Кәсіпкердің сатып алушы алдындағы жауапкершілігі

Ө мірдің басқ а салаларының ө кілдері секілді Қ азақ стандағ ы іскер адамдардың кө пшілігі адал да, ең бекқ ор жә не тұ тынушылармен ә діл қ атынас жү ргізгісі келеді. Бизнестің этикасы деп аталатын тұ тынушылар туралы қ ам табыс туралы қ аммен қ атар жү руі тиіс. Ерте ме, кеш пе, тұ тынушы кә сіпорынның ө з істеріне жауапкерсіздігін біліп қ алса, онда ол онымен сауда жү ргізуден бас тартады.

Нарық тық экономикалық елдерде тұ тынушылар қ ұ қ ығ ын қ орғ ау заң намасы жасалынып, ол ойдағ ыдай қ олданылып келеді. Оның ө мірге келуі тұ тынушыларды ө нім ө ндірушілер мен сатушылардың заң сыз ә рекеттерінен қ орғ ау қ ажеттілігінен туғ ан. Тұ тынушыларғ а жеткен тауарлар сапасының нашарлауы жиілеп, оларғ а берілген сипаттама, кө бінесе, жарнамада айтылғ андармен сә йкес келмейді. Монополистер мен сатушылар тұ тынушыларды кө бінесе лажсыз алуғ а мә жбү р етеді.

Тұ тынушылардың мү дделері мен қ ұ қ ық тарын қ орғ ау проблемасы нарық тық экономикалы елдерде ө ткен ғ асырдың 50-70 жылдарында пайда болып, ө мірде ұ йымдасқ ан қ озғ алыстарды тудырды. Бельгия мен Қ ұ рама Корольдікте тұ тынушылардың қ ұ қ ығ ын қ орғ ау жө ніндегі алғ ашқ ы қ оғ ам 1957 жылы, Нидерландияда – 1963 жылы қ ұ рылды.

АҚ Ш-та тұ тынушылар қ озғ алысы ө ткен ғ асырдың басында пайда болды. Ол бағ аның кө теріліп, ет ө неркә сібіндегі жағ дай мен медициналық препараттарды патенттеу жө ніндегі шатақ тарғ а байланысты туғ ан болатын. Тұ тынушылардың екінші қ уатты қ озғ алысы ө ткен ғ асырдың 30-шы жылдарындағ ы экономикалық дағ дарыстың дү лей кү ші мен дә рілік препараттарғ а байланысты кезекті дау-дамайдан шық ты. Ү шінші рет констъюмеризм толқ ыны 60-шы жылдары кө терілді.

Қ азіргі уақ ытта консъюмеристік қ озғ алыс ә лемнің барлық елдерін қ амтып отыр.

Оның себебі, сол кезең де ұ зақ уақ ыт пайдаланатын тауарлар шығ ару айтарлық тай молайып, синтетикалық жаң а жә не басқ адай жасанды материалдарды жә не т.б. қ олдану елеулі тү рде ө рістеген еді.

Бұ л кезең де дамығ ан капиталистік елдерде тұ тынушылардың мү дделерін жаппай барлық салаларда емес, тек кейбір салаларда (несие беру, тұ рғ ын ү йді жалғ а ө ткізу, сауда) қ орғ аудың жекелеген нормативтік актілері бар болатын.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау жекелеген қ ұ қ ық тар салаларында да бекітілген еді. Алайда, экономиканы монополиялау жағ дайында тауарлар мен қ ызметтердің ерекше ә ртү рлілігінің пайда болулары, жарнамалаудың қ уатты қ ұ ралдарының ө мірге келуі, тұ тынушылардың бұ рыннан бар қ ұ қ ық тық қ орғ ау қ ұ ралдарының жеткілікті емес екендігін кө рсетті. Дамығ ан нарық ты қ орғ ауғ а тікелей қ атысты арнайы нормативтік актілердің шығ уы осы себептерге байланысты еді.

