Лттық есеп-шотты жүргізу - қоғамдық өндірістің нәтижесі ретінде

Ұ лттық есеп-шотты жү ргізу экономикалық ғ ылымда баланстық тә сілді дамытудың бір бағ ыты болып табылады.Ұ лттық есеп-шотты жү ргізу жү йесі ә лемдік қ ауымдастық елдерінің тү гелдей экономика аумағ ында ө ндіріс жағ дайын ө лшеуде қ олданылады жә не оның тү пкі қ ортындысы тұ рғ ындардың ә л - ауқ ат дең гейін кө рсету болып табылады.

Ұ лттық ө ндірістің макроэкономикалық нә тижесіне алғ аш рет бағ а беру Ф.Кенэ бастағ ан физиократтардың ү лесіне тиеді. Ол осы туралы ө зінің кө зқ арасын «экономикалық кесте» (1758 ж.) деген белгілі ең бегінде баяндағ ан. Ф.Кенэ Францияның 18-ші ғ асырдағ ы экономикасын негізге ала отырып, жай ұ дайы ө ндірістегі балансты талдауды кө рсетті.

Кейінірек макроэкономикалық элементті талдауды Д. Рикардо (1771-1823ж.ж.) «Саяси экономияның басы жә не салық салу» (1817ж.), Т.Р. Мальтус (1766-1834ж.ж.) «Тұ рғ ындар саны заң ының тә жірибесі»(1798ж.), К.Маркс (1818-1883жж.) «Капитал» (1867ж.) сияқ ты ең бектерінде қ олданды. Ұ лттық есеп-шот жү йесін жү ргізуге неокласикалық мектептің ө кілдері.У.Джевонс (1835-1882жж.) пен Л.Вальрас (1834-1910жж.) белгілі ү лес қ осты. Ұ лттық есеп-шот жү ргізу теориясының дамуына Дж. М. Кейнс (1883-1946жж.) пен С.Кузнец (1901-1983жж.) айтарлық тай ең бек сің ірді.

Ө неркә сібі дамығ ан барлық елдерді шалқ асынан тү сірген «Ұ лы тоқ ырау» деп аталғ ан 1929-1933-ші жылдардағ ы экономикалық дағ дарыс макроэкономикалық талдаудың қ ажеттілігін кө рсетті.Сондық тан ұ лттық ө нім қ ұ рылуының факторларын, жұ мыссыздық пен инфляция сауалдарын, экономикалық ө су қ арқ ынын жә не ұ лттық ө ндіріс кө рсеткіштерін болжай білу тек ұ лттық есеп-шот жү йесін жү ргізу арқ ылы шешіледі. Осы кезден бастап ғ алымдар экономика нә тижесіне бағ а беру мә селесін жә не ұ лттық табысты есептеуді біліп - зерттеумен қ оян - қ олтық айналыса бастады.

Қ азіргі ұ лттық есеп-шот жү йесін жү ргізуді (Ұ ЕшжЖ) жасаудың тә жірибелік жұ мыстарын ағ ылшын экономисі Р.Стоун (1913ж.) енгізді.Алғ ашқ ы рет оның Ұ ЕшжЖ сызбасы 1953-і жылы БҰ Ұ - ның статистикалық бө лімінде басылып шық ты. Ұ лттық есеп-шот оның жү йесін деметрикалық тү рде бейнелеген, онда ә рбір есеп - шот кө лденең (табыс) жә не тік (шығ ын) матрицаларда кө рсетілген. Ұ лттық есеп - шот жү йесін қ ұ рудағ ы ертеректегі талпыныстан Р.Стоун ұ сынғ ан айырмашылық сол. Ол алғ аш рет макродең гейде екі еселей жазу принципінің «қ оғ амдық матрицаларда» қ олданды. Стандарттық сипаттамалар - ұ лттық ө нім, тұ тыну, сауда балансы жә не басқ алары солай топталғ ан, олар экономика қ ұ рылымы мен оның қ ызмет жасау процесінде толық қ анды бейнеленгенін кө рсетеді. Мұ нда сондай - ақ қ аржы балансы, ұ лттық есеп - шот жү йесі жә не демографиялық есептеп шығ ару жү йесі енген.

Қ оғ амдық ө ндірістің макроэкономикалық кө рсеткіш-терінің ең маң ыздысы: жиынтық (жалпы) қ оғ амдық ө нім, жалпы ұ лттық ө нім, ұ лттық табыс болып табылады.

Экономикалық ә дебиетте жә не шаруашылық тә жірибеде қ оғ амдық ө німнің мө лшерін анық тауда дә стү рлі кө зқ арас бойынша, қ ызмет кө рсетудің материалдық емес ө ндірісі оғ ан енбейді. Бұ л ө нім жиынтық (жалпы) қ оғ амдық ө нім (ЖКӨ) болып аталады. Дү ниежү зілік шаруашылық тә жірибеде қ алыптасқ ан келесі кө зқ арас бойынша, қ оғ амдық ө нім мө лшерін есептегенде мынаны ескереді: ө ндірілген ө нім массасы материалдық ө ндіріс ө німінің ғ ана емес, сондай - ақ қ ызмет кө рсетудің материалдық емес ө ндіріс қ ызметтерін де ендіреді. Бұ л ө нім жалпы ішкі ө нім болып табылады.