сурет 6-сурет

Жалпы сипаттама

Трансмиссивті механизммен берілетін жұ қ палардың қ оздырғ ыштары вирустар, риккетсиялар, спирохеталар, олар табиғ и ошақ тық жә не табиғ и антропургиялық аурулар тү рінде таралады, кө бісі қ ауіпті жә не аса қ ауіпті жұ қ палы аурулар қ атарына кіреді (мысалы: оба, туляремия, геморрагиялық қ ызбалар).

Жабайы, ауылшаруашылық жә не ү й жануарлары қ оздырғ ыштардың жұ қ па кө зі жә не сақ таушысы болады, адамдардың сырқ аттанушылығ ы кә сібімен тығ ыз байланысты, эпидемиялық процестің белсенділігі мен маусымдылық кө терілуі тасымалдаушы жә ндіктердің тіршілік ету мерзімдерімен байланысты. Қ оздырғ ыштарды кенелер, бит, бү рге, масалар тасымалдайды.

Трансмиссивті жұ қ палардың қ атарында біздің елімізде кездеспейтін, басқ а жерлерден ә келінетін жұ қ палы аурулар да бар, олар: сары қ ызба, Эбол, Ласса, Марбург қ ызбалары.

Қ ан инфекциялары қ оздырғ ышына байланысты бірнеше топтарғ а бө лінеді:

1. Вирусты геморрагиялық қ ызбалар – Қ ырым-Конго геморрагиялық қ ызбасы, сары қ ызба, Эбол, Ласса, Марбург қ ызбалары;

2. Вирусты энцефалиттер – кене энцефалиті, жапон энцефалиті;

3. Риккетсиоздар – бө ртпе сү зегі, Ку қ ызбасы, цуцугамуши қ ызбасы;

4. Боррелиоздар (спирохетоздар) – қ айталамалы бит сү зегі, Орта Азия қ айталамалы кене сү зегі;

5. Бактериоздар – оба, туляремия

Инфекция кө зіне байланысты бө лінеді:

1. Антропонозды жұ қ палар – бө ртпе сү зегі, безгек, Эбол қ ызбасы;
2. Зоонозды жұ қ палар – оба, туляремия, кенелік энцефалит.

Кейбір жұ қ палардың қ оздырғ ыштары трансмиссивті механизммен берілмейді, бірақ қ анмен берілетін болғ андық тан қ ан жұ қ палары тобына жатқ ызылады.

Оба

Оба –ә р тү рлі берілу механизмдермен берілетін, пневмония белгілерімен сипатталатын, қ ызбамен, ауыр тү рдегі интоксикациямен, сепсис, лимфа жү йесі мен ішкі мү шелердің зақ ымдалуымен ө тетін зооантропонозды, табиғ и-ошақ тық, аса қ ауіпті, карантиндік, конвенциялық трансмиссивті жұ қ палы ауру.

Оба ертеден белгілі ауру, «чума» атауы арабтың «тумба» - бұ ршақ деген сө зінен алынғ ан. Ө йткені аурудың негізгі белгісі - ісінген лимфа бездері бұ ршақ қ а ұ қ сайды.

Обаның 3 пандемиясы тіркелген:

· І пандемия «Юстиниан обасы» атымен ә йгілі болғ ан, Шығ ыс жә не Европа елдерінде Ү І ғ асырда таралғ ан, 100 млн. адам қ айтыс болғ ан.

· ІІ пандемия «қ ара ө лім» деп аталғ ан, 1348 жылы Азиядан Европа елдеріне таралғ ан, 50 млн адам қ айтыс болғ ан, Еуропаның ¼ халқ ы қ ырылғ ан. Осы пандемия кезінде алғ ашқ ы рет карантиндік (quarantena – 40 кү н) шаралар қ олданғ ан.

· ІІІ пандемия 1894 жылы Кантоне мен Гонконгтан басталып бү кіл ә лемге таралғ ан, 10 жыл ішінде 87 млн. адам қ айтыс болғ ан.

Оба ауруының этиологиясы, эпидемиологиясы XIX ғ асырдың соң ында – XX ғ асырдың басында, обаның 3-ші пандемиясы кезінде толық зерттелген.

Қ оздырғ ышын 1894 жылы француз ғ алымы А.Иерсен ашқ ан, кеміргіштерден бү рге арқ ылы таралатынын дә лелдеген.

1912 жылы орыс ғ алымдары Д.К. Заболотный, И.А. Деминский табиғ и ошақ тү сінігін енгізген, кеміргіштердің ауру таратушы екендігін дә лелдеген.

Этиологиясы. Оба ауруының қ оздырғ ышы – Yersinia pestis – 1, 5-07ммк қ ысқ а, жылжымайтын грамтеріс таяқ ша. Экзо- жә не эндотоксин бө ліп шығ арады. Температура 22⁰С градуста 4 ай, 100⁰С градуста 1 минут сақ талады. Тағ ам, су мен заттардың бетінде – 3 ай, ірің де – 40 кү н; қ анда, қ ақ ырық та –1 ай сақ талады. Жоғ ары температура, дезинфекциялық заттар: 3-5 % лизол ерітіндісі, 3 % жә не 10 % ізбес сү ті, 1-5 % хлорамин ерітіндісі, 5 % карбол қ ышқ ылы ә серінен тез ө леді.

Инфекция кө зі. Оба ауруының негізгі жұ қ па кө зі – кеміргіштер, ө кпелік тү рінде – науқ ас адам, ү й жануарларынан – тү йе, мысық. Табиғ и ошақ тарда обаның негізгі таратушылары: сарышұ нақ, сұ ртышқ ан, қ ұ мтышқ ан, тарбағ ан жә не қ оянтә різділер.

