Стандарттау теориясы

Стандарттау теориясы – стандарттаудың ə леуметтік тə жірбиесі бойынша іргелі жə не қ олданбалы ғ ылыми білімдер.

Стандарттау теориясы жə не тə жірбиесінің меншікті заты бұ л ө ндірістік –экономикалық қ арым-қ атынастардың ө німді қ ұ растырушы мен ө німді шығ арушы, бір жағ ынан ө німді пайдаланушымен, басқ а жағ ынан шаруашылық басқ ару органдарымен нормативті-техникалық жақ (қ ыр).

21.Стандарттау маң ызы жə не мазмұ ны

Стандарттау қ ызметі қ арқ ынды, ол ə рдайым ə ртү рлі қ оғ амдағ ы ө згерістерге қ атысты, бə рінен де бұ рын экономикалық, оларғ а ү лгеріп жə не кейде олардан озып отыруы тиіс.

Стандарттау мақ саты — айқ ындалғ ан нақ ты, жоспардағ ы немесе потенциалды мə селелерді шешу ү шін белгілі немесе басқ а аумақ та белгіленген жағ дайларды, нормаларды, талаптарды қ олдана отырып ұ тымды кө рсеткішке қ ол жеткізу қ ажет. Ө німге қ ойылатын талаптарды, ә дістерді белгілі бір салада ардайым кең інен қ олдану арқ ылы туындағ ан немесе туындауы мү мкін мә селелерді шешіп сол саланы оптималды дә режеде ретке келтіру. Жалпылама алғ анда стандарттаудың мақ сатына мынаны жатқ ызуғ а болады: ө нім, жұ мыс жә не қ ызметтің мемлекеттік мү ддесі мен қ оршағ ан орта мен адам денсаулығ ына қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘ НЕ Ақ параттық ү йлесіділік пен ө зара алмасушылық талабын жү зеге асыру: Ғ ылым мен техника жетітіктеріне сә йкес ө нім сапасын жоғ арылату арқ ылы ттынушы талабын қ анағ аттандыру; Ең бек жә не материалдық қ орларды ү немдеу, ө ндірістің экономикалық кө рсекіштерң н жақ сарту: ө ндріспен саудадағ ы техникалық кедергілерді жою, ө німнің халық аралық ішкі рыноктағ ы бә секелесті қ абілетін арттыру ө лшемнің біркелкілігін арттыру; ө лшемнің біркелкілігін қ амтамасыз ету; мемлекеттің қ орғ аныс қ абілеті мен жұ мылдыру дайындығ ын кү шейту; табиғ и жә не техногенді апаттың ә сірінен пайда болуы мү мкін залалдан шаруашылық объектілерінің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