Оғ ан мыналарды жатқ ызуғ а болады: Францияда – сауда мен игі қ ызметтер кө рсету кезіндегі алдау мен жалғ андық туралы Заң (1905), «қ ардан қ ала тұ рғ ызу» қ ағ идасының сауда туралы Заң (1953), «алдамшы жарнамаларды болғ ызбау» туралы Заң (1935); Данияда – тауарды сатып алу-сату келісімі туралы Заң (1906), тауарды таң балап жә не бағ асын кө рсету туралы Заң (1977), тұ тынушылармен жасалғ ан келісімдердің ә рқ илы тү рлері туралы Заң (1978); Ұ лыбританияда – тұ тынушылардың қ ауіпсіздігі туралы Заң (1978), келісімдердің арамдық жағ дайлары туралы Заң (1977), шектеуші сауда тә жірибесі туралы Заң (1956) жә не басқ алар. Нарық тық экономикасы дамығ ан елдерде тұ тынушылардың қ ұ қ ығ ын қ орғ ау заң намасы сауда мен игі қ ызмет кө рсетудің ә ртү рлі ортасында жү рген тұ тынушылар қ орғ айтын заң дар ондап саналады.

Тұ тынушыларды қ орғ аудың тө рт негізгі қ ұ қ ығ ы туралы Декларацияғ а АҚ Ш президенті Д.Кеннеди 1962 ж. 15 наурызда қ ол қ ойғ ан болатын. Олар:

- тауарлардың қ ауіпсіздігіне қ ұ қ ық;

- ақ параттарғ а қ ұ қ ық;

- ө з мү ддең ді білдіру қ ұ қ ығ ы;

Халық аралық тұ тынушылар одақ тарының ұ йымы (ХТОҰ) бұ ғ ан тағ ы тө ртеуін қ осты:

- негізгі қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру қ ұ қ ығ ы;

- зиянның орнын толтыру қ ұ қ ығ ы;

- тұ тынушылық білімге қ ұ қ ық;

- қ оршағ ан ортаның саулығ ына қ ұ қ ық.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау барлық елдерде ә кімшілік пен соттың қ олда бар қ ұ ралдарының кө мегімен тиісті нормативтік актілерден қ ұ рылады.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ауғ а арналғ ан Басшылық принциптер 1985 жылдың 9 наурызындағ ы №39/248 қ арар ретінде Бас Ассамблеяда мақ ұ лданғ ан.

Бас Ассамблеяның кү шіне еніп, бекітілген қ арарынан кейін БҰ Ұ -ғ а мү ше мемлекеттер Басшылық принциптерді есепке ала отырып, тұ тынушылар қ ұ қ ығ ын қ орғ ау жө нінен белсенді саясат жү ргізуге міндеттенген. Ә р мемлекет ө зіне тә н экономикалық жә не ә леуметтік жағ дайларына сә йкес, сондай-ақ халық тарының хал-ахуалына қ арай нарық та бұ л салада ө здерінің бірінші кезекте тұ рғ ан жеке міндеттерін белгілеуге тиіс еді.

Тұ тынушылардың заң ды мү дделері болып мойындалатындар:

- қ ауіпсіздік пен денсаулық тың зиян шегуінен қ орғ ау;

- олардың экономикалық мү дделерін сақ тау;

- жеке қ ажеттіліктеріне сә йкес тауарларды (қ ызметтерді) дұ рыс таң дауды қ амтамасыз ететін ақ параттарғ а жол беру;

- тұ тынушыларды сауаттандыру;

- арыздарды қ араудың тиімді рә сімдерін табу;

- тұ тынушылардың қ ұ қ ық тары сө з болып, шешім қ абылдау процесі ү стінде ө з пікірлерін білдіруге қ ұ қ ық тары бар тұ тынушылар топтары мен ұ йымдарын қ ұ руғ а еркіндік.

Қ азақ стан Республикасында тұ тынушылар қ ұ қ ығ ы Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінің Айрық ша бө лімімен, «Тұ тынушыларды қ орғ ау туралы» Заң ы мен жә не т.б. реттеледі.