Синантропты, антропургиялық ошақ тарда: сұ р жә не қ ара атшалмандар. (1-сурет)

1-сурет. Обаның табиғ и ошақ та таралуы 1-сурет Антропургиялық ошақ та таралуы

Клиникасы. Денеге енген қ оздырғ ыштар лимфа жү йесі арқ ылы таралып, лимфа тү йінінде кө бейеді, геморрагиялық қ абыну тудырады – бұ ршақ (бубон) пайда болады. Қ оздырғ ыштар алғ ашқ ы бубондардан жаң а лимфа бездеріне таралып - екіншілік (бубон) тү йіндері пайда болады. Қ орғ аныс қ абілеті нашар болса қ анмен тү рлі мү шелерде таралып екіншілік ірің ді ошақ тар пайда болады - септикоциемия. Ө кпеге таралса – екіншілік ө кпе ошағ ынан қ оздырғ ыштар ауа-тамшы жолымен тез таралады. Егер қ оздырғ ыштар тыныс алу жү йесі арқ ылы тү ссе – алғ ашқ ы ө кпелік оба ошағ ы пайда болып, тез арада септикалық тү ріне айналады.

Оба ауруының клиникалық тү рлері:

1. Бубон (бұ ршақ)

2. Тері-бубон

3. Ө кпелік

4. Септикалық

Инкубациялық кезең і – бірнеше сағ аттан - 6 тә улікке дейін.

Тү йін тү рінің белгілері: қ атты ісінген лимфа бездері бірігіп, ө те ауыртпалы болады, ауруды басу ү шін науқ ас аяқ тарын бү гіп, қ олын кө теріп тұ рады. Тү йін 8-12 кү ннен кейін жарылады, жасыл-сары тү сті қ ою ірің шығ ады. Жоғ ары температура -39-40⁰С, қ алтырау, бас ауру, ә лсіздік, галлюцинация. Ауыр тү рінде қ ан қ ұ су, нә жісте, зә рде, қ ақ ырық та қ ан пайда болады. Септикалық тү рі бірдеспен басталады, ауыр интоксикация, менингоэнцефалит, жү рек-қ антамыр жү йесінің зақ ымдалуы 1-3 кү нде ө лімге соқ тырады. 1989 жылы Атырау облысында 15 жастағ ы қ ыз септикалық тү рдегі обадан 18 сағ атта қ айтыс болғ ан.

Берілу механизмдері:

1.Трансмиссивті механизм – бү ргелердің шағ уы арқ ылы.

Қ ан сорғ ан бү ргенің асқ азанында қ оздырғ ыштар тез кө бееді, жиналып ² оба блогы² -тығ ыншық пайда болады. Аш бү рге қ айта-қ айта басқ а кеміргіштерді шақ қ ан кезде, қ анғ а толғ ан асқ азаннан қ оздырғ ыштарды лоқ су арқ ылы шақ қ ан жеріне тү сіреді, ауру таратады. Бү ргенің 1 мл қ анында 100 млн жуық оба таяқ шалары табылғ ан.

Оба ауруы кеміргіштерде ө те ауыр, жедел тү рде ө теді. Ө лген кеміргіштен басқ а кеміргішке ауысып, бү ргелер табиғ и ошақ та ауру таратып отырады. Кеміргіштер арасында оба ауруы эпизоотия тү рінде таралып, жаппай қ ырылып қ алады. Бірақ, аман қ алғ ан кеміргіштің денесінде сақ талғ ан қ оздырғ ыштар иесімен бірге қ ыстап шығ ып, келесі жылы кө бейіп, қ айта жұ қ палы болады. Сө йтіп, табиғ атта адамның ә серінсіз, оба ауруының ошағ ы пайда болып, ауру бірде ө ршіп, бірде бә сең деп тұ рады.

2. Жанасу механизмі – ауру кеміргіштің, тү йенің терісін сылу, етін, жү нін ө ң деу кезінде жұ ғ ады.

3. Аспирациялы механизм – ауа-тамшы жолымен обаның ө кпелік тү рі жұ ғ ады, эпидемия тү рінде таралып кету қ ауіпі ө те жоғ ары.

Берілу жолы – тағ ам жолы арқ ылы, бү ргенің шағ уы, тұ рмыстық -қ атынас жолы, жарақ ат арқ ылы, ауа-тамшы жолы, ауа-шаң жолы дұ рыс термиялық ө ң делмеген тү йе, қ ояндардың етінен жұ ғ ады. Аурудан кейін тұ рақ ты иммунитет сақ талады.

Лабораторлы диагностика. Экспресс-диагностика: бактериоскопия, серологиялық ә дістер, ПЦР(полимеразды тізбектік реакциясы), РНГА(гемагглютинацияның тура емес реакциясы), ИФА(иммунды-ферментті реакциясы), РТНГА(гемагглютинацияның тура емес тоқ тау реакциясы) жү ргізіледі.

Диагнозды зертханалық тү рде дә лелдеу ү шін тү йіннен, ісіктен пункция алынады, қ ан, қ ұ сық, зә р, нә жіс, бө лме ауасы жә не қ оршағ ан ортадан жұ ғ ынды алып бактериологиялық ә діспен зерттеледі. Міндеті тү рде серологиялық жә не биологиялық ә діс жасалады.

Обаның эпидемиологиялық ерекшеліктері. Обаның табиғ и ошақ тары шө лді, шө лейтті, далалы аймақ тарда кездеседі. Табиғ и ошақ тар Қ азақ станда, Орта Азияда, Африка, Америкада кездеседі. Жер шарының 6-7% жері обаның табиғ и ошақ тары, сондық тан «ә р уақ ытта обаның ө ршу қ ауіпі сақ талады» - деп тұ жырымдайды ДДҰ мамандары. Қ азақ станның 40% жері обаның табиғ и ошағ ына жатады, Оң тү стік Қ азақ стан облысында обаның табиғ и ошақ тары Қ ызылқ ұ м, Байырқ ұ м аймағ ында бар.

Алдын –алу шаралары 3 топқ а бө лінеді:

1.Оба ауруын шет елдерден кіргізбеуге бағ ытталғ ан шаралар.

2.Табиғ и ошақ тарда атқ арылатын шаралар.

3.Ауру анық талғ ан жағ дайда жасалатын шаралар.

Оба ауруын шет елдерден кіргізбеу жұ мыстарын шекарадағ ы, ә уе, темір жолдарындағ ы санитарлық -карантиндік посттар атқ арады.

Мақ саты: ауруды жә не кү діктілерді ерте анық тау, оқ шаулау, заттар мен кө ліктерді дезинфекциялау.

ДСМ 27.09.2010 жылғ ы бұ йрығ ымен оба бойынша энзоотиялық ошақ тарда

санитарлық -эпидемиологиялық шараларды жү ргізу 2011-2015 жылдарғ а жоспарланғ ан.

Обағ а қ арсы алдын алу шараларын обағ а қ арсы станциялар жә не СЭҚ Б аса қ ауіпті жұ қ палар бө лімдері ұ йымдастырады.

Обағ а қ арсы станциялар Ақ тау, Ақ тө бе, Атырау, Орал, Тараз, Шалқ ар, Арал, Қ ызылорда, Шымкент жә не Астанада жұ мыс атқ арады.Астана қ аласында карантинды жә не зоонозды инфекциялар институтының филиалы жұ мыс жасайды. Табиғ и ошақ тарда мезгілдік отрядтар кө ктемде жә не кү зде обағ а қ арсы жұ мыстарды жү ргізеді.

Обағ а қ арсы станцияның міндеттері:

- Табиғ и ошақ тарда эпидемиологиялық, энзоотологиялық бақ ылау жү ргізу, ошақ тың шекарасын белгілеу;

- Обаның кеміргіштер арасында таралуын қ адағ алау, кеміргіштердің санын, тү рін

бақ ылау;

- Ошақ та дератизация, дезинсекция жасау;

- Алдын ала егулерді ұ йымдастыру;

Алдын алу тү рде обағ а қ арсы вакцина егілуі қ ажет:

1. Табиғ и ошақ тұ рғ ындарына

2. Табиғ и ошақ қ а жаң адан келгендерге (геологтар, кеншілер)

3. Тірі дақ ылымен жұ мыс істейтіндерге.

Обағ а қ арсы тірі, қ ұ рғ ақ вакцина тері астына, ішіне, ү стіне егіледі, қ айта егу жыл сайын.

Ошақ та атқ арылатын эпидемияғ а қ арсы шаралар:

Адамдардың обамен науқ астануы немесе оғ ан кү дікті жағ дайлар туралы шұ ғ ыл хабарлама арнайы ү лгідегі схема бойынша беріледі. Емдеу мекемесі—аудандық СЭҚ Б жә не обағ а қ арсы кү рес мекемесі (1 сағ ат)—Облыстық СЭҚ Д жэне Денсаулық сақ тау басқ армасы (2сағ ат)—Республикалық СЭС жэне МСЭҚ К (3сағ ат).Эпидемиялық процесстің 3 звеносына бағ ытталғ ан шаралар:

• Оба ошағ ында ауру мен кү діктілерді ерте анық тау, арнайы палатағ а немесе бокстарғ а міндетті тү рде оқ шауландыру.

• Ошақ та ү йме-ү й аралау арқ ылы аурулар мен кү діктілерді ерте анық тау ү шін кү ніне 3 рет дене қ ызуын ө лшеу.

•Тұ рғ ындардың денсаулық жағ дайын бақ ылау.Тү йе бастарының жағ дайын бақ ылау.

•Вакцинация.

• Обағ а қ арсы мед.персонал мен ветеринарларды дайындау.

• Обағ а кү дікті симптомдары анық талғ ан адамдарды провизорлық мақ сатта ауруханағ а жатқ ызу.

• Аурумен, аурудың заттарымен, мә йітпен қ атынаста болғ андарды 12 кү н медициналык бақ ылауғ а алу. Шұ ғ ыл алдын алу ретінде 5 кү н антибиотиктер беру.

• Кү нделікті жэне қ орытынды дезинфекция, дезинсекция, дератизация жасау.

• Медицина қ ызметкерлері ошақ та жеке бас гигиенасын сақ тап, 1 типтегі обағ а қ арсы киімді киюі қ ажет.

Обағ а қ арсы киімнің қ ұ рамына кіреді: комбинезон немесе пижама, шұ лық, резең ке етік, орамал немесе қ алпақ, хирургиялық халат, мақ та-маталы бетперде, кө зілдірік, резең келі қ олғ ап, сү лгі.

Комбинезон жә не пижаманы қ ызметкердің бойына, размеріне қ арай тығ ыз матадан тігеді, жең і мен балағ ы таң ғ ыштен байланатын болуы қ ажет. Хирургиялық халат ұ зындау, бел байлағ ышы алдынан байлауғ а жеткілікті, ал жағ асының байлағ ышы артынан байлауғ а жеткілікті болуы қ ажет.

Орамалдың кө лемі 90 х 125 см, капюшон адамның бетін, маң дайын қ астың ү стіне дейіы жә не иек астын толық жабатын, тығ ыз матадан жасалғ ан болуы шарт.

Респиратор немесе мақ та -матадан жасалғ ан бетперденің ү зындығ ы 125см, ені 50 см, бетперденің ішіне қ алындығ ы 1, 5-2 см мақ та салынуы қ ажет.

Кө зілдіріктің шеттері денеге жабысып тұ ратын болуы керек, бір рет қ олдану ү шін целлофан пакетін пайдалануғ а да болады.

Инфекциялы аурудың тү ріне, қ ауіптілігіне байланысты обағ а қ арсы киімнің 4тү рін қ олданады:

Обағ а қ арсы киімді кию тә ртібі:

1. Комбинезон немесе пижама

2. Шұ лық

3. Етік

4. Орамал

5. Хирургиялық халат

6. Респиратор немесе бетперде

7. Кө зілдірік

8. Резең келі қ олғ ап

9. Сү лгі

Обағ а қ арсы киімді шешу тә ртібі:

Обағ а қ арсы киім керісінше шешіледі. Алдымен биалаймен қ олды дезинфекциялық ерітіндіге батырып 1-2 минут жуып залалсыздандыру қ ажет, кейіннен киімнің ә р бір бө лшегін шешкен сайын қ олды дезинфекциялық ерітіндіге батырып тү ру қ ажет.

1. Сү лгіні алып дезинфекциялық ерітіндіге батыру.

2. Етікті дезинфекциялық ерітіндіге батырылғ ан мақ та тампонымен жоғ арыдан тө менге қ арай сү рту (ә рбір етік бө лек тампонмен сү ртіледі), дезинфекциялық ерітіндіге салып қ ою.

3. Кө зілдірікті екі қ олмен ұ стап алғ а - жоғ ары - кейін артқ а тартып шешеді.

4. Респиратор немесе бетперденің сыртқ ы жағ ын бетке тигізбей шешу қ ажет.

5. Халаттың алдың ғ ы байлауышын шешу, кейін биалайды тү ріп, білектің байлауышын шешу, халатты сыртын ішке қ аратып шешу.

6. Орамалдың барлық ү штарын желкеге жинап, бір қ олмен орап шешу.

7. Қ олғ аптың бү тіндігін дезинфекциялық ерітіндіге салып тексеру, шешу. Обағ а қ арсы киімді шешкеннен кейін қ олды жылы сумен сабындап жуады, кейін душ қ абылдайды.

(2-сурет)

Сурет

Эпидемиологиялық мысал №1

11 қ арашада 14 сағ ат 30 мин бір портқ а радиохабарландыру келіп тү скен. Хабарландыруда сағ ат 21⁰⁰ –де портқ а келетін «Nord» кемесінде обағ а кү дікті науқ ас анық талғ андығ ы кө рсетілген. Бұ л кеме 8 қ араша кү ні Азия мемлекеттерінің бірінен шық қ ан. Індетке қ арсы шараларды жоспарлау.

Қ ырым – Конго геморрагиялық қ ызбасы

Қ ырым– Конго геморрагиялық қ ызбасы (кө кала) - трансмиссивті механизммен берілетін, аса қ ауіпті, жоғ ары контагиозды, табиғ и-ошақ тық, зоонозды арбовирусты жұ қ палы ауру.

Жедел тү рде басталады, 2 толқ ынды қ ызба, жалпы интоксикация, геморрагия синдромы, петехиалды бө ртпе, қ анталау, қ ан кетумен сипаталады.

Қ азақ станда Оң тү стік Қ азақ стан, Жамбыл жә не Қ ызылорда облыстары Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының эндемиялық аумақ тары болып табылады, қ оздырғ ыштың таралуына табиғ и ортасы қ олайлы. Соң ғ ы 10 жыл ішінде Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының табиғ и ошақ тарының белсенділігі байқ алуда, 1987-1996 жылдар аралығ ында 250 ауру тіркелген, 1989 жә не 1995 жылдары Жамбыл облысында аурудың 2 ө ршуі тіркелген. 1986-2000 жылдары 400 ауру табылғ ан. Мойынқ ұ м табиғ и ошағ ында 182 ауру тіркелген.

2006 жылы ОҚ О 5 ауру тіркелсе, 2010 жылы 17 ауру анық талғ ан, 3 ө лген. Кенелер 14 ауданда табылғ ан, зерттелген 46 000 кенелердің 200 вирустар табылғ ан. Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының табиғ и ошақ тары кұ мді, шө лді, шө лейтті аймақ тарда кездеседі.

Қ оздырғ ышы – РНКлы арбовирустар, кө лемі 90 н.м жуық (5 сурет). Температура 20-70 градуста 3 ай сақ талады. Температура 37 градуста 1 тә улік, 56 градуста 15 минутта ө леді.

сурет 6-сурет

Қ ырым геморрагиялық қ ызбасынтудыратын вирусты 1945 жылы Қ ырымда вирусолог маман Михаил Чумаков ашты. Ол ауру жұ қ тырғ ан солдаттар мен ауру тарағ ан аймақ та шө п ору-жинау жұ мысымен айналысқ ан адамдардың қ анын зерттеу барысында вирусты анық тады. 1956 жылы Африканың Конго елінде ауру баланың қ анының қ ұ рамынан Қ ырым қ анды қ ызбасын тудыратын вирусқ а ө те ұ қ сас вирус табылды. Инфекция кө зі – ірі қ ара мал, қ ой, ешкі (7 сурет), қ оян, кірпі, кеміргіштер. Жануарларда симптомсыз, белгісі жоқ, жең іл тү рде ө теді.

Сурет

Берілу механизмдері:

1) Негізінен трансмиссивті - иксод кенелерінің шағ уы арқ ылы (Hyalomma

Asiaticum- 6 сурет) таралады.

Иксод кенелері вирустарды табиғ атта сақ таушы жә не таратушы болып табылады (8 сурет). Қ ойларда кенелердің 150, тү йелерде 500 дейін экземпляры кездеседі.

Ауру жұ қ тырғ ан кенелер шақ қ анда, қ ұ рамында вирус бар материал теріге жә не сілемейлі мү шеге тү скенде жұ ғ ады.

Негізгі қ оздырғ ыш тасымалдаушы - вирусты сақ тайтын жә не вирустың кө зі болып табылатын кенелердің белгілі бір тү рлері. Ал, вирустың негізгі тіршілік ететін ортасы - биологиялық организм - кенелер, бү ргелер жә не жабайы немесе ү й жануарлары.

Сурет

2) Жанасу механизммен малдарды кенеге қ арсы тексеру, кенелерден тазалау, науқ асты тексеру немесе емдеу барысында қ орғ алмағ ан жанасу арқ ылы жұ ғ ады. Мал қ ырқ у жә не оларды қ олмен кенелерден тазарту кезінде кенелердегі жұ қ паның терінің ашық бө ліктеріне тү суі, сырқ аттың қ аны мен қ анды шығ ындылары арқ ылы да жұ ғ уы мү мкін. Сондай-ақ, адам бұ л ауруды сырқ аттарды кү ту жә не оларғ а медициналық кө мек кө рсету немесе аталғ ан вируспен зертханалық жағ дайда жұ мыс істеу барысында да жұ қ тырады.

Медицина қ ызметкерлері «апаттық жағ дайда» (қ олғ аптың тесілуі), науқ астың қ аны медициналық манипуляция кезінде теріге немесе кө з, ауызғ а тиген жағ дайда жұ қ тыруы мү мкін.

Қ азақ станда ауырғ андардың 73, 3% трансмиссивті, 23% - жанасу механизммен, 4% - медициналық кө мек кө рсету жә не кү тім жасау кезінде қ ан арқ ылы жұ қ тырғ ан. Қ ырым геморрагиялық қ ызбасы кө ктем-жаз айларында (сә уір-тамыз) жиі тіркеледі. Ауыл тұ рғ ындары жиі ауырады, ә сіресе 20-50 жастағ ылар. Жасырын кезең і – 1-12 кү н, орташа 1-7 кү н.

Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының клиникалық белгілері:

а) бастапқ ы кезең (1-3 кү н) – жедел басталады, бастың қ атты ауруы, ә лсіздік, бұ лшық ет, сү йек-буындардың ауруы. Дене қ ызуы 39-40 градусқ а дейін кө теріледі, бет, мойын, кеуде аймақ тары қ ызарады. Ө лім жітім – 30%.

Сурет

б) геморрагиялық кезең (4-7 кү н) – интоксикация белгілерінің кү шейеді,

геморрагиялық бө ртпелер, қ анталау, мұ рыннан, асқ азаннан, жатырдан қ ан кету. Дене қ ызуы 2 толқ ынды сызық тү рінде- 3-5 кү ні тө мендейді, 1-2 кү ннен кейін қ айта кө теріледі. Қ анның қ ұ рамында анемия, тромбоцитопения.

в) жазылу кезең і – 1-2 айғ а созылады (9 сурет).

Адамдардың геморрагиялық қ ызбалармен ауруғ а бейімділігі ө те жоғ ары. Жергілікті тұ рғ ындарғ а жең іл жә не субклиникалық геморрагиялық қ ызба тү рі тә н. Ал, аурудың ауыр тү рі жұ қ па ошағ ында бірінші рет болғ ан адамдарда жү реді. Қ ырым қ анды безгегін жұ қ тырғ ан науқ астар аса қ ауіпті. Кене сілекейі арқ ылы адам­ғ а жұ қ қ ан вирустар қ анда ө те жылдам кө бейеді. Бірінші кезең де адамның ыстығ ы 39-40 градустан асып, басы ауырып, денесі тү ршігіп, кейде қ алшылдап, беті мен адамның шырышты қ абыршық тары қ ызарады. Адамның дә рмені қ ұ рып, бұ лшық еттері ауырып, буындары қ ақ сап, жү регі айнып, қ ұ сады. 2-4 кү ннен кейін кеселдің геморрагиялық кезең і басталады. Науқ астың жағ дайы кү рт нашарлап, шырышты қ абыршақ тары мен терілерінің кейбір жерлері қ анталап, бө ртіп, қ ызыл дақ танып кетеді. Лейкоциттер мен тромбоциттердің саны кү рт азаюына байланысты адам ағ засының ауруғ а тө ­зімділігі жойылуы жә не қ ан тамырларының жарақ аттануынан қ анталау мен қ ан ағ у белгілері байқ алады. Адамның мұ рнынан, тістерінің қ ызыл еттерінен, кене шақ қ ан жерлерінен қ ан ағ ады. Іші ө тіп, бауыры ауырады, сары аурудың белгілерін береді. Осы ақ қ ан қ андағ ы кө кала қ оздырғ ыштар аса қ ауіпті. Ауырғ андардың ө лімі 50-70 пайызғ а дейін жетеді.

Диагностикасы: Эпидемиологиялық анамнез, клиникалық белгілері жә не зертханалық зерттеулерге негізделеді. Эпидемиологиялық анамнез жинау барысында кененің шағ уы, отбасы мү шелерінің науқ аспен жанасуы, қ анмен жанасу мү мкіндігін ескеру қ ажет.

1. Вирусологиялық ә діс - науқ астың қ аны жә не ошақ тан жиналғ ан кенелер вирустарғ а қ арсы тексеріледі (тек арнайы тә ртіптегі вирусологиялық зертханаларда жасалады).

2. Серологиялық ә діс: КБР, ИФР, ПГАР, ИФА.

Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының эпидемиялық таралу мезгілде (кө ктем-жаз айлары) қ ауіпті аумақ тарда клиникасы ұ қ сас науқ астарды ауру секілді бақ ылау керек.

Емі. Этиотропты ем ретінде рибавирин, виразол, рибометил тағ айындалады.

Науқ асты ерте анық тау, ауруханағ а жатқ ызу, тө сек тә ртібін тағ айындау, белсенді патогенетикалық ем жү ргізу емдеудің тиімділігін арттырады.

Алдын алу шаралары «Қ ырым геморрагиялық қ ызбасымен кү ресу шараларын нығ айту» бұ йрығ ына сә йкес жү ргізіледі.

Қ ырым-Конго геморрагиялық қ ызбасы дерті бойынша елімізде эпидемиологиялық ахуал алаң тудырып отырғ аны белгілі. Сондық тан да кенеге қ арсы дезинсекциялық жұ мыстардың кө лемін анық тау жә не оны ұ йымдастыру ү шін тиісті аумақ тағ ы санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметтің мемлекеттік мекемелері мен ұ йымдары кенелердің тү рлік қ ұ рамын, таралуын, олардың санының маусымдық ө сімін жә не вирустың табиғ и қ орын зерделеуі керек. Табиғ и ошақ аумағ ында шө л, шө лейт жә не жылы климатты далалық жерлерде зоологиялық -паразитотологиялық тексеру жү ргізілуі тиіс.

Алдын алу шаралар тиімді болуы ү шін медициналық, ветеринарлық, шаруашылық мекемелерінің жә не тұ рғ ылық ты халық тың белсенді қ атысуымен комплексті тү рде жасалуы қ ажет. Ветериналық мекемелер жануарлар мен мал қ ораларын кенелерге қ арсы ө ң деу, дезинсекция жұ мыстарын жү ргізеді. СЭҚ Б мамандары халық тан сұ рау (кім, қ ашан, қ алай кенеге қ арсы ө ң деу жасады) жә не жанаурларды кенеге қ арсы тексеру арқ ылы мал дә рігерлерінің жұ мысын қ адағ алайды.

Сурет

Ошақ тағ ы шаралар. Науқ астарды ерте жә не толық анық тау ү шін амбулаторлық қ абылдау, дә рігерді ү йіне шақ ыртумен қ атар ү йме-ү й аралап тексеру, санитарлық ағ арту жұ мыстарын ұ йымдастыру қ ажет. Медицина қ ызметкерлерімен кең ес ө ткізу, Қ ырым геморрагиялық қ ызбасы бойынша мә лімет беру (қ ызба, бө ртпе, қ ан кетумен келген науқ астарғ а аса кө ң іл аудару), ауруханаларды қ орғ аныс киім (халат, қ алпақ, резең келі қ олғ ап, бетперде, қ орғ аныс кө зілдірік) дезинфекциялық препараттар, қ осымша изолятор, қ ан жә не қ ан препараттарымен қ амтамасыз ету қ ажет.

Емханада науқ ас адам анық талса медицина қ ызметкері қ абылдауды тоқ татады, СЭҚ Б-ғ а шұ ғ ыл хабарлама береді (№58/у ү лгі бойынша), қ орғ аныс киім киіп (екінші халат, бетперде, резең келі қ олғ ап, кө зілдірік) науқ асқ а қ ажетті кө мек кө рсетеді, науқ аспен қ атынаста болғ ан адамдардың тізімін жасайды, дезинфекция жү ргізеді. Науқ асты қ оғ амдық кө лікпен тасымалдауғ а тыйым салынады. Науқ асты ауруханағ а жеткізген кө лікті міндетті тү рде дезинфекциялау қ ажет.

Эпидемиологиялық тексеру барысында аурудың табиғ и ошақ пен байланысы, кенелердің шағ у жағ дайы, жұ қ тыру қ ауіпі тө нген адамдар анық талады. Қ атынаста болғ андар 12 кү н медициналық бақ ылауғ а алынады. Ошақ та қ орытынды дезинфекция жасалады: тұ рғ ын бө лме 3% хлорамин, тө сек жабдық тары 1% хлорамин немесе қ айнату арқ ылы, кө рпе матрастар камералық ә діспен залалсызданады. Ошақ та кенелерге қ арсы дезинсекция кө ктемде жә не кү зде, жылына 2 рет жасалады. Мал қ оралары, малдар 1-2% хлорофос, 1% севин, бутокс, ивомек, стомазинмен залалсызданады. Табиғ и ошақ тарғ а ү й жануарларын уақ ытша жолатпау керек.

Сурет

Ауруханадағ ы тә ртіп. Науқ ас адам міндетті тү рде жеке палатағ а немесе арнайы бокстарғ а оқ шауландырылады, ауруханада жұ қ па таралмауы ү шін бө лек пост бекітіледі, науқ аспен тек шектелген қ ызметкерлер жұ мыс жасайды. Пост бө лек медициналық қ ұ ралдар кү тім жасауғ а арналғ ан заттармен қ амтамасыз етіледі. Изоляторғ а кірерде медицина қ ызметкерлері арнайы киіммен жұ мыс жасауы тиіс. Еденді 0, 5-1% хлорамин ерітіндісімен сү рту, қ анмен ластанғ ан жерлерге 3% хлорамин ерітіндісі қ ұ йылады. Ыдыстар 0, 5-1% хлорамин ерітіндісіне 30 минутқ а салып қ ою немесе 2% сода ерітіндісінде қ айнату арқ ылы залалсызданады.

Мамандар даярлау жә не санитарлық ағ арту жұ мыстарын жү ргізу. Медицина қ ызметкерлерін даярлаудың мақ саты – Қ ырым геморрагиялық қ ызбасының негізгі белгілерін мең геру, кө мек кө рсету жә не жеке бас гигиенасын сақ тау, науқ ас келіп тү скенде ауруханада тә ртіп жә не індетке қ арсы шараларды ұ йымдастыру, қ ырғ алық таныту.

Тү рлі санитарлық ағ арту ә дістері қ олданылады: дә ріс, ә ң гіме, қ абырғ алық тар, плакат, семинар, нұ сқ аулық, кең ес беру, санитарлық бюллетень шығ ару.

Ә сіресе санитарлық белсенді топтарғ а ерекше назар аудару қ ажет, олардың міндеті - кенеге қ арсы шараларды жү ргізу, Қ ырым геморрагиялық қ ызбасына кү дікті науқ ас анық талса, СЭҚ Б хабарлама беру, алғ ашқ ы кө мек кө рсету, санитарлық ағ арту жұ мыстарын жү ргізу.

Кене энцефалиті

Вирусты (маусымдық) энцефалиттер – трансмиссивті механизммен берілетін, полиморфты клиникалық белгілерімен, орталық нерв жү йесінің зақ ымдалуымен, салдану, парездермен сипатталатын зоонозды, табиғ и ошақ тық, вирусты жұ қ палы ауру.

Кене, маса, шіркейлер арқ ылы таралатын болғ андық тан, бір белгілі аймақ тың табиғ атында қ ансорғ ыштар кө п таралғ ан жерлерде кездеседі, эндемиялық, табиғ и ошақ тық аурулар болып табылады.

Маусымдық энцефалиттердің жалпы, ортақ белгілері:

а) Қ оздырғ ыштары вирустар;

б) Орталық нерв жү йесін зақ ымдайды;

г) Табиғ и-ошақ тық, эндемиялық аурулар;

д) Трансмиссивті механизммен беріледі;

е) Мезгілдік аурулар - таратушылардың белсенділігімен байланысты.

Кене энцефалиті орманды аймақ тардаШығ ыс жә не Батыс Сібірде, Орал, Белоруссия, Қ ытай, Корея, Польша, Монғ олия, Ә зірбайжан, Ө збекстан, Қ ырғ ызстанда жиі тіркеледі. Қ азақ станда эндемиялық ошақ тар Батыс жә не Солтү стік Қ азақ стан, Алматы, Қ останай, Ақ мола, Қ арағ анды облыстарында бар. Кене энцефалиті ауруын орыс ғ алымы А.С.Пановский толық зерттеген.

Қ оздырғ ышы - РНКлы вирустар, Flavivirusтар тобына жатады. Сыртқ ы ортада тө зімсіз, температура 50⁰- 60⁰ градуста 15 минут, 100⁰градуста 2 минутта ө леді. Дезинфекциялық заттардың ә серінен тез ө леді. Сү тте –2 айғ а дейін сақ талады. Инкубациялық кезең і 1-30 кү н, орташа 10-14 кү н.

Инфекция кө зі ү й жануарларынан сиыр, ешкі, қ ойлар. Табиғ и ошақ тарда негізгі таратушылар – иксод кенелері. Сонымен қ атар, вирус қ ояндарда, кірпілерде, дала тышқ андарында, кеміргіштерде, қ ұ старда, қ асқ ырларда кездеседі (12 сурет).

Берілу механизмдері:

1. Трансмиссивті – иксод кенелерінің шағ уы арқ ылы.

2. Аэрозольді.

Берілу жолдары: Алиментарлы жолмен – тағ ам ө німдері, ә сіресе сү т арқ ылы жұ ғ ады жә не ауа-тамшы жолымен зертханаларда таралуы мү мкін.

Антропургиялық ошақ тарда орманшылар, геологтар, аң шылар, малшылар жиі ауырады. Мезгілдік – кө ктем-жаз айларында жиі кездеседі, кө біне 20-40 жастағ ы адамдар ауырады.

Сурет

Клиникалық белгілері: жоғ ары температура, бас ауру, сандырақ тау, тү рлі салданулар, менингит белгілері. Ө лім жітім - 30%.

Клиникалық формалары:

· Қ ызбалық формасы

· Менингиальды формасы

· Менингоэнцефалиттік формасы

· Менингоэнцефалополиомиелитическая формасы

· Полирадикулоневритикалық формасы

· Екі толқ ынды менингоэнцефалит формасы

Диагностикасы:

1. Клиникалық -эпидемиологиялық анамнез: лимфоцитарлы плеоцитоз, нейтрофильді лейкоцитоз;

2. Серологиялық ә діс - КБР, ТЕГАР, ИФА, РТГА, ПЦР.

3. Биохимиялық ә діс - ақ уыздың жоғ арлауы, қ анттың тө мендеуі;

4. Вирусологиялық ә діс (биологиялық ә діс) – ақ тышқ андарды бас ми ішілік жұ қ тыру;

Кене энцефалиті эпидемиологиялық ошақ ты тексеру.

· Кене энцефалиті жайында жедел хабарлама, ветеринарлық қ ызмет туралы мә лімет беру;

· Инфекция кө зі, берілу механизімін, берілу жолын, берілу факторларын жә не жұ қ тыру жағ дайын анық тау;

· Эпидемиологиялық анамнезді толық тыру;

· Науқ асты неврологиялық бө лімге госпитализациялау;

· Тұ рғ ын ү йлерде дератизация, дезинсекция, дезинфекция жү ргізілмейді.Ошақ та қ атынаста болғ андарғ а карантин жарияламайды.

· Науқ ас анық талғ ан ошақ та территорияның эпидемиологиялық қ ауіптілік анализін жү ргізеді.

· Кенелердің санын, активтілігі мен вируспен зақ ымдалу пайызын анық тау.

· Кене энцефалиті вирусты тасымалдаушылары – кеміргіштер популяциясының санын анық тау;

· Мал жайылымдарды ү немі эпидемиологиялық жә не эпизоотологиялық тексеру;

· Жү ргізілген алдын алу шараларғ а бағ а беру;

Алдын алуы. Кене энцефалитіне қ арсы арнайы жә не арнайы емес кү ресу шараларынан тұ ратын жұ мыстардан тұ рады.Табиғ и ошақ тарда – кенелермен кү ресу, акарицидтер қ олдану. Кенелерге қ арсы шаралар жасалуы тиіс:

а) балалар лагері, сауық тыру орындары, туризм мен демалу орындарында;

б) жұ мысшыларғ а кә сіптік тү рде жұ қ тыруы мү мкін орындарда (бау-бақ ша, ауыл шаруашылық кооперативтері);

в) адамдар жұ қ тыруы мү мкін орман жағ алауында;

г) орман ішінде демалыс орындары, саябақ тарда.

Табиғ и ошақ та орналасқ ан балалар лагерін жұ мысқ а қ абылдау алдында кенелерге қ арсы тексеру жә не ө ң деу жү ргізіледі. Кенелерге қ арсы шаралар міндетті тү рде энтомологиялық бақ ылаумен қ атар жасалауы тиіс. СЭҚ Б кенелерге қ арсы ө ң делетін аймақ тың шекарасын, кө лемін, ө ң деу ә дісін, кезең ін, мерзімін жә не ө ң делу сапасын қ адағ алайды. Қ оршағ ан ортаны ластау қ ауіпсіздігімен қ атар келеді, барлық аймақ та орналасқ ан сауық тыру мекемелердің жергілікті жерлерде дезинсекциялық шаралар ө ткізу.Сә уірдің басында жерді ө ң деуге 1 га – 30 кг инсектицид керек, содан кейін нә тижесін тексеру керек.Тұ рғ ындар арасында санитарлық насихат жү ргізу керек.Орманшылар, малшылар арасында инструктаж жү ргізу керек.Бұ қ аралық ақ парат арқ ылы мә лімет беру.Сү т ө ршулердің алдын алу ү шін қ айнату керек.

Табиғ и ошақ та жұ мыс істейтін қ ызметкерлер жеке сақ тандыру киімдерімен қ амтамасыз етілуі жә не арнайы киімсіз жұ мысқ а жіберілмеу қ ажет. Кенелерге қ арсы комбинезондардың тү сі ақ шыл, жағ асы, жең і резең кеден немесе жіппен қ атты байланатын болуы тиіс. Жұ мыс істеу барысында ә р 2 сағ атта жұ мысшылар ө зін-ө зі немесе бірін-бірі кенелерге қ арсы тексеріп тұ руы керек. Табылғ ан кенелерді езуге болмайды, пинцетпен, жіппен ақ ырын тартып алып, керосинге салу немесе ө ртеу керек. Репелленттер қ олдану тиімді.

Арнайы алдын алу. Кене жабысқ ан адамдарғ а - шұ ғ ыл алдын алу ретінде иммундыглобулин егіледі.

Жоспарлы тү рде инактивацияланғ ан вакцина табиғ и ошақ тұ рғ ындарына, ошақ қ а жаң адан келген қ ұ рылысшы, аң шы, орманшы, малшы, геологтарғ а егіледі. Вакцина 1, 0 мл кө лемінде 3 рет, аралығ ы 14-30 кү н жә не 3 айдан кейін егіледі (қ араша-желтоқ сан, ү шінші егу наурызда), қ айта егу жыл сайын 1 рет.

Эпидемиологиялық қ адағ алау.

Ұ йымдастыру негізін қ ұ райтын сатыларын:

· Табиғ и ошақ тық аймақ тардағ ы жағ дайғ а мониторинг жү ргізу.

· Жоғ ары зақ ымдау контингенттерді анық тау.

· Тұ рғ ындардың кенелермен жанасу интенсивтілігін анық тау.

· Тұ рғ ындардың эпидемиологиялық сырқ аттанушылық ты бағ алау жә не болжау.

· Тұ рғ ын ү йлерде, қ оғ амдық мекемелерде, ө ндірістік ғ имараттарда кенелердің кө беюін алдын алу жә не қ адағ алау.

· Ә р бір аймақ тың қ ауіптілігін бағ алайтын 5-10 жылдарғ а жү йелі эпидемиологиялық жоспар қ ұ ру.

· Кенелердің санын болжау индексі.