Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс

Микро жә не макроэкономикағ а талдау жасауда тепе-тең дік ә дісі қ олданылады. Сұ раныс пен ұ сыныстың тепе-тең дігін зерттегенде нарық тағ ы барлық ө зара байланысты анық тайды – тауарларды, ең бек, капитал макродең гейдегі экономиканы зерттеуде кө ң іл бө летін ә рбір тауардың тепе-тең дігі емес, ұ лттық нарық кө лемінде тауар массасының бірігуін дана, тонна, не метр емес, жиынтық бағ аның қ ұ ндық ө лшемі ретінде кө рсетеді.

Жиынтық сұ раныс – бұ л ү й шаруашылық тарының, фирмалар мен ү кіметтің ә рбір берілген бағ алар жағ дайында алғ аш алатын тауарлары мен қ ызметтерінің саны.

Сонымен жиынтық сұ раныстар тауар мен қ ызметтің жалпы кө леміне сұ раныс, қ алыптасқ ан бағ а бойынша есептелінетін жиынтық ұ сыныс, бұ л тауар мен қ ызметтің жалпы кө лемінің мү мкіншілігіне қ арай ө ндірілген жә не ұ сынылғ ан, қ алыпатасқ ан бағ а дең гейімен анық талады: олар кү нделікті ө згермейтін бағ ада кесте моделі тү рінде бейнеленеді. Бағ аның тұ рақ ты ө згеруі оны зерттегенде қ иындық тар жасайды. Сондық тан кө лемін жә не динамикасын, жиынтық кө лемін жә не динамикасын ө лшегенде индексті пайдаланады.

Тауарлы нарық тұ рақ ты тепе-тең дікте болады, тек жиынтық сұ ранысқ а жоспарланғ ан сұ ранысты тө мендетеді.

Жиынтық ұ сыныс – нарық та ұ сынылуы мү мкін тауарлар мен қ ызметтердің жалпы саны (бұ л жылжымайтын ұ лттық ө нім).

Бағ алар дең гейі мен ұ лттық ө згеріс кө лемі арасындағ ы аз тә уелсіздікті кө рсететін жиынтық ұ сыныс моделі кескін тү рінде кө рсетілген.

Қ ысқ а мерзімде (ә детте 2-3 жыл) жә не ұ зақ мерзім кезең інде макроэкономикада болатын басты байланыс номиналдық жә не нақ ты ө згеріс тә ртібімен байланыстырылады.

Қ ысқ а мерзімде номиналдық дең гей (бағ а, номиналдық жалақ ы, пайыз мө лшері) нарық кө лемінің ө згеруіне байланысты баяу ө згереді деп есептеледі. Ұ зақ мерзім кезінде номиналдық дең гей қ атты ө згереді, нақ ты дең гей ө те баяу ө згереді, талдау жасау ү шін тұ рақ ты деп саналады.

Классикалық модель ұ зақ мерзімдегі экономикалық тә ртіпті қ арастырады. Жиынтық ұ сыныстан артық болуы: AD > АS. Оның келесі екі нұ сқ асы болуы мү мкін:

-ө ндірісті қ ысқ арту;

-ө ндірілген ө німді ө згеріссіз қ алдыру, бағ аны қ ысқ арту.

Бұ ндай жағ дайда кә сіпкерлер ө ндіріс кө лемін қ ысқ артады, ө ндірілген ө німді ө згертпей, пайдалы бағ амен сатады.

Егер жағ дай ө згермесе, онда кә сіпкер бағ аны тө мендетеді. Бұ ндай жағ дайдың болу себебі, жұ мысшыларды жұ мыстан қ ысқ артуғ а, не шығ аруғ а ә келіп соғ ады. Қ орытындысында, ұ лттық ө нім тө мендейді.

Тұ тынатын ЖҰ Ө -нің серпініне (динамика) бағ алық емес факторлар ә сер етеді. Бағ алық факторлардың ә сері тауарлар мен қ ызметкерлерге жиынтық сұ раныс кө лемінің ө згеруі арасында жү зеге асады жә не АД қ исығ ының бойымен қ озғ алу кестесі арқ ылы кө рсетіледі. Бағ алық емес факторлар жиынтық сұ раныстың АД қ исығ ын солғ а немесе оң ғ а қ озғ ау арқ ылы ө згеріске келтіреді.

Тепе-тең дікті қ абылдау керек, егер экономикалық жү йенің динамикалық жағ дайында ө зінің қ ұ рылғ андығ ын сақ таса.

Белгілі кө рсеткіштер болады, соғ ан байланысты тепе-тең діктің жағ дайына қ атысты мынадай пікір білдіруге болады:

- кү нделікті жағ дай, тұ тынуды тосу, тұ тынушылық кө ң іл-кү й. Бұ л кө рсеткіштердің динамизмі, тұ тыну жағ дайының кө рсеткіштерін бейнелеп, сұ ранысты кө рсету;

- ө ндірістік цикл жә не оның фазалары: дағ дарыс, депрессия, жандану.

Жиынтық сұ раныстың екі тү рі болады:

1. Натуралды заттар жә не қ ұ ндық.

Натуралды заттар тү рі, жиынтық сұ раныс, халық тың қ оғ амдық тұ тынуы, фирманың, мемлекеттің тауарлар жә не қ ызметтің кө лемі бейнелеп толық кө рсетеді.

Жиынтық сұ раныс екі тү рде болады:

Натуралды заттай жә не қ ұ н тү рінде.

Натуралдық заттай тү рі халық тың қ ажеттілігін толық жә не ө ндірістік емес қ ажеттілікті қ амтамасыз етеді.