1998 жылдың ішінде Қ азақ стан Республикасында тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау қ оғ амдары тұ тынушылар қ ұ қ ық тарының жағ дайларына 5000 тексеру жү ргізген, оның 2816-да ә ртү рлі заң бұ зушылық анық талғ ан. 5966 мың тең геге 1810 наразылық ресімделген. Ө ндірілген зиянның сомасы 4649 мың тең гені қ ұ рап, тұ тынушылардың 560 наразылығ ы сотқ а тү сірілмей қ анағ аттандырылғ ан.

Біріншісі ө те қ арапайым саналады. Кейбір фирмалар ө здерінің адалдық тары мен туралық тары жө нінен жақ сы атақ қ а жетуге мү дделі болмаулары мү мкін, ө йткені олар нарық та ұ зақ уақ ыт тұ рақ тауды ойламайды. Олардың стратегиясы ашық алдампаздық тарын жү зеге асыра салып, тез арада тайып отыру. Соң ғ ы уақ ытта мұ ндай алдаушылық тар Қ азақ стан Республикасында жиі ұ шырасатын болды.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау жө ніндегі заң намалар талаптарының орындалуы туралы қ адағ алау тә жірибесі ретінде республиканың халық қ а сауда, қ оғ амдық тамақ тандыру, тұ рмыстық қ ызмет, кө лік, байланыс, комунальдық -тұ рғ ын ү й жә не т.б. қ ызметтер кө рсететін 4682 кә сіпорын тексерілді.

Азаматтардың 1944 ой-тілектері қ аралды, олардың бә рі негізді болып шығ ып, тұ тынушылар мү ддесінің пайдасына шешілді.

Тұ тынушылар қ ұ қ ығ ының бұ зылуы 3700 кә сіпорында немесе тексерілген кә сіпорындардың 80 пайызында орын алғ аны анық талып, материалдық зиянның мө лшері 175 млн.тең гені қ ұ рады.

Тұ тынушыларғ а қ айтарылғ ан материалдық зиянның сомасы 162 млн. тең гені қ ұ рап, мемлекеттік бюджет есебіне 152 млн. тең ге тү сірілді.

Шаруашылық жү ргізуші субъектілердің аттарына 939 ұ сыныс, нұ сқ ама, ескертпелер жасалды.

Тұ тынушылар қ ұ қ ығ ын қ орғ ау қ оғ амдары сот органдарына 152 талап-арыз берді, оның 137-сі қ анағ аттандырылып, 90 адам жауапқ а тартылып, 145 млн.тең ге материалдық залал ө телді.

Нарық тың мү мкін ө німнің пайдалану сапасы жө нінде ө зіне пайдалы ақ параттарды жеткілікті білмейді. Тұ тынушылар сатушылардың арыздарын салыстыру ү шін жалпы стандарт немесе эталонғ а зә ру, ә сіресе, егер ол арыздар техникалық немесе аса кү рделі заттарғ а байланысты болса. Мысалы, энергия ү немдеу Қ азақ станда ең маң ыздылық тардың бірі. Тұ тынушылар энергияны аз шығ ындайтын тоң азытқ ыштар, кондиционерлер жә не басқ а да электр приборларын сатып алғ ылары келеді.

Мұ ндай тұ тынушылар ө здері таң дап тұ рғ ан тоң азытқ ыштың басқ а моделмен салыстырғ анда қ аншалық ты тиімді екендігін кө рсететіндей ақ параттар оқ ығ ысы келетіндігі табиғ и нә рсе. Айта кетер болсақ, ө ндірушілер тұ тынылғ ан электр энергиясын ө лшей алатындай жү здеген тә сілдер бар. Басқ а да нә рселермен қ атар, энергияның тұ тынылу мө лшері тоң азытқ ыштағ ы тамақ тардың мө лшеріне, тоң азытқ ыш пен мұ здатқ ышта қ ойылғ ан температурағ а, сондай-ақ тоң азытқ ыш тұ рғ ан бө лменің температурасына да байланысты болуы мү мкін. Анық талып болғ аннан кейін де энергияны тұ тыну туралы хабарлаудың кө птеген тә сілдері бар. Кейбір компаниялар қ уаттылық ты пайдаланылатын электр кө зінің бірлігімен білдіруі мү мкін. Басқ алары республиканың белгілі бір ауданында тоң азытқ ыштың жыл ішіндегі пайдаланылуының орта бағ асын жә не тағ ы басқ аларды тілдеріне тиек етеді.

