Я уже знаю около тысячи татарских слов. К концу этой книги буду знать около двух тысяч слов, и, может быть, уже начну хорошо говорить по-татарски.

Восемьнадцатый урок

Ә ле институтта дә реслә р башланмады. Лекциягә керергә дип сыйныф алдында студентлар басып тора. Алар сө йлә шә лә р. Ә без алар белә н танышыйк.

Танышыгыз. Озын буйлы, кыска кара чә чле егетнең исеме – Искә ндә р. Ул институтка авылдан килгә н. Аның авылы шә һ ә рдә ң ерак тү гел. Ул ә ти-ә нисе янына еш кайта. Искә ндә р спорт белә н шө гыльлә нә, һ ә р кө нне иртә белә н ул физик кү негү лә р ясый. Кичен ул еш кына спортбү лмә сенә йө ри. Кичке сә гать унберлә рдә Искә ндә р йокларга ята. Аның ү зенең кө ндә лек тә ртибе бар, һ ә м ул аны тырышып ү ти. Искә ндә р кү п сө йлә шми, лә кин кү п эшли һ ә м бик тырышып укый. Аны китапханә дә еш кү реп була.

Искә ндә р янында Хә бир басып тора. Хә бир Чаллыдан килгә н, Казанда ул туганнары янында тора. Хә бир Искә ндә рдә н тә бә нә грә к, лә кин аннан тазарак. Ул һ ә рвакыт кү злек киеп йө ри. Хә бир музыка белә н шө гыльлә нә, гитарада да, пианинода да, гармунда да уйный белә. Тагын ул чит теллә р ө йрә нергә ярата. Хә бир Искә ндә р кебек спорт белә н шө гыльлә нми. Спорт уеннарыннан ул шахмат ярата. Хә бир иптә шлә ре арасында белемле кеше дип санала.

Искә ндә р белә н Хә бир янында ике кыз басып тора. Берсенең исеме – Рә мзия, икенчесенең – Ә лфия. Рә мзия укырга авылдан килгә н. Ул Ә лфиядә н азрак сө йлә шә, һ ә м уку аң а авыррак бирелә. Ә лфия – шә һ ә р кызы, ул Рә мзиядә н телгә баерак. Ул бик матур киенергә ярата, концертларга һ ә м башка тамашаларга еш йө ри. Ә лфия китапханә дә, Рә мзия кебек, озак утырырга яратмый.

Ә менә дә рескә керергә вакыт җ иткә ч, Марат та килде. Марат Искә ндә р кебек озын буйлы тү гел, Хә бир кебек таза да тү гел. Ул музыка белә н дә, спорт белә н дә шө гыльлә нми. Аны китапханә дә дә еш кү реп булмый. Марат кү п укырга яратмый, ул телевизор карарга ярата, Ул тагын кү п һ ә м тә мле ашарга, кү п йокларга ярата. Марат кү п мә зә клә р һ ә м анекдотлар белә. Ул институт янында яши: автобуста ө ч тү кталыш кына барасы. Аның олы абыйсы бар, Айдар инде дү ртенче курста укый, ә Марат ә ле – беренчедә генә.

Хә л фигыль

Сә гать иртә нге алты. Айдар белә н Марат ә ле йоклыйлар. Айдар – Маратның ә быйсы. Марат Айдарның энесе була. Алар бү ген икесе дә институтка баралар. Аларның ә тилә ре йокыдан торды инде. Ул җ иденче яртыда ө йдә н чыгып китте.

Айдар белә н Марат җ иденче яртыда йокыдан торалар. Аларны ә нилә ре уята. Айдар тизрә к уяна, Мараттан алданрак тора. Ул юынырга китә. Марат кү злә рен сө рткә нче, Айдар инде юынып чыга. Марат бө тен нә рсә не абыйсыннан соң эшли. Марат юынып чыкканчы, Айдар киенеп ашарга утыра инде.

Мисаллар: Мин килгә нче, ул йокыдан торган иде. (До того, как я пришел, он уже встал). Мин чыкканчы китмә. (Пока я не выйду, не уходи).

Аннары Марат белә н Айдар иртә нге аш ашыйлар. Ботка ашагач, алар кофе яки чә й эчә лә р. Айдар чә й эчә ргә ярата, ә Марат һ ә рвакыт иртә белә н кофе эчә. Иртә нге ашны бетергә ч, алар институтка китә лә р. Урамга чыккач, Айдар белә н Марат тиз-тиз автобус тукталышына баралар.

Мисаллар: Ашагач, Марат йокларга ята. (Марат после еды (после того, как поест), ложится спать). Ашамагач, йокы килми. (Если не поешь, то спать не хочется). Концертка баргач, йокламагыз. (Когда пойдете на концерт, не спите). Киноны кү рмә гә ч, аның турында сө йлә милә р. (Не посмотрев фильм, о нем не говорят).

Һ ә р кө нне Айдар белә н Марат институтка баргач, лекциялә рдә утыралар. Лекциялә р беткә ч, алар ө йлә ренә кө ндезге ашка кайтып китә лә р. Кайтып җ иткә ч, Айдар ашарга ә зерли, а Марат ятып тора. Марат бит ә ле беренче генә курста, ул институтта бик ара.

Мисаллар: Ул миң а карап тора. (Он стоит, глядя на меня). Киноны карамыйча, аның турында сө йлә милә р. (Не посмотрев фильм, о нем не говорят). Айдар юынып чыга. (Айдар, помывшись, выходит). Кайвакыт Марат, кулларын юмыйча, ашарга утыра. (Иногда Марат садится есть, не помыв рук). Егетлә р киенеп ашарга утыралар. (Ребята, одевшись, садятся есть).

