Мәтінді оқыңыздар.

«Биология» терминін ғ ылымғ а алғ аш рет 1797 жылы неміс ғ алымы Т.Руз енгізген. Биология Оң тү стік-шығ ыс елдерінде /Қ ытай, Жапония, Ү ндістан/ VІ-VІІ ғ асырда дами бастағ анымен, тіршілік қ ұ былыстары туралы сипаттама берген грек жә не рим философтары мен дә рігерлері болды. Соның ішінде Гиппократ /460-370/ алғ аш адам мен жануарлардың анатомиялық қ ұ рылысы-на ерекше тоқ талып ө ткен. Аристотель /384-322/ ө з ең бектерінде жануарлар-ды қ ұ рылысы мен тіршілік ә рекетіне қ арай 4 топқ а бө лген. Анатомиялық зерттеулер жү ргізу арқ ылы александриялық ғ алымдар Герофил алғ аш рет ар-терия мен қ ан тамырлары арасындағ ы айырмашылық тарды ажыратса, ал, Эрасистрат ми қ ұ рылысына сипаттама берген. ХV-ХVІ ғ асырларда география саласында да ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесі туралы деректер жинағ ан ә й-гілі ғ алым Леонардо да Винчи /1452-1519/ болды.

Биология-жаратылыстану ғ ылымының бір саласы, тіршіліктің барлық кө -ріністерімен айналысады. Олардың қ оршағ ан ортамен арақ атысын зерттейді

жә не тірі организмдердің қ ұ рылысын, функциясын, ө сіп-жетілуін, шығ у тегін, жер бетінде таралуын қ арастырады.

Отандық биологияның қ алыптасуы М. Айтхожиннің есімімен байланысты.

ХХ ғ асырда биология ғ ылымы тірі организмдер қ ұ рылысын зерттеуге қ ол жеткізді. Осының нә тижесінде тірі организмдердің ө лі табиғ атта кездеспей-тінін, тө менгі жә не жоғ арғ ы молекулалы органикалық қ осылыстардан тұ ра-тыны анық талды. Негізгі биополимерлер: белоктар, нуклеин қ ышқ ылдары, полисахаридтер жә не май қ ышқ ылдары ашылды. Осындай жетістіктердің нә -тижесінде биологияда жаң а бағ ыттар пайда болды. Олардың бірқ атары дербес ғ ылымғ а айналды. Биологиядағ ы маң ызды тү сініктердің бірі-тіршіліктің эво-люция арқ ылы ө згеріп дамитындығ ы жә не қ азіргі тіршіліктің барша тү рінің ортақ тегінің болуы. Барша тірі организмдер ең кемінде бір жасушадан тұ ра-

ды. Сонымен қ атар барлық тірі организмдерде жасушаның маң ызды меха-низмдері мен химиясы ұ қ сас келеді. Жаң а жасушалар тек бұ рынғ ы жасуша-

лардың бө лінуінен пайда болады. Соң ғ ы кездері биология ғ ылымы гумани-тарлық ғ ылымдармен де, оның ішінде психология, педагогика, социология жә не экономика ғ ылымдарымен бірігіп, ә р тү рлі ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарын жү ргізуде.

ХХІ-ғ асыр биология ғ асыры деп, текке айтылмаса керек. Бұ л сала-елдің болашағ ын кө рсететін, ә лемді қ ызық тыратын сала.

Нә йлә Базанова-(1911-1993) Қ азақ стан биология ғ ылымының докторы бол- ғ ан тұ ң ғ ыш ғ алым-ә йел, физиолог, академик. Оның кө птеген ең бектері ауыл шаруашылығ ының дамуына арналғ ан. Оның ашқ ан жаң алық тары мен ә діс-тә сілдері ауыл шаруашылық саласында кең інен қ олданылып келеді.

Кә рім Мың баев-(1906-1948) қ азақ биология ғ ылымының кө шбасшысы, кө р-некті селекционер-ғ алым. Қ азақ стан ғ ылым академиясының корреспондент мү шесі, ауыл шаруашылығ ы ғ ылымдарының докторы. Оның ө сімдіктер ә ле-мі жайында жә не оларды сұ рыптаудың ерекшеліктері мен маң ызы туралы бірнеше ең бектері бар. Ірі биолог-селекционер, еліміздің бү гінгі аграрлық ғ ы-лымының ұ йымдастырушысы жә не негізін қ алаушы Кә рім Мың баев. Ғ алым кең байтақ Қ азақ станның ә р бұ рышының гү лденуі мақ сатында тер тө ккен, туғ ан елінің бір туар азаматы ретінде есте сақ талмақ. Бү гінгі кү нде оның қ ал-дырғ ан ең бектері мен идеялары жү зеге асуда. Қ азіргі таң да Ұ Ғ А-ның аграр-лық секциясында 20-жуық, академик, 30-ғ а таман мү ше-корреспондент ең бек етеді. Сонымен қ атар 34 ғ ылыми-зерттеу институты мен ғ ылыми-ө ндірістік бірлестік, 28-ден астам облыстық жә не мамандырылғ ан тә жірибе стансасы жұ мыс жасайды.

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыз.

2-тапсырма. Мә тінді пайдалана отырып, сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.

1.«ХХІ ғ асыр-биология ғ асыры» деп аталуы неліктен?.

2. Осы мә тінге тағ ы қ андай тақ ырып қ оюғ а болады?.

3. Тірі организмдерге нелер жатады?.

4. Тірі организмдер қ андай қ осылыстан тұ рады?.

5. Тіршілік қ алай ө згеріп дамиды?.

6. Тірі организмдердің ө зара жә не сыртқ ы ортамен қ арым-қ атынасын зерт-тейтін қ андай ғ ылым қ алыптасты?.

3-тапсырма. Сө йлемдерді толық тырың ыз.

1. Биология ғ ылымы гуманитарлық ғ ылымдармен---------------.

2. Жер, су топырақ жә не ауа тазалығ ын қ адағ алау---------------.

3. Оқ у жә не тә рбие жұ мысын биология ғ ылымының салаларымен-----------.

4. Жаратылыстану ғ ылымының ішінде алдың ғ ы орында дамып келе жатқ ан---.

4-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдерді қ азақ тіліне аударың ыздар.

Ученые исследовали биологические особенности каучука. Он-основатель молекулярной биологии и биотехнологий. Для защиты природы и окружаю-щей среды. Отрасли технологических процессов. Широкомасштабная карта.