Электр энергиясын тұ тынуды тестілеудің жалпы жү йесінсіз жә не ол туралы мә ліметсіз, егер тіпті, барлық ө ндірушілер энергияны жұ мсау туралы мә лімдеме жасауғ а қ ұ лшынғ анның ө зінде де тұ тынушылар, ойластырып алыстырып кө руге қ абілетсіз болып қ алуы мү мкін.

Сондық тан, мысалы АҚ Ш тә жірибесін ескере отырып, Қ азақ станда приборлар тұ тынғ ан энергияны Мемлекеттік таң балау туралы заң ә зірлеп, қ абылдап, оның орындалуын қ амтамасыз ету қ ажет. Бұ л заң барлық негізгі приборлар тұ тынғ ан электр қ уаты туралы хабарлама мен сынақ тан ө ткізу жағ дайларының жалпы ә дістерін тү сіндіреді. Тұ тынушылар осы заң дарғ а байланысты ө з қ ұ қ ық тарын қ орғ ай отырып, ө з кезегінде ө ндірістің дамуына ә сер етеді.

Экономика қ арқ ыны Қ азақ станда 2000-2002 жылдары 10 пайыздан асып тү сті. Алдағ ы он жылғ а болжам шамамен 7 пайыздық ө сім бермек, ал бұ л дегеніміз біз Оң тү стік-Шығ ыс Азия «жолбарыстарынан» кейін кө рмеген жаң а даму дең гейіне сирек болатын секірістің бірін туғ ызбақ.

Бұ дан кейін 5 жылда экономикалық ө су байқ алды. 1999 жылы ІЖӨ -нің ө суі 2% шамасында болса, 2000 жылы – 9, 6%, 2001 жылы 13%-ғ а жетті. 2002 жылы ІЖӨ -нің артуы 9, 5 пайызды қ ұ рады.

2003 жылғ ы бірінші жарты жылдық тың қ орытындысы бойынша 2002 жылдағ ы осығ ан сә йкес мерзімімен салыстырғ анда Қ азақ стандағ ы ІЖӨ 10, 4%-ғ а, ө неркә сіп ө ндірісі (тұ рақ ты бағ амен есептегенде) – 9, 6%-ғ а ө сті. Кө лік кә сіпорындарының жү к тасымалы (труба қ ұ бырын есептемегенде) - 17%-ғ а, бө лшек сауда айналымы (тамақ тандыру кә сіпорындарының айналымын қ оспағ анда) – 9, 9%-ғ а ұ лғ айды.

Ө неркә сіп ө ндірісінің жалпы кө лемі индексінің ө су қ арқ ыны 2002 жылғ ы қ аң тар-қ азанғ а қ арағ анда 8%-ды қ ұ рады. Экономикалық қ ызметтің ірілендірілген тү рлері бойынша ө німнің артуы тау-кен ө неркә сібінде – 7, 7%-ғ а, ө ндеу ө неркә сібінде – 8, 5%-ғ а, электр энергиясын, газ бен су ө ндіру мен бө луде 7, 2%-ғ а қ амтамасыз етілді. Ауыл шаруашылығ ында жалпы ө німнің кө лемі осы жылдың қ аң тар-қ азанында 3, 1%-ғ а ұ лғ айды. Бұ л мерзімде негізгі капиталғ а тартылғ ан инвестицияның кө лемі 2002 жылдың сол кезендегі дең гейінен 10, 8% артық болды. 2003 жылғ ы қ аң тар-қ ыркү йекте байланыс кә сіпорындары кө рсеткен қ ызметің кө лемін ө ткен жылдың сол мерзімімен салыстырғ анда 25, 8%-ғ а ө скен. Сол жылдың тоғ ыз айындағ ы сыртқ ы сауда айналымы 15, 2 млрд. АҚ Ш доллары кө лемінде қ алыптасты. Мұ ның ө оның алдындағ ы жылғ ы осы мерзімге қ арағ анда 31% ө скен, бұ л ретте экспорт 38%-ғ а, импорт 20%-ғ а ұ лғ айғ ан.

