Ризыкны ашау

5. Кү п ашау начар

6. Табын артында дө рес утыру

7. Ә дә пле б\л\^т ө чен...

А Ашаганда ү з-ү зең не тота белү кагыйдә лә ре кү п. Аларны белергә һ ә м ү тә ргә кирә к. Ү зең белсә ң, кагыйдә лә р турында башкаларга да сө йлә.

^ Ә Ризык ашарга утырганда, кулың ны ю. Ашаганнан соң да, кулың ны ю. Ашын

тә мле булыр. Ашны бик кайнар килеш ашама. Кайнар булса, бераз кө теп тор: аш бераз суынсын. Ашый торган ризыкны иснә п карама. Бу - ә дә псезлек.

Б Ризыкны уң кулын белә н аша, лә кин авызың а кү п капма. Вак-вак чә йнә п аша, ашказанына җ иң елрә к булыр. Табынга ашны китергә ч, бик тиз ашарга утыр, ашны кө ттермә. Ашап туйгач, ризык ө чен рә хмә т ә йтергә онытма.

В Ашаган вакытта уң га-сулга карама, алдына гына карап утыр. Кешенең кисә генә һ ә м кашыгына карама. Ризыкны уртасыннан алма, ү з ягың нан гына аша. Алдына тү кмичә аша. Бигрә к тә янында олы кешелә р булса, оят булыр.

Г Башкалар ашап туйгач, кешедә н калып ашап утырма. Кү п ашау - начар эш, тө рле авырулар булырга мө мкин. Аз ашау файдалы, тә нең сә ламә т булыр.

Д Ө стә л артыннан киткә нче, ризык ө чен тагын бер тапкыр рә хмә т ә йтергә онытма. Сине сыйлаучыларга кү ң елле булыр, ү зең дә канә гать калырсьщ. (Каюм Насыйридан)

3 нче бү лек

Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в һ чжцестрок, обозначенных номерами В4-В9так, чтобы они грамматически соответствовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответствует отдельному заданию.

4 нче бү лек

С 1. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга жавап биреп, аң а хат языгыз. Язма эшегез 70-80 сү здә н торырга тиеш.

... Миң а информатика дә реслә ре ошый, чө нки компьютер программалары белә н кызыксынам. Мин дусларым белә н электрон почта яки социаль челтә р аша аралашырга яратам. Дә реслә ргә ә зерлә нгә ндә, Интернеттан файдаланам.

Ә син компьютер белә н " дусмы " ⁹ Син электрон почта аша кемнә р белә н аралашасыц? Сине кайсы социаль челтә рдә н табып була?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С2. Сө йлә м ситуациясенә туры килгә н репликаларны языгыз.

1. Как скажете учителю о том, что вам нужно уйти с урока на 10 минут раныие.

__________________________________________________________________________________________

1. Скажите однокласснику, что завтра будет контрольная работа по татарскому языку и нужно повторить слова по теме " Республика Татарстан".

_______________________________________________________________________________________________

1. Поздравьте бабушку с Днём пожилых людей и пожелайте ей здоровья.

__________________________________________________________________________________________

1. Поинтересуйтесь у библиотекаря, можно ли взять стихи Мусы Джалиля.

_______________________________________________________________________________________________

1. Сообщите друзьям, что вы заняли первое место на районной олимпиаде по истории.

__________________________________________________________________________________________

Нче вариант

2 нче бү лек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведённых утверждений А7 - А17 соответствуют содержанию текста (1 - туры килә), какие не соответствуют (2 - туры килми), и о чем в тексте не сказано (3 - текстта ә йтелми).

Кешегә һ ә рвакыт яхшыдан-яхшы кирә к. Без булмаган җ ирдә һ ә рвакыт рә хә трә к кебек тоела. Шуң адыр кү плә рнең Америкага барасы килә. Чыннан да, андагы икътисади система да, экологиягә караш та, һ ә ркемгә мө нә сә бә т тә кү пкә яхшырак. Их, шул җ ирне барып кү рергә иде! Ә Американы ничегрә к кү з алдына китерә без соң? Затлы, бай, мул тормыш... Нә къ шулай тоела: тө рле тө стә ге утлар, машиналар, гамбургерлар, кырыс полицейскийлар...

Ә гә р дә минем Америкада дустым булса, мин аң а безнең Татарстан турында сө йлә р идем. Менә ул ү зенә «Америка ачар иде»! Безнең тормыш, ничек яшә вебез кү плә ргә билгеле тү гел шул. Туган илебезне, ягъни ү з Татарстаныбызны ә кият иле итә себез килә безнең. Аның ө чен барлык шартлар да бар. Габдулла Тукай ә кият­лә ренең геройлары «яшә гә н» калын урманнар да. «алтын балыклар» йө згә н мул сулы елгалар да, «кара алтын» - нефть тә бар бездә. Татарстанны бай итә р ө чен, ү з җ ирен, ү з илен чын кү ң елдә н яраткан кешелә р кирә к. Республикабыз чә чә к атсын ө чен. тырышып эшлә ү че кешелә р кирә к. Ул кешелә р батыр, акыллы, намуслы булсыннар.