Айдар белә н Марат кө ндезге ашка сә гать ничә дә кайталар? Алар кө ндезге ашка беренче яртыда кайталар. Кө ң дезге ашны ашагач, алар нишлилә р? Айдар ө й эшлә рен эшли, ә Марат дусты янына, кинога яки концертка китә. Айдар, ө й эшлә рен бетергә ч, китапхә нә гә китә. Кайбер кө ннә рне Марат, дусты янына киткә нче, алдан кибеткә барып кайта. Ә Айдар ул кө ннә рне Маратның кибеттә н кайтканын кө теп утыра.

Кич белә н алар нишлилә р? Кинодан, концерттан яки кунактан кайткач, Марат телевизор карарга яки семинарга ә зерлә нергә утыра. Ә китап укый. Кайбер кө ннә рне Айдар Марат белә н концертка бара. Концертка барганчы, Айдар ә нисенә ө йдә ге эшлә рне эшлә ргә булыша.

Искә ндә рнең кө ндә лек эшлә ре

Искә ндә р иртә белә н сә гать алтыда йокыдан тора. Йокыдан торгач, ул физик кү негү лә р ясый. Аннары салкын су белә н юына. Ашаганчы, Искә ндә р алдан караватын һ ә м бү лмә сен тә ртипкә китерә. Ашарга ул ү зе пешерә. Искә ндә р бит тулай торакта яши. Аның янында ә ти-ә нисе юк. Ашарга пешергә ч, Искә ндә р киенә, аннары ашарга утыра.

Сигезенче унбиш минутта Искә ндә р институтка китә. Тулай торактан чыккач, ул автобус тукталышына бара. Гадә ттә Искә ндә р сигез туларга ун минутта институтта була.

Дә реслә р беткә ч, Искә ң дә р ашханә гә китә. Кө ндезге ашны ул студентлар ашханә сендә ашый. Ашагач, Искә ндә р китапханә гә бара. Ул монда семинарларга ә зерлә нә, ә аннары ә дә бият курсы буенча китаплар укый. Ул филология факультетында укый, аның кү п ә сә рлә р укыйсы бар.

Искә ндә р тулай торакка кичке сә гать алтыда гына кайта. Ул яң адан ү зенә ашарга пешерә, тиз генә ашый да спорт бү лмә сенә китә.

Аннан Искә ндә р сә гать тугызда гына арып кайта. Ике сә гатьтә н соң ул йокларга ята, һ ә м, яткач, шунда ук йокыга китә.

Ял кө ннә рендә Искә ндә р, гадә ттә, авылына кайтып килә. Аның авылы шә һ ә рдә н ерак тү гел: егерме километр чамасы.

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Нокталар урынына сү злә р куеп языгыз:

1) Йокыдан …, ул физик кү негү лә р ясый.

2) Аннары ул салкын … белә н юына.

3) Искә ндә р бит тулай … яши.

4) Тулай торактан чыккач, ул автобус … китә.

5) Дә реслә р …, Искә ндә р ашханә га керә.

6) Ул филология факультетында укый, аның бик кү п … укыйсы бар.

7) Ул тиз генә ашый да спорт бү лмә сенә ….

8) Аның авылы … тү гел: егерме километр гына.

9) Аларның ә тилә ре … торды инде.

10) Ул җ иденче … ө йдә н … китә.

2. Тә рҗ емә итегез:

1) Алар музейдан чыккач, театрга киттелә р.

2) Иртә белә н ашагач, без киенә без дә, урамга чыгып, автобус тукталышына китә без.

3) Кунакка барганчы, Марат кибеткә барып кайтты.

4) Марат кибеттә н кайтканчы, Айдар ө й эшлә рен эшли: савыт-саба юа, идә н себерә.

5) Иртә белә н мин сә гать алтыда торам, ә торгач, гантельлә р алып, бер-ике кү негү эшлә п алам.

6) Сигезенче яртыда мин иртә нге ашны ашыйм; ботка ашагач, мин кофе эчә ргә яратам.

7) Син, институттан кайткач, кая барасың?

8) Дуслары янына барып кайткач, Марат телевизор карага утыра. Ә ул кайтканчы, Айдар бө тен эшлә рне эшлә п бетерә инде.

9) Кич буе, кө лә -кө лә, телевизор карый.

10) Айдар, йокыга киткә нче, китап укып ята. Ул тө нге бердә генә йокыга китә.

3. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Укытучы сыйныфка кергә ч, студентлар нишлилә р?

2) Институтта соң гы лекция беткә ч, Айдавр белә н Марат нишлилә р?

3) Институтка киткә нче, Айдар белә н Марат нишлилә р?

4) Марат дуслары янына барганчы, кая барып кайта?

5) Дә реслә р башланганчы, Марат дә реслә рен кабатлыймы?

6) Дә рес вакытында Маратның йокысы килә, ә дә реслә р беткә ч, аның нишлисе килә?

7) Кичке сә гать җ иде тулгач, Айдар нишли?

8) Тө нге сә гать бер тулганчы, Айдар нишли?

9) җ ә й җ иткә ч, сез пальто киеп йө рисезме?

10) Шимбә җ иткә ч, сез авылга кайтасызмы? Нигә?

5. Кү негү не кү рсә телгә н ү рнә к буенча эшлә гез һ ә м тә рҗ емә итегез:

Ү рнә к: язарга – язганчы (до того, как написать; вместо того, как написать), язгач (после того, как написал), язып (написав).

1) кө лә ргә; 6) уянырга;

2) җ итә ргә; 7) уятырга;

3) кө тә ргә; 8) себерергә;