- Республиканың тұ тыну нарығ ында тауарлар мен қ ызметтердің бағ асы 2003 жылғ ы қ азанда 2002 жылғ ы желтоқ санмен салыстырғ анда 4, 2%-ғ а ө скен. Доллардың тең геге қ атысты айырбас бағ амы 2003 жылғ ы қ азанда қ ыркү йек айындағ ымен салыстырғ анда 0, 01%-ғ а ұ лғ айғ ан. Ұ лттық банктің ресми қ айта қ аржыландыру ставкасы жылдық 7% дең гейінде белгіленген.

- Елде қ олайлы инвестициялық ахуал қ алыптасты. Елдің шаруашылық кешеніне қ аржы ресурстарын тарту ү шін осы заманғ ы институттық жә не нормативтік-қ ұ қ ық тық база жұ мыс істеуде.

Шетелдік инвесторлар ү шін табыс салығ ынан, жер салығ ынан жә не мү лік салығ ынан босатуды кө здейтін жең ілдіктер мен преференциялар жү йесі, кеден жең ілдіктері белгіленеді.

Инвестиция саласындағ ы проблемаларды анық тап, шешу мақ сатында мамандандырылғ ан ө кілетті орган жә не Президент жанындағ ы Шетелдік инвесторлар кең есі қ ұ рылды.

Қ азақ станның инвестициялық ахуалы тартымды екендігін мынадай жә йтпен де қ уаттауғ а болады: шетелдік капиталдың қ атысуымен жұ мыс істейтін кә сіпорындар саны 2003 жылы 5300 болды. Салыстыру ү шін мұ ндай кә сіпорындар Ресейде – 1042, Қ ырғ ызстанда – 99, Украинада 74 екенін айтуғ а болады.

Тә уелсіздік жылдарында Қ азақ стан Экономикасына тұ тастай алғ анда 21 млрд. долларғ а жуық инвестиция тартылғ ан. Он жылда игерілген тікелей шетелдік инвестицияларды жан басына шағ у кө рсеткіші бойынша республика ТМД-ның басқ а елдерінен ә лдеқ айда асып тү сті.

- Нарық институттары мен шаруашылық жү ргізу­дің тетіктерін қ алыптастыру саласындағ ы бір­қ а­тар тү бегейлі қ адамдарды жү зеге асыру нә ти­жесінде Қ азақ стан рефор­ма­лау қ арқ ыны жағ ынан ТМД елдерінің кө пшілігін басып озды.

- Елімізде мамандандырылғ ан Ұ лттық қ ор қ ұ рыл­ды. Ол мұ най секторында алынғ ан табыстардың бір бө лігін болашақ ұ рпақ тар ү шін жинақ тауы тиіс. Сонымен қ атар қ ор форс-мажор жағ дай­ларында мемлекеттік бюджеттің стратеиялық резерві функциясын қ амтамасыз етеді.

Экономиканың жоғ ары технологиялық секторларын дамыту мақ сатында 2015 жылғ а дейінгі мерзімге арналғ ан республика дамуының Индустриялық -инновациялық бағ дарламасы қ абылданғ ан.

Ел дамуының басым стратегиялық бағ ыттарын орта жә не ұ зақ мерзімге несиелеуге жұ мыс істейтін Даму банкі қ ұ рылғ ан.

Елорданы Астана қ аласына кө шіру республика экономикасының дамуына айтарлық тай серпін береді. Жаң а ө ндірістер мен жаң а жұ мыс орындары қ ұ рылуда.