Яшь буын, минем буын, минем дусларым, яшьтә шлә рем ү сеп килә. Татарстанның килә чә ге - бездә.

А7. Кеше һ ә рвакыт яхшы яшә ргә тели. 1) туры килә 2)туры килми

А8. Америкада тормыш яхшырак тү гел. 1) туры килә 2) туры килми

А9. Яшьтә шлә ремнең Америкага барасы килми. 1) туры килә 2) туры килми

3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми

АЮ. Безнең тормыш, ничек яшә вебез турында чит иллә рдә белмилә р. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А11. Татарстанны бай итү ө чен, шартлар юк. 1) туры килә 2) туры килми

I

3) текстта ә йтелми

...

А12. Республикабызны ә кият иле итә р ө чен, зур тырышлык кирә к. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А13. Кү птә н тү гел Америкада яшә ү че дустым безгә кунакка килде. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А14. Мин дустыма Татарстан турында сө йлә дем. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А15. Туган җ иребезнең табигате бик бай. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А16. Табигатебез байлыкларын килә чә к буын ө чен сакларга кирә к. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А17. Татарстан затлы, бай, мул тормыш, тө рле тө стә ге утлар, машиналар, гамбургерлар белә н ү зенә тартып тора. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

ВЗ.

Прочитайте тексты и установите соответствие между заголовками 1 - 6 и текстами А-Д. Запишите свои ответы втаблицу. Используйте кажлую букву только один раз. В задании есть один лишний заголовок.

1. Кү ң елле шө гыль 5. Татар китапханә се ачылу

2. Китап - белем чыганагы 6. Дө ньяда ин зур китапханә

3. Халык тормышында китапханә лә р 7. Китапларның тарихы

4. Заман белә н бергә

А Казан - китапханә лә ргә бай шә һ ә р. «Китап, китапханә лә р дә ү лә т, халык язмышында зур роль уйный. Китап, халыкларны гасырлар буе тә рбиялә п, ышаныч һ ә м ө мет биреп, килә чә ккә алып барган», - дигә н кү ренекле шагыйрь, Татарстанның Дә ү лә т Советы депутаты Разил Вә лиев, Китапханә лә р кечкенә ме, зурмы - алар барысы да халыкка хезмә т итә. Ә лбә ттә, Интернеттан да кү л мә гълү мат табып була, лә кин ул китапханә лә рне алыштыра алмый.

Ә 1906 нчы елда Казанда беренче татар китапханә се ачыла. Китапханә не оештыручы Һ ади Максуди була. Бу китапханә гә бө тен белемле татарлар йө ри. Китапханә гә керер ө чен, кешелә р иртә ннә н ү к чират ала торган булганнар. Китапханә дә кү ренекле ә дип Мирхә йдә р Фә йзи китапханә че булып эшлә гә н. Ул: «Бу дө ньяда китаптан да яхшырак юлдаш, китаптан да яхшырак иптә ш юк», - дигә н.

Б Балачакта китап уку - бик кү ң елле шө гыль. Ә гә р ул китапта сиң а таныш хә ллә р турында язылса, аны кат-кат укыйсы, алар турында иптә шлә рең ә сө йлисе килә. Яхшы китап - һ ә р кешенең иң якын дусты. «Яхшы китаплар уку - ү ткә н заманның яхшы кешелә ре белә н сө йлә шү ул», - ди Р. Декарт.

В Бү генге кө ндә кү п кенә китапханә лә р компьютерлаштырылган. Интернет аша тө рле ил китапханә лә ре белә н элемтә гә кереп була. Заманча китапханә лә рдә электрон каталоглар бар. Кирә кле китапларны Интернет аша заказ белә н алырга мө мкин. Ә йтик, Татарстан Милли китапханә се дө ньядагы 83 илнең китапханә лә ре белә н килешү лә р тө зегә н. Мондый эш системасы фә н эшлеклелә ре һ ә м студентларның эшен кү пкә җ иң елә йтә.

Г Китап - дө ньяны танып белергә ярдә м итә торган ачкыч ул. Аң арда кешелек акылының океаны бар. Китап уку - иң яхшы белем алу. Кем укымый, шул бернә рсә турында да уйламый. Белем алуның иң яхшы юлы - уку.

Лә кин китаплар арасында мә гънә сез нә рсә лә р язылганнары да бар. Боларны уку -кыйммә тле вакытны ә рә м итү. Мондый китаплардан ерак булырга кирә к.

Д Китапларга хә зер берничә мең яшь. Аларны башта балчыктан ясаганнар. Таякчыклар белә н тамгалар язганнар. Ә Кытайда беренче китапларны бамбук пластинкаларга язганнар. Россиядә беренче китап басучының исеме - Иван Федоров. Аң а Мә скә ү дә һ ә йкә л куелган.

Татарларда моннан мең ел элек кулъязма китаплар булган. Татар китаплары башта гарә п, аннан соң латин һ ә м кирилл хә рефлә ре белә н басылган.

3 нче бү лек

Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами В4 - В9 так, чтобы они грамматически соответствовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответствует отдельному заданию.

В4

В9

Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные эаглавными буквами в коние строк, обозначенных номерами В10- В15 так, чтобы они грамматически и лексически соответствовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Кажлый пропуск соответствует отдельному заданию.

В10

В13

В14

апа һ ә м балалар Айгө лне юаттылар.

ТӘ РБИЯ

В15

4 нче бү лек

С1. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга жавам биреп, ана хат языгыз. Язма эшегез 70-80 сү здә н торырга тиеш.

... Мин килә чә к тормышым турында уйланам, һ ө нә рне дө рес сайлау кеше язмышында зур роль уйный.

Син килә чә ктә кем булырга телисең? Ә ти-ә ниең, туганнарың кем булып эшлилә р, алар сиң а нинди киң ә шлә р бирә лә р? Сиң а тагын нинди һ ө нә рлә р ошый?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С2. Сө йлә м ситуациясенә туры килгә н репликаларны языгыз.

1. Сообщите другу (подруге) о том, что вам нужна книга об истории Казани для написания реферата.

_______________________________________________________________________________________

1. Спросите у друга (подруги), какое представление идёт в Театре юного зрителя.

________________________________________________________________________________________

1. Допустим, вы посещаете больного. Посоветуйте ему не выходить на улицу, пить горячий чай с мёдом.

_________________________________________________________________________________________

4. Предложите другу(подруге) побывать в Национальном Музее Республики Татарстан.

________________________________________________________________________________________________

5. Посоветуйте другу (подруге) не проводить время впустую.

_____________________________________________________________________________________________________

8 нче вариант 2 нче бү лек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведённых утверждений А7 - А17 соответствуют содержанию текста (1 - туры килә), какие не соответствуют (2 - туры килми), и о чем в тексте не сказано (3 - текстта ә йтелми).

Буш вакыт... Ул нинди вакыт? Аны ничек файдаланырга? Бу сорауларга тө рлечә җ авап бирә лә р. Берә ү лә р: «Буш вакытта мин ү зем телә гә нчә яшим: я урамда йө рим, я тик ятам», - ди. Икенчелә р: «Мин, буш вакытым булса, бертуктаусыз тө рле фильмнар карар идем», - дилә р. Ө ченчелә р: «Буш вакыт ул - дә рестә н тыш вакыт, ө йдә булышканнан соң калган вакыт», - ди.

Шунысы ачык: буш вакытны файдалы яки файдасыз ү ткә рергә мө мкин. Минемчә, буш вакытны файдалы ү ткә рсә ң, ү зең ә яхшы була. Шуң а кү рә дә мин, буш вакытым булса, я китап укыйм, я ә тием белә н шахмат уйныйм. Ә лбә ттә, телевизордан кызыклы тапшырулар булса, аларны да онытмыйм. Лә кин урам буйлап бер файдасызга тик йө рү не һ ич яратмыйм. Ә ле кайбер кызлар һ ә м малайларның кулында тә мә ке, сыра шешә лә ре дә кү рә сең. Шунысы аң лашылмый: моннан кемгә файда?

А7. Буш вакытны файдалы ү ткә рергә кирә к. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А8. Буш вакыт ул бертуктаусыз тө рле кызыклы тапшырулар карар ө чен. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А9. Дуслар бергә мә ктә пкә йө рилә р, дә рес ә зерлилә р, гитара уйныйлар, җ ырлыйлар. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

АЮ. Буш вакытны файдалы ү ткә рә белмим. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

АП. Буш вакытта тө рле китаплар укырга кирә к дип санамыйм. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А12. Ә ти белә н шахмат уйнау миң а ошый. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А13. Буш вакытны файдалы ү ткә рсә ң, бик яхшы була. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А14. Мин буш вакытта театрларга, концертларга йө рим. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А15. Телевизордан кызыклы фильм булса да, мин аны карамыйм. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А16. Буш вакытта урам буйлап бер файдасызга тик йө рергә ярамый. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А17, Без дуслар белә н аквапаркта ял иттек. 1) туры килә 2) туры килми

ВЗ

3) текстта ә йтелми

Прочитайте тексты и установите соответствие между заголовками 1 - 6 и текстами А - Д. Запишите свои ответы в таблицу. Используйте каждую букву только один р; и. В задании есть один лишний заголовок.

1. Аралаша белү серлә ре

2. Чын дус тапсаң...

3. Дустым киткә ч...

4. Дусларны сайлый белү

5. Дуслык кичә се