22. Стандарттаудың теориялық базасы

Қ азіргі стандарттаудың теориялық базасы ретінде ұ сынылғ ан сандар жү йесі қ абылданғ ан. Ұ сынылғ ан сандарды геометриялық прогрессия негізінде алады, i-лік ±101/R тең болады. Прогрессияның бө лімі Q= R 10, мұ ндағ ы R = 5, 10, 20, 40, 80 и 160, ал i 0 - R аралығ ындағ ы бү тін санды қ абылдайды. R мə ні бір ондық интервалдағ ы прогрессия сан мү шесін анық тайды. Бір қ атардың ұ сынылғ ан сандары тек оң немесе тек теріс болады. Ұ сынылғ ан сандар ө ндірістік процестердің, қ ұ рылғ ылардың, қ ондырғ ының, кесу жə не ө лшеу қ ұ ралдарының, материалдардың, шикізаттың жə не т.с.с шамаларын жə не параметрлерін таң дап, градиацияланғ анда қ олданылады. Бұ йымдар номенклатурасын қ ысқ арту, оларды унификациялау, ө ндірістің технологиялық тағ айындалу цикл ұ зақ тығ ын қ ысқ арту, бұ йымды топты ө ндіріуді ұ йымдастыруғ а негіздерді қ ұ рады. Ғ ылыми-техникалық прогресс тенденциясы ө ндірістік-техникалық сипаттамалары жетілдірілген жаң а техниканы қ ұ ру мерзімін қ ысқ артуды талап етіп келді жə не талап етеді. Бұ л мə селені шешу кезінде негізгі орынды кешенді стандарттау алады, оның жү ргізілуі стандарттау объектісіне кіретін мү дделі ұ йымдар мен кə сіпорындарды қ анағ аттандыратын ө зара байланысты компоненттер кө рсеткішін толық жə не ұ тымды қ амтамасыз етеді. Ғ ылыми-техникалық прогресстің негізгі айқ ындалуы тұ рақ ты жə не қ азіргі заманғ ы ө ндірісте тұ рғ ан ескі немесе ескірген бұ йымдарды ғ ылым мен техниканың жаң а талаптарына сай келетін, қ оғ амдық жұ мысты қ ысқ артуды қ амтамасыз ететін жаң а, прогрессивті бұ йымдармен айырбастау болып табылады. Ғ ылым мен техниканың қ арқ ынды дамуының ə серінен жаң адан шық қ ын ө нім мен вукданыстағ ы ө нім арасындағ ы интервал қ ысқ арып келеді. Егер бұ рын ғ ылымдағ ы жаң алық тар техникағ а он жылдан кейін ендірісле, қ азіргі уақ ытта ол бірнеше жылдар кө лемінде жү ргізіледі. Осыдан бастап стандартта тіркелген бұ йымның негізгі параметрлері тез тозады жə не жү йелі тү рде қ айта қ арастырылып отыру керек. Бұ л талаптарғ а озық стандарттау жауап береді. Бұ л болашақ та қ азіргі уақ ыттақ олданыстағ ы бұ йымдар кө рсеткішінен асып тү сетін, ұ татын, озатын кө рсеткіштері бар стандартау тү рі.

23. Болашақ ты стандарттау

Стандарттау ғ ыдлым мен техника жетістіктерін жә не практика тә жірибесін пайдалануғ а негізделген жә не ғ ылыми техникалық прогреспен ү здіксіз байланыста іске асырылады. Сондық тан оның жаң а формасын алдын ала стандарттаудың маң ызы зор.

Алдын ала стандарттау, стандарттау объектілерінің сапа кө рсеткіштері мен параметрлерінің уақ ытқ а байланысты ө згеруі жә не дамуының алдын ала болжауына негізделініп іске сырылады. Алдын ала стандарттау параметрлерін, ө німнің сапа жоғ ары кө рсеткіштерін жә не оларды ө ндіріске енгізу мерзімдерін бекітеді. Алдын ала стандарттау объектілеріне ө ндірісте ә лі шығ арылмағ ан жаң а ө те жоғ ары пайдалану кө рсеткішті бұ йымдар жатады. Алдын ала стандарттау басқ а салада немесе басқ а елдерде игерілген ү лгілерге негізделуі мү мкін.

24. Кешенді стандарттау

Кешенді стандарттау кезінде белгілі проблемаларды тиімді шешу мақ сатында қ ұ растырма стандарттау объектісіне жә не оның элементтеріне бір бірімен байланысты жү йелі талаптарды бекіту мен қ олдану арқ ылы іске асырылады. Кешенді стандарттау маң ызды принципіне стандарттардың ө зара байланысы мен жү йелігі жатады. Жұ мыстағ ы стандарттар дайын бұ йымдарғ а ө те жоғ ары талаптар қ ояды. Ол талаптарғ а сай болуы ү шін, шикізат пен материалдарғ а қ ойылатын талаптарды қ атайту керек, ө йткені ө нім сапасы соларғ а байланысты. Кешенді стандарттау жаң а техниканы зерттеп дайындау жә не оны ө ндіру мерзімдерін қ ысқ арту, ө німді шығ аруғ а кететін шығ ынды азайту, ө ндірістің тиімділігін арттыру жә не ө нім сапасын арттыру сұ рақ тарын шешеді. Осы мақ сатпен салааралық стандарттау жү йесі қ ұ рылды жә не қ ұ рылуда, оларды инженерлік ә рекеттерде кү нде қ олданамыз. Айтылғ ан жү йелерге бірнеше кезекті конструкциялық жә не технологиялық қ ұ жаттар бірың ғ ай жү йесі жатады.

25. Болашақ ты стандарттаудың ғ ылыми-техникалық базасы

Стандарттау ә рқ ашан маң ызды практикалық мә селерді шешуге бағ ытталып ғ ылыми – техникалық прогресті дамытуғ а мү мкіндік жасап отыруы керек. Еліміздегі жә не шетелдік тә жірибелер кө рсетіп отырғ андай, бұ л мақ сатқ а жету ү шін стандарттауды белгілі принциптерге сү йене отырып жү ргізу қ ажет.

Стандарттаудың басты принциптері ретінде мыналарды атауғ а болады: 1. Стандарттарды ерікті тү рде қ олдану жә не олардың біркелкі қ олданылуына жағ дай жасау. Ұ лттық стандарттар еліне жә не ө німді шығ аратын жеріне, ө мірлік циклінің процестеріне, кө рсетілетін қ ызметтерге, келісім ерекшеліктеріне жә не тұ лғ аларғ а (дайындаушы, орындаушы, беруші) қ арамастан бә рі бірдей ерікті тү рде қ олданылады. 2. Ұ лттық стандарттарды жасағ анда халық аралық стандарттарды негіз ретінде қ олдану. Егер климаттық географиялық немесе отандық ө нім ө ндірудің техникалық (технологиялық) ерекшеліктеріне байланысты оны қ амтамасыз ету мү мкін болмаса, бұ л принциптің орындалмауы мү мкін. 3. Кедергі жасауғ а тыйым салу. Ө ндірілетін ө німге жә не оның айналасына стандарттау мақ сатын орындауғ а сә йкес ең тө менгі дең гейден асып, кедергі болатын талаптарғ а тыйым салынуы керек. 4. Ә р жақ тың мү ддесін тең естіру. Ө німді жобалаушының, дайындаушының жә не берушінің заң ды мү дделері толық ескерілуі керек. Стандарттау жұ мыстарына қ атысушылардың, бір жағ ынан ө німді дайындаушылардың мү мкіндігі мен екінші жағ ынан тұ тынушылардың талаптары арасында (пә туа) консенсус болуы керек. Пә туа жалпы келісім ретінде қ арастырылады, яғ ни мү дделі жақ тардың маң ызды мә селелер бойынша қ арсылық тары жоқ екенін білдіреді. Пә туаны ә р жақ тардың толық ынтымақ тастығ ы деп тү сінуге болмайды. 5. Жү йелілік принципі. Техникалық прогресс жә не ө нім сапасын жақ сарту ө нім шығ ару процесін, оның ішінде стандарттауды жү йелі тү рде жү ргізуді талап етеді. Стандарттау ө ндірістің бү кіл кезең дерін жә не шикізаттарды, материалдарды іріктеп жинақ талғ ан бұ йымдар мен дайын ө німдерді қ амтуы керек. Сонымен қ атар, стандарттау барлық ө нім тү рлеріне ө зара ү йлестірілген талаптар қ ойып отыруы керек. 6. Динамикалық принципі. Тиімділік дең гейін кө теру ү шін стандарттау объектісіне қ ойылатын талаптарды ғ ылыми – техникалық прогресс талаптарына сә йкестендіру мақ сатында ұ дайы қ айтадан қ арастырып отыру қ ажет. 7. Стандарттаудың тиімділігі. Стандарттар тағ айындайтын кө рсеткіштер, нормалар, сипаттамалар жә не талаптар ғ ылымның, техниканың жә не ө ндірістің дү ниежү зілік дең гейлеріне сә йкестендірілуі керек. Олар стандарттау объектісінің даму тенденциясын да ескеруі қ ажет. Тағ айындалғ ан кө рсеткіштер ө німнің жаң а (жоғ ары) сапа кө рсеткіштерінің тек қ ана тиімділігін емес, оларды жасауғ а, материалдарғ а, пайдалану жұ мыстарына жұ мсалатын шығ ындарын ескеріп экономикалық оң тайлы болулары керек, яғ ни, ең жоғ ары дең гейдегі экономикалық тиімділік шығ ын дең гейі ең тө мен жағ дайда алынуғ а тиіс. 8. Ү йлестіру принципі. Бұ л принцип ү йлестірілген стандарттарды ә зірлеуді жә не олардың техникалық регламенттерге қ айшы келмеуін кө здейді. Бір объектіге еліміздегі мекемелер қ абылдағ ан қ ұ жаттар халық аралық (ө ң ірлік) мекемелермен қ абылданғ ан қ ұ жаттармен ү йлестірілсе халық аралық саудадағ ы кедергілер жойылады. 9. Стандарттаудың негізгі жағ дайларын тұ жырымдауды келтіру. Стандарттарда келтірілген нормаларды ә р тү рлі мә нде тү сінуге жол берілмеуі керек. 10. Жинақ тылық жә не оң тайлы шектеу принципі. Стандарттарды жасау кезінде қ арастырылып отырғ ан объектіге ә сер ететін барлық басты элементтерді ескеру қ ажет. Жұ мыс кө лемін азайту мақ сатында объектіге ә сер дең гейі тө мен элементтер ескерілмейді. Стандарттау кезінде сипаттамалар жү йелері кө птеген ө зара байланыстағ ы материалды жә не материалды емес элементтер қ арастырылады. Сапалы ө нім алу ү шін қ ажетті жағ дайды туғ ызу жә не ө ндіріс тиімділігін арттыру мақ сатында оның барлық ө мірлік циклін қ амтитын ұ тымды стандарттар жү йесі керек. 11. Талаптарды тексерудің ә ділеттілігі. Стандарттарда объектінің негізгі қ асиеттеріне тағ айындалатын талаптар, солардың ішінде адам ө мірі мен денсаулығ ын, мү ліктердің, қ оршағ ан ортаның қ ауіпсіздігін, бірлестікті жә не ө зара алмасуды қ амтамасыз ететін талаптар ә діл тексерілетін болуы керек. Ө німдерге қ ойылатын талаптарды ә діл тексеру техникалық ө лшеу қ ұ ралдарының (приборлар, химиялық сынау тә сілдері) кө мегімен, ал қ ызмет кө рсету ә леуметтік жә не сараптамалық ә дістермен жү ргізіледі.

Стандарттау функциялары: Ә леуметтік жә не техникалық – экономикалық мақ саттарғ а жету ү шін стандарттау ә ртү рлі функцияларды атқ арады. 1. Реттеу функциясы. Объектілердің жө нсіз кө п тү рлерін (кө птеген ө нім атауларын, жө нсіз кө бейтілген қ ұ жаттар тү рлерін) ық шамдап шектеу. 2. Қ орғ ау (ә леуметтік) функциясы – ө німді шығ арушылардың, тұ тынушылардың жә не мемлекеттің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету, адамзатты, табиғ атты техногенді апаттардан қ орғ ауғ а жұ мылдыру. 3. Ресурстарды ү немдеу функциясы – материалдардың, энергетикалық, ең бек жә не табиғ и ресурстардың шекті болуы себепті нормативтік қ ұ жаттарда ресурстарды ү немді пайдалануды қ арастыру қ ажет. 4.. Арақ атынасқ а байланысты функциясы – ақ параттың (компьютерлік, спутниктік, ж.б.) жү йелерін жә не хабарды тарату каналдарын пайдалана отырып адамдардың ө зара пікірлесуін жә не ә рекеттестігін қ амтамасыз ету. Бұ л функция саудадағ ы кедергілерді жою жә не ғ ылыми – техникалық, экономикалық байланыстарды нығ айту ү шін қ ажет. 5. Цивилизациялау (қ оғ амдық даму) функциясы – адам ө міріне қ атысты кө рсеткіштнрді ө нім мен қ ызмет сапаларын белгілеу негізінде жақ сарту. Мысалы, адам ө мірін ұ зарту мемлекеттік стандарттардың тамақ ө німдерінде, ауыз суда, темекінің қ ұ рамында болатын зиянды заттардың мө лшеріне қ оятын талаптарының қ атаң дығ ына тікелей байланысты. Бұ л мағ ынада стандарттар еліміздің қ оғ амдық даму дең гейін, яғ ни ө ркениет (цивилизация) дең гейін кө рсетеді. 6. Ақ параттық функциясы. Стандарттау ө ндірісті, ғ ылымды, техникалық жә не басқ а салаларды нормативиік қ ұ жаттармен, эталондармен, ү лгілермен, бағ алы техникалық жә не басқ ару ақ параттарының сақ таушысы болып табылатын ө нім эталондарымен, ө нім каталогтарымен қ амтамасыз етеді. 7. Норманы бекіту жә не қ ұ қ ық ты қ олдану функциясы – стандарттау объектілеріне қ ойылатын талаптарды міндетті стандарттар (немесе басқ а нормативтік қ ұ жаттар) тү рінде заң дастыру жә не қ ұ жаттарғ а қ ұ қ ық тық кү ш беру нә тижесі оларды жаппай қ олданудан байқ алады. Нормативтік қ ұ жаттардың міндетті талаптарын орындау экономикалық ә кімшілік жә не қ ұ қ ық тық міндеттеу шараларын (санкцияларын) қ олдану арқ ылы жү зеге асырылады. 8. Дә лелділік функциясы. Бұ л функцияның мә ні нақ тылы техникалық регламенттерге ү йлестірілген стандарттар регламенттің маң ызды талаптарының дә лелділігін кө рсетуінде.

26. Болашақ ты жә не кешенді стандарттардың экономикалық артық шылық тары.

Белгіленген мә селені оң тайлы шешу ү шін кешенді стандарттауда ө зара ү йлестірілген талаптар тек қ ана оның объектісіне ғ ана емес, сондай-ақ осы объектінің ә рбір элементтеріне мақ сатты жә не жоспарлы тү рде тағ айындалады жә не қ олданылады. Ө німге қ атысты ол дайын бұ йымның сапасына жә не осы сапаны қ амтамасыз ету ү шін қ ажетті шикізаттарғ а, материалдарғ а, жинақ талғ ан бө ліктерге қ ойылатын ө зара ү йлестірілген талаптар. Мысалы, жең іл машинаның сапасына қ ойылғ ан талаптар металл ө ндірісіне, химия, электроника, т.б. салаларғ а ә сер етеді. Ғ ылым мен техниканың даму қ арқ ыны жоғ арылағ ан сайын жаң а ғ ылыми жаң алық тардың ашылу жә не оларды ө ндіріске енгізу аралық тары қ арастырылады. Осығ ан байланысты стандарттарда келтірілген бұ йымдардың негізгі параметрлер дең гейі тез ескіріп отырады. Бұ л жағ дайда мә селенің шешімі- ол стандарттарда болжау негізінде анық талғ ан ілгері уақ ыттарда болатын параметрлер дең гейін белгілеу болып табылады.

27. Стандарттаудың қ ұ қ ық тық негізі

Қ азақ станда стандарттаудың қ ұ қ ық тық негіздері Қ азақ стан Республикасынын «Техникалық реттеу туралы» заң ымен анық талғ ан. Заң мемлекеттік стандарттарды қ ұ растыру кезінде талаптар, ережелер, нормаларды енгізу арқ ылы мемлекеттің жə не пайдаланушылардың мү ддесін мемлекеттік қ орғ айды.

• «Техникалық реттеу туралы» заң ына байланысты Қ Р Мемлекеттік стандарттау жү йесіт жұ мыс жү ргізеді. Оның ұ йымдастыру жə не жұ мыс істеу ə дістемелік мə селелері «Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жү йесі» негізгі стандарттарымен кешенді. Қ азақ стан Республикасында қ абылданғ ан стандарттау жү йесі техникалық тілдің бірлігін, бұ йым техникалық кө рсеткіштерінің қ ажетті қ атарын унификациялауды, қ ұ рылыстық жү йелі нормалар мен ережелерді қ амтамасыз етеді.

28. Стандарттау бойынша органдар жә не қ ызмет орындары.

ИСО-МЭК сай стандартау қ ызметің қ атысты органдар мен ұ йымдар атқ арады. Орган дегеніміз нақ ты мə селесі жə не қ ұ рылымы бар заң ды немесе ə кімшілік бірлік. Орган ретінде ү кімет, фирмалар, ұ йымдар болады.

Қ азақ станда ұ лттық стандарттау ұ йымы ретінде Қ азақ стан Республикасының

Мемлекеттік стандарттау жə не метрология бойынша (Қ азақ станның Мемстандарты) комитет қ абылданғ ан. Мемстандарт ұ йымдастру қ ұ рылымында ауқ ымды жұ мыс кө лемін жү зеге асыратын бө лімшелер қ арастырылғ ан: ғ ылыми-зерттеу институттары, стандарттар басылымы оқ у

орындары, территориялды экспертизалау, сапа жə не сертификаттау орталық тары (ЦЭКС). Бұ л орталық тар стандарттау, метрология, сертификаттау бойынша инженерлі-техникалық кө мек кө рсетеді, бұ йымды сертификаттайды, ө лшеу қ ұ ралдарын калибровкалайды. Мемстандарт органының территориалды базасында сертификаттау жə не сынақ лабораториялары қ ұ рылады.

29. Стандарт қ ұ растыру тә ртібі.

Стандарттарды қ ұ растыру тə ртібі стандартты қ ұ растыруғ а ө тініш жинаудан басталады. Ө тініште міндетті тү рде нормативті қ ұ жаттың қ ұ растырылуы негізделу керек. Қ Р Мемстандарты ө тініші негізінде Қ азақ станның мемлекеттік жылдық жоспары қ алыптасады. Одан кейінгі жұ мыс, стандартты қ ұ растыруғ а келісім-шарт негізінде ө тініш иесімен жə не орындаушы арасында жү реді жə не келесі этаптардан тұ рады: техникалық

тапсырманы қ ұ растыру (қ ұ растыру ұ йымдары), стандарт жоспарын қ ұ растыру, Қ Р Мемстандартына ақ ырғ ы нұ сқ аны ұ сыну, стандартты жаң арту, стандарты қ айта қ арастыру жə не жою.

Стандарттарды ө зекті ету ү шін ақ парат алу мақ сатында тұ рақ ты тү рде стандартты қ олданатын ұ йымдар мен кə сіпорындар мен байланыс жү ргізеді, сонымен қ атар ө згерістер енгізгенде тү скен ескертулерді ескереді. Мемлекеттік стандартты маң ызы қ айта қ арауда қ олданыстағ ы стандарт орнына жаң а стандарт қ ұ растырумен жү ргізіледі. Егер, енгізілетін ө згертулер бұ йым кө рсеткішінің маң ыздысын ө згертумен байланысты болса, онда қ айта қ арау қ ажеттілігі туады. Стандартты жою оны жаң ағ а ауырбастау жə не айырбастамау арқ ылы жү ргізіледі. Себебі, кө бінесі бұ йым шығ арылуының тоқ тауы, немсе жаң а стандарттың шығ уы. Мемлекеттік стандарттарғ а ө згерістер енгізіу, қ айта қ арау жə не жою туралы қ абылданғ ан ақ ырғ ы шешім Қ Р Мемстандарт қ арамағ ында болады.

Стандартты бекіткенде оларды енгізу мерзімі белгіленеді, яғ ни оның іске кірісу кү ні. Стандарттарды енгізу оларды енгізудегі негізгі негізгі шаралардың жоспары негізінде іске асырылады, онда ұ жымды материалдық - техникалық жә не ұ йымдастыру жағ ынан стандарт ө з мезгілінде енгізілуін қ амтамасыз ету дайындық жұ мыстары қ арастырылғ ан. Мемл жә не салалық стандарттар бойынша жоспарды министрліктер мен ведомстволар, ал республикалық стандарттар бойынша республикалық ведомстволар жасайды. Ұ жым стандарттары зерттеп дайындалғ ан техникалық шаралар бойынша енгізіледі. Егер олардың нормалары, кө рсