Скери қызметшілердің жалпы құқықтары.

Ә скери қ ызметшілердің қ ұ қ ық тары мен оларды іске асыру тә ртібі ә скери қ ызметтің ерекшеліктері ескеріле отырып Қ азақ стан Республикасының зандарымен айқ ындалады.

Ешкімнің ә скери қ ызметшілерді Қ азақ стан Республикасының Конституцясымен жә не басқ а да нормативтік актілермен кепілдік берілген қ ұ қ ық тарын шектеуге қ ұ қ ығ ы жоқ.

Ә скери қ ызметшілердің ө з қ ұ қ ық тарын пайдалануы қ оғ амның, мемлекеттік қ ұ қ ық тары мен занды мү дделеріне, ә скері қ ызметке, басқ а ә скери қ ызметшілер мен занды азаматтардын қ ұ қ ық тарына залал келтірмеуге тиіс.

Мемлекет ә скери қ ызметшілердің қ ұ қ ық тарының, бостандық тарының іске асырылуына, сондай - ақ олардың ә леуметтік жә не қ ұ қ ық тық қ орғ алуына кепілдік береді, оларғ а лайық ты ө мір сү ру денгейін туғ ызу, қ ызмет пен тұ рмыс жағ дайларын жақ сарту жө ніндегі шараларды жү зеге асырады. Ә скері қ ызметшілердің қ ызметшілердің қ амтамасыз ету мен қ орғ ау командірлерге (бастық тарғ а), ә скері басқ ару органдарына, мемлекеттік басқ ару органдары мен жергілікті ө кілді жә не атқ арушы органдарғ а, соттар мен қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына жү ктеледі. Ә скері ант қ абылдағ анғ а дейін ә скері қ ызметші ә скері лауазымғ а тағ айындалмайды, жауынгерлік такпсырмаларды орындауғ а ұ рыс қ имылдарына қ атысуғ а, жауынгерлік жә не қ арауылдық қ ызмет атқ аруғ а) тартылмайды; ә скері қ ызметшіге қ ару – жарақ пен ә скері техніка бектіліп берілмейді, оғ ан гауптвахтада ұ стау арқ ылы қ амау тү ріндегі тә ртіплік жаза қ олданылмайды. Ә скері қ ызметшілердің қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделерін іскі асыру жө ніндегі міндеттерін атқ армауына кінә лі командірлер (бастық тар) бұ л ү шін заң дарда жә не осы Жарғ ыда белгіленген жауаптылық та болады. Ә скері қ ызметшінің ө зінің қ ызметтік жағ дайына қ арамастан мыналарғ а қ ұ қ ығ ы бар: ө зінің қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, соның ішінде командірлердің (бастық тардың) ө зінің қ ұ қ ық тарына, бостандық тарына нұ қ сан келтіретін, ар - намысы жеке басының қ адір – қ асіетін қ орлайтын заң сыз іс - ә рекеттері болғ ан жағ дайларда сот арқ ылы қ орғ алуғ а. Ол білікті заң кө мегін алуғ а қ ұ қ ылы:

-шық қ қ ан тегіне, ә леуметік жә не мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге қ атысына, сеніміне, тү рғ ылық ты жеріне қ арамастан немесе ө зге кез келген жағ дайлар бойынша тең қ ұ қ ық тарғ а. Аталғ ан жә йттер бойынша кемсітуге тыйым салынады жә не ол заң мен қ ү даланады;

- ө мір сү рү ге. Ешкімнің оның ө мірін қ іюғ а қ ұ қ ығ ы жоқ. Командірлер (бастық тар) бағ ыныстыларының қ ызметтік іс - ә рекетінің қ ауіпсіз жағ дайын қ амтамасыз етуге міндетті жә не олар ү шін заң дарда белгіленген жауаптылық та болады;

-ә скері қ ызмет шарттарымен жә не сіпатымен реттелетін жеке басының бостандығ ына. Қ амауғ а алу Қ азақ стан Республикасы қ арулы кү штерінің тә ртіплік жарғ ысына қ атаң сә йкестікте қ олдалынады жә не оны командірлер (бастық тар) бағ ыныстылады ә скері тә ртіпті ө рескел бұ зуғ а жол берген жағ дайларда ең ақ ырғ ы шара ретінде қ олданады;

-жеке бастының қ адір - қ асіетіне қ ол суғ ылмауына. Ол заң дарен жә не осы Жарғ ымен қ орғ алады. Ә скері қ ызметшіге қ атысты зорлық - зомбылық қ а, азаптауғ а жол берген, қ атыгез немесе адамдық ар-намысы мен қ адір-қ асіетін қ орлайтын ә рекет жасағ ан немесе жаза қ олданғ ан адам заң дарда белгіленген жауаптылық ты болады;

-мемлекеттің қ орғ ауында болуғ а жә не жеке ө міріне, жеке басы мен отбасының қ ү піясына, жеке салымдары мен жынақ тарының қ ұ пыясына, хат жасауна телефонмен сө йлескен сө здерінде почта, телеграф жә не ө зге де хабарларына қ ол сұ ғ ылмауына;

-ө зің ұ лты мен дініге қ атысын айқ ындауғ а жә не мұ ны кө рсетуге немесе кө рсетпеуге;

- лауазымдық міндеттерін орындау шеберінен тыс қ арым-қ атынас, тә рбіе беру, оқ у жә не шығ армашылы тілін тантуғ а;

-сө з бостандығ ына, ө зің пікіелер мен сенімдерін білдуруге, ақ паратарды, бұ л ретте мемлекетте жә не ә скери қ упияні жария етпей еркін алуғ а жә не тартуғ а қ ол жеткезуге;

-саяси партиялармен касіптілік одақ тарды қ оспағ анда, қ оғ амдық бірлестік ұ йымдастуруғ а жә не оларғ а мү ше болуғ а;

-қ ызметтен тыс уақ ытта заң ғ а сә йкес ұ йымдастыратын саяси мақ саттарды кө здемейтін жаныстарғ а, минтинглерге демонстрацияларғ а шерулерге қ атусуғ а. Қ ызмет уақ тында жыналыстар мен басқ а да қ оғ амдық шараларғ а қ атысу осы жағ дайда кө зделген тә ртіпен жузеге асырлады;

-еркін жү ріп - тұ руғ а жә не тұ рғ ылық ты жерін еркінтаң дауғ а. Бұ л қ ұ қ ық ә скери бө лімдердің жауынгерлік ә зірлігін қ ауттау, ә скери қ ызметшінің қ ызмет орнына уақ тылы келуін қ амтамасыз ету қ ажеттігі, ә скери қ ызметші тұ рғ ан қ ызметтің тү рі ескеріле отырып заң дарда жә не осы Жарғ ында айқ ындалғ ан тә ртіппенжү зеге асырылады;

-ожан бостандығ ына, ол оның мемлекеттің алдындағ ы міндеттерін шектемеуге тиіс. Командирлер (бастық тар) бағ ыныстыларының дінисезімін сыйлауғ а жә не оларды іске асыруы ү шін уақ ытты қ арастыруғ а тиіс. Ә скери қ ызметші діни рә сімдерге қ атысуды қ ызмет уақ ытынан бос кезінде жеке адам ретінде жү зеге асырылады;

-ә скери лауазымдарда ә скери қ ызмет ө ткеру жә не кә сіби біліктілігіне, моралдық - іскерлік қ асиеті мен қ ызметтік іс - ә рекетінің нә тижелеріне сә йкес қ ызмет бойынша ілгерілеу арқ алы ең бек ету жағ дайлдарына, ең бегі ү шін қ ажетті ө мір сү ру дең гейін қ амтамасыз ететін жә не ә скери қ ызметке мү дделілігін ынталандыратын сыйақ ы алуғ а;

-демалысқ а. Оғ ан жұ мыс уақ ытының заң мен белгіленген ұ зақ тығ ына, демалыс жә не мереке кү ндеріне, ақ ытө ленетін жыл сайынғ ынегізгі жә не қ осымша демалысқ а кепілдік беріледі. Ә скери қ ызметшіні апта сайынғ ы қ ызметке уақ тының белгіленген ұ зақ тығ ынан тыс, сондай-ақ демалыс, мереке жә не жұ мыс істемейтін кү ндері ә скері қ ызмет міндеттерін атқ аруғ а тартқ ан жағ дайда, оғ ан аптаның басқ а кү ндерінде демалыс беріледі;

-зандармен бергіленген нормалары бойынша жә не тә ртіппен мемлекет есебінен қ ызметтік ү й – жайлар мен қ амтамасыз етілуге;

-занды сатып алғ ан мулкіне, соның ішінде мұ рагерлік қ ұ қ ығ ы бойынша меншік иесі болуғ а;

-ә скери қ ызмет ө ткеру кезінде қ аза табу (қ айтыс болу), жарақ аттану (кантузия алу) мертігу, сырқ аттану жағ дайына міндетті мемлекеттік сақ тандырылғ ан;

-ә скери - медициналық мекемелерде тегін медициналық қ амтамасыз етілуге, сондай-ақ санаториялық - курорттық емделуге;

-ә скери оқ у орындарында оқ уғ а. Ә скери қ ызметші, мерзімді ә скери қ ызметтің ә скери қ ызметшілерін қ оспағ анда, ә скери бө лім командирінің рұ қ сатымен кешкі немесе сырттай оқ у нысанындағ ы азаматтық жоғ ары немесе орта арнаулы оқ у орнында оқ у алады;

-мемлекеттік істерді басқ аруғ а қ атысыуғ а, сайлауғ а жә не сайлануғ а, мемлекеттік басқ ару органдары мен жергілікті ө кілетті жә не атқ арушы органдарғ а, соттарғ а ә скери басқ ару органдарында жү гінуне жә не республикалық рефередумғ а қ атысуғ а; -тиісті лауазымғ а кандидатка қ ойылатын лауазымдық міндеттердің сипатымен ғ ана байланысты талаптарғ а сай келген ретте ә скері қ ызметке қ ол жеткізуге қ ұ қ ығ ы бар. Оғ ан лауазым иеленү ге, қ ызмет бабында ілгерілеуге, кә сіби біліктілігіне жә не моралъдық –іскерлік қ асіеттеріне сә йкес кезекті ә скери атақ тар алуғ а кепілдік береді.

Лауазымында ө су жә не қ ызмет бабында ілгерілеу қ ызметтік ә рекеті мен кә сіптік даярлығ ының нә тіжелері бойынша жү зеге асырылады.

Ә скери қ ызметшілердің жекелеген қ ұ қ ық тарын іске асырылуы ә скери қ ызметтің ерекшеліктерімен жә не сипатына байланысты шектеледі. Ә скери қ ызметшіге:

- қ андайда болмасын саяси партияны қ олдауғ а;

- ереуілдер, пикеттер жә не ө зге де наразылық шараларын ұ йымдастыруғ а жә не оларғ а қ атысуғ а;

- командирлердің (бастық тардың) қ ызмет бабындағ ы жә не қ ызмет мү ддесінде берілген бұ йрық тарын (ө кімдерін) талқ ылауғ а жә не сынауғ а;

- дінге қ андай да болсын қ атыстылық ты насихаттауғ а жә не діни бірлестіктер қ ұ руғ а;

- кә сіпкерлік қ ызметтің кез келген тү рімен айналысуғ а, сондай-ақ қ ызмет бабын пайдаланып жұ мыстар орындауғ а, қ ызметтер кө рсетуге жә не осы ү шін сыйақ ы алуғ а тыйым салынады.

Ә скери қ ызметшілердің ә скери қ ызмет міндеттерін атқ ару ү стінде де, сондай–ақ қ ажет болғ анда қ ызметтен тыс уақ ытта да қ арауды сақ тауғ а, алып жү руге жә не қ олдануғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Ә скери қ ызметшілердің қ аруды сақ тау ережлері мен қ олдану тә ртібі осы Жарғ ымен жә не Қ азақ ыстан Республикасының басқ ада заң актілерімен айқ ындалады.

Ә скері қ ызметшілер ең ақ ырғ ы шара ретінде:

-кү зетилетін ә скери жә не мемлекттік объектілерге, сондай-ақ ә скери бө лімдер мен бө лімшлердің орналасқ ан жеріне, ә скері бө лімдердің ү йлері мен ғ имараттарына, ә скері эшелондарғ а, машыналар, колонналарына жеке жекеленген кө лік қ ұ ралдары мен қ аруларғ а топтасқ ан немесе қ арулы шабулды тойтару ү шін;

-қ аруғ а жә не ә скери текхникағ а зорлық пен ие болу ә рекеттерінің жолын кесу ү шін;

-ә скери қ ызметшілер мен азаматтық тұ лғ аларды олардың ө мріне немесе денсаулығ ына қ атер тө ндіретін шабулдан қ орғ ау ү шін;

-қ ылмыс жасағ ан, не ауыр ә рі қ аупті қ ылмыс жасау ү стінде қ олғ а тү скен, қ арулы қ арсылық кө рсеткен адамды, сондай-ақ қ аруды тапсыру тұ ралы заң дың талаптарын орындаудан бас тартқ ан қ арулы адамды ұ стау ү шін жеке ө зі немесе бө лімше қ ұ рамынан қ ару қ олдангуғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Қ араул қ ұ рамына кіретін ә скери қ ызметшілердің Қ азақ стан Республикасының Қ арулы Кү штері наряд қ ызметінің Жарғ ысында айқ ындалғ ан жағ дайларда жә не тә ртіппен қ ару қ олдануғ а қ ұ қ ы бар. Командирдің (бастық тың) бұ ғ ан қ оса, бағ ыныстың ашық бағ ынбау жағ дайында, бағ ынбаушының іс - қ ымылы Отанғ а опасыздық жасауғ а немесе ұ рыс жағ дайында жаугерлік тапсыманың орыдалуын сә тсіздікке ү шратуғ а ашық бағ ытталғ ан кезде тә ртіп пен реттілікті қ алпына келтіру ү шін жеке ө зінің қ ару қ олдануғ а немесе қ ару қ олданұ ғ а бұ йрық беруге қ ұ қ ұ ғ ы бар.

Қ аруды Қ олдануда бұ рын оны қ олдану ниеті тұ ралы ескерту жасалуғ а тиіс. Қ ару ескертусіз тү тқ иыл қ арулы шабуыл жасалғ ан кезде, сондай-ақ қ амаудан қ арумен не кө лік қ ұ ралдарынан олардың қ озғ алысы ү стінде қ ашып шық қ ан ретте қ олданылуы мү мкін.

Ә скері қ ызметшілердің қ аруды дабыл белгісін беру немесе комекке шақ ыру ү шін, сондай-ақ адамдардың ө міріне немесе денсаулығ ына қ атер тө ндіретін жануарғ а қ арсы қ олдануғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Ә скері қ ызметші қ аруды қ олдану жә не пайдалану кезінде айналадағ ы азаматтардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету ү шін барлық мү мкін шараларды қ олдануғ а, ал қ ажет болғ ан жағ дайда зардап шеккендерге шұ ғ ыл медициналық кө мек кө рсетуге міндетті. Ә йелдер мен кә мелетке толмағ андарғ а қ атысты, олар қ арулы шабул жасағ ан, қ арулы қ арсылық кө рсеткен не ә скери қ ызметшілер мен басқ а азаматтардың ө міріне қ атер тө ндіретін топтасып шабул жасағ ан жағ дайларды қ оспағ анда, қ ару қ олдануғ а тыйым салынады.

Қ аруды қ олданудың немесе пайдаланудың ә рбір оқ иғ асы тұ ралы ә скери қ ызметші командірге (бастық қ а) баяндайды.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Ә скери қ ызметтің тү рлері.

2.Ә скери қ ызмет ө ткеру тә ртібі.

3.Ә скери қ ызметшілердің қ ұ қ ық тары.

4.Мерзімді шақ ыру бойынша қ ызмет тү рлері.

5.Келісім шарт негізіндегі қ ызмет тү рлері.

6. Ә скери қ ызметшілердің ө з қ ұ қ ық тарын пайдалануы.

7. Қ аруды қ олданудың немесе пайдалану.