Тұ тастай алғ анда Қ азақ стан экономикасындағ ы инвестициялық -ө ндірістік процестердің белсенділігі арта тү суде. 2000 жылдың аяғ ына қ арай ІЖӨ кө лемінің, ө неркә сіп ө ндірісінің, инвестициялық қ ызметтің жә не бірқ атар басқ а кө рсеткіштердің ө суінде айтарлық тай прогресс байқ алады. Ө су іс жү зінде экономиканың барлық салаларында жү ріп жатыр, мұ ның ө зі ел дамуының кешендік жә не жү йелік сипаты туралы айтуғ а мү мкіндік береді.

Бү гінде Қ азақ стан ТМД-дағ ы реформалардың танымал кө шбасшыларының бірі болып табылады.

- Бұ рынғ ы КСРО мемлекеттерінің ішінде Қ азақ стан бірінші болып: 2000 жылдың аяғ ында Еуропа қ ауымдастығ ы, ал 2002 жылдың наурызында Америка Қ ұ рама Штаттары тарапынан нарық экономикасы қ алыптасқ ан ел ретінде танылды.

- Қ азіргі кезде Қ азақ стан экономикалық ө судің жоғ ары қ арқ ынын танытып отыр. Ө тпелі Экономикасы бар кө птеген басқ а елдер секілді біздің елімізде де экономикалық ә дебиеттерде АҚ Ш-тағ ы ұ лы дағ дарыс атанғ ан 30-шы жылдары болғ ан ө ндіріс қ ұ лдырауынан ә лдеқ айда асып тү сетін қ ұ лдырау орын алғ анын ескерер болсақ, бұ л ү лкен табыс. АҚ Ш-та 1929 жылғ а қ арағ анда, 1933 жылы ө ндірістің қ ұ лдырауы 27% болғ ан еді. Қ азақ станда экономикалық қ ұ лдырау 1991-1995 жылдары 1990 жылғ ы дең геймен салыстырғ анда 38, 6% болып, яғ ни бес жыл ішінде жыл сайын шамамен 8% тө мендеп отырғ ан.

Экономикалық ө су қ арқ ыны бойынша Қ азақ стан ТМД-да кө шбасшы орында нық тұ р. Бұ л тұ рғ ыда ресейлік экономистің бағ асын келтірген жө н болар. Леонид Григорьев (РҒ А ИМЭМО) «Қ азақ стан – кө шірмесіз реформалар» атты мақ аласында (4.7.2003, Регнум. Ру, мақ аланың кең нұ сқ асы «Ресей бизнес-газетінде» 2003 жылғ ы 10 маусымда жарияланғ ан) былай деп жазады: «Нақ ты ІЖӨ -нің орташа ө суі Қ Р банк жү йесінің жоғ ары дамуына жанжақ ты жағ дай жасады».

Екінші дең гейдегі банкілердің экономика салала­ры­на салғ ан несиелері 2003 жылғ ы 1 қ азанда 879, 4 млрд. тең ге болды. Мұ ның ү лестік шоғ ырлануы ө неркә сіпте - 29%, саудада – 28, 3%, ауыл шаруашылығ ында – 11, 5%, қ ұ рылыста – 8, 1% болып отыр. Мемлекеттік бюджеттің кірісіне (Ұ лттық қ орғ а тү сімдерді есептемегенде) 2003 жылғ ы он айда жоспардағ ы 803, 1 млрд. тең генің орнына 826, 5 млрд. тең ге тү сті.

- Қ азақ станда ТМД елдерінің ішінде ең ү здік қ аржы жү йесі жасалғ ан. 2003 жылғ ы 1 тамыздағ ы жағ дай бойынша елімізде 35 банк, соның ішінде 2 мемлекеттік, шетелдік қ атысудағ ы (Қ Р резиденті емес банктердің еншілес банктерін қ оса алғ анда) 16 банк жұ мыс істеп тұ рды. Республика банк жү йесінің жинақ талғ ан меншік капиталы шілде айында 3, 7 пайызғ а, 1, 3 миллирад долларғ а дейін, ал жинақ талғ ан активтер 1382, 9 млрд. тең геге немесе 9, 4 млрд. долларғ а дейін ө сті. Сө йтіп, соң ғ ы тө рт жылда бес есеге ұ лғ айды.

Қ азақ стан экономикасына бө лінген банк несиелерінің кө лемі 2003 жылы 18, 6%-ғ а ұ лғ айып, 797, 2 млрд. тең геге жетті. Бұ л ретте ұ зақ мерзімді несиелер 4, 8%-ғ а ө сіп, 495, 4 млрд. тең ге болса, қ ысқ а мерзімді несиелер 2, 3%-ғ а тө мендеп, 301, 8 млрд, тең гені қ ұ рағ ан.

Халық тың банкілердегі салымдарының ө суі 2 млрд. долларғ а жеткен. Соның ішінде, тең ге депозиттерінің ү лес салмағ ы 33, 8%-ғ а жетіп отыр.

- Қ азақ станның алтын-валюта қ оры 7, 421 млрд. долларғ а дейін ө сті, оның ішіндегі Ұ лттық қ ордың қ аржысы 2675, 6 миллион долларды қ ұ рады. Бү гінде ол елдің халық аралық қ арыздарынан, кө лемі бойынша асып тү сті, яғ ни Қ азақ стан нетто-кредитор елге айналды.

Республикада ТМД елдерінің арасында бірінші болып зейнетақ ы реформасы, банк салымдарын кепілдендіру жү йесі, бірқ атар сыртқ ы міндеттемелерді мерзімінен бұ рын ө теу, ұ лттық валютаның қ ұ нсыздануы салдарынан бағ амдық залалды ө теу жү зеге асырылды

- Тұ тастай алғ анда тә уелсіздік жылдары экономиканың нақ ты секторында нарық тық -бә секелестік ортаны қ алыптастыру аяқ талды. Ө ндірістің қ ұ рылымы шаруашылық жү ргізу мен ең бек бө лінісінің ә лемдік жағ дайына бейімделді. Ө неркә сіп ө ндірісінің кө псалалы қ ұ рылымы, жоғ ары ғ ылыми-техникалық ә леует қ алыптасты. Дамығ ан отын-энергетикалық, кен-металлургиялық жә не кө лік-коммуникациялық кешендер жұ мыс істеуде. Ө ндірістік қ уаттардың пайдаланылмағ ан резервтері баршылық.

Жекелеген салаларда ө ндіріс пен басқ арудың жоғ ары дең гейдегі шоғ ырлануына қ ол жеткізілді. Мұ ның ө зі ә лемдік экономикада бә секеге қ абілетті ұ лттық корпорацияларды қ ұ ру ү шін жақ сы негіз болып табылады.

- Қ азақ станда жеке меншік секторы серпінді дамып келеді, мұ нда ө німнің 75%-дан астамы шығ арылады.

Елде шағ ын кә сіпкерліктің 348 мың тү рлі субъектілері жұ мыс істейді. 100 мың нан астам жеке меншік кә сіпорындар тіркелген, олардың 1700-дейі ірі ө ндірістер болып табылады.

2003 жылғ ы тамыздың басында 126 мың нан астам шағ ын бизнес кә сіпорындар тіркелген, бұ л 2002 жылғ ы сол уақ ытқ а қ арағ анда 13, 5%-ғ а кө п. Республикадағ ы шағ ын бизнес кә сіпорындарында жұ мыс істейтіндердің саны оның алдындағ ы жылдың тиісті кезең іне қ арағ анда 7%-ғ а ұ лғ айып, 482 мың адамғ а жеткен. 2003 жылғ ы шілдеде ө нім ө ткізуден тү скен табыс 48113, 3 миллион тең ге болды, бұ л 2002 жылғ ы шілдедегі дең гейден 11, 9%-ғ а артық.