Оршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптері мен міндеттері.

Адамзаттың ә р замандардағ ы ойлау жә не ә рекет жү йелері белгілі бір культурологиялық таным қ алыптастыруғ а ық пал жасағ ан. Атап айтқ анда, оларғ а тә н мифологиялық мә дениет, космологиялық мә дениет, антрополо-гиялық мә дениет жә не біз бастан кө шіріп отырғ ан технологиялық мә дениет-терді қ арастыруғ а болады. Алдың ғ ы екі замандағ ы культурологиялық таным дә уірлерінде адам мен табиғ ат арасындағ ы ү йлесім гармониясы болды. Сон-дық тан да халық тар санасында «қ ой ү стінде бозторғ ай жұ мыртқ алағ ан» за-ман ретінде есте сақ талғ ан.

Ал соң ғ ы дә ірдегі-антропологиялық, ә сіресе технологиялық таным тұ сын-дағ ы мә дениет санамызғ а жат, табиғ атқ а «антропологиялық қ ысым» /антрос-адам/ деген тү сінікті қ алыптастырып ү лгерді. Тіпті бұ л ү рдістің етек алғ аны соншалық, ә лемдік індетке айналып бара жатқ андығ ы қ орқ ыныш тудырады.

Қ азіргі дә уірде экология-адамзатты толғ андырып отырғ ан маң ызды проб-леме. Табиғ атты, қ оршағ ан ортаны жою арқ ылы, бү кіл ә лемді, қ оғ амды, тір-шілікті жойып жіберуге болатынын кө птеген елдер тү сіне бастады. Біздің ө мір сү ріп отырғ ан дә ірімізде техникалық қ ұ ралдармен қ аруланғ ан кейбір ел-дерге жер планетасын аз уақ ыттың ішінде қ ұ ртып жіберуі еш қ иындық қ а тү с-пейді. Сондық тан бү кіл ә лем халқ ының ортақ ү йі, жер планетасын сақ тау-ке-зек кү ттірмейтін ө зекті мә селе.

Осы бағ ытта Қ азақ стан Республикасының 2030-жылғ а дейінгі ұ зақ мерзім-ді дамуына арналғ ан бағ дарламада қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың негізгі прин-циптері тө мендегідей:

-экологиялық жағ дайы қ олайсыз аумақ тардағ ы экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жә не бұ зылғ ан табиғ и экологиялық жү йелерді қ алпына келті-ру;

-табиғ и ресурстарды ұ тымды пайдалану жә не толық тыру;

-ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше маң ызы бар қ оршағ ан орта обьекті-лерін сақ тау;

-қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы заң дарды мемлекеттік реттеу жә не бақ ылау;

-қ оршағ ан ортағ а нұ қ сан келтіруге жол бермеу;

-халық аралық қ ұ қ ық негізінде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы халық -аралық ынтымақ тастық принциптерін сақ тау негізінде жү зеге асырылады;

Азаматтардың қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы міндеттері:

-белгіленген тә ртіппен табиғ и ресурстарды пайдалануғ а;

-қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а;

-қ оршағ ан ортаны қ орғ айтын қ оғ амдық қ орлар қ ұ руғ а;

-ә рбір азамат табиғ и ресурстарғ а ұ қ ыпты қ арауғ а жә не оларды сақ тауғ а, заң актілері мен нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді жү зеге асыруғ а;

-экологиялық білім дең гейін арттыруғ а жә не келешек ұ рпақ қ а экологиялық тә рбие беруге жә рдемдесуге міндетті.

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Мә тінді қ олдана отырып, сө з тіркестерін жазың ыздар.

/6сө з тіркесі/.

Зат есім + етістік.

Етістік зат + есім.

Сын есім + етістік.

3-тапсырма. Кө мекші етістіктердің негізгі етістіктегі қ имыл кезең деріне қ атысын білдіретін мысалдар келтірің іздер.

1. Қ имылдың басталу кезең і.

2. Қ имылдың болып жатқ ан кезең і.

3. Қ имылдың аяқ талып жатқ ан кезең іне.

4. Қ имылдың созылың қ ы кезең іне.

5. Қ имылдың дү ркіндік кезең іне.

4-тапсырма. Шартты бағ ының қ ы сө йлемдердің бірінші сың арының баяндауыштарын қ ойып, жасалу жолдарын анық таң ыздар.

Біреуге жақ сылық ------------------, ол жақ сылығ ың ды міндет етпе.

Ауырып ем ---------------------, ауырмайтын жол ізде.

Қ оршағ ан ортаны -------------------, оны қ орғ ауғ а тырыс.

Тиянақ ты білім -----------------------, жақ сы маман бола алмайсың.

Экологиялық тү сінік ------------------, табиғ атты танып-білу қ иын.

5-тапсырма. Қ арамен берілген сө зді мә ндес сө здермен ауыстырың ыздар.

Біздің ө мір сү ріп отырғ ан дә уірімізде техникалық қ ұ ралдармен қ аруланғ ан кейбір елдерге жер планетасын аз уақ ыттың ішінде қ ұ ртып жіберуі еш қ и-ындық қ а тү спейді. Сондық тан бү кіл ә лем халқ ының ортақ ү йі, жер планета-сын сақ тау-кезек кү ттірмейтін ө зекті проблема. Тіпті бұ л ү рдістің етек алғ а-ны соншалық, ә лемдік індетке айналып бара жатқ андығ ы қ орқ ыныш ту-дырады.

6-тапсырма. Тө мендегі сұ рақ тар тө ң ірегінде ой ө рбітің із.

1. Қ оршағ ан ортағ а нұ қ сан келтіруге жол бермеу.

2. Халық аралық қ ұ қ ық негізінде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы ха-лық аралық ынтымастық принциптерін сақ тау.

3. Азаматтар қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а міндетті.

4. Табиғ и ресурстарды тиімді пайдалану.

5. Ә рбір азамат экологиялық білім дең гейін арттыруғ а жә не келешек ұ рпақ қ а экологиялық тә рбие беруге жә рдемдесуге міндетті.

7-тапсырма. Аударың ыздар.

Экология человека-междисциплинарная наука о взаимоотношении человека со средой обитания в различных аспектах и призвана определить оптималь-ные условия существования человека. Экология обычно рассматривается как подотрасль биологии, общей науки о живых организмах. Экология тесно свя-зана с такими науками, как биология, химия, математика, география, физика.

8-тапсырма. Тө мендегі мақ ал-мә телдердің мә нін тү сініп, жаттап алың ыздар.

Жү здің тү сін белгенше, бірдің атын біл.

Бал тамғ ан тілден, у да тамар.

Кен байлығ ы жерде, сө з байлығ ы елде.

Орынсыз сө з орғ а жығ ар.

Мейірімі мол ананың жү регі жылы, қ олы кең,

Кең пейілді атаның жү зі жылы, жолы кең.

9-тапсырма. Тө мендегі сө здерді тә уелдең іздер.

Мектеп. Жолдас. Ауыл. Отан. Дала.

10-тапсырма. «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау-азаматтық парыз» тақ ырыбында ауызша хабарлама дайындаң ыздар.