы бақ ылау вентиліне ұ қ сас, бірақ қ ұ быр саң ылауының осіне 45° бұ рышпен бұ рылғ ан, топсалы бекітілген дискімен жабдық талғ ан. Бұ л вентильді тек ағ ынның кө лбеу бағ ыты ү шін ғ ана қ олдануғ а болады. Тура бағ ыттағ ы ағ ынның қ ысымы топсалы бекітілген дискіні кө тереді жә не сұ йық тық тың ағ ып ө туін қ амтамасыз етеді. Қ арсы ағ ын пайда болғ ан кезде кері қ ысым вентильді жауып тастайды жә не ағ ынның бө геп тасталуын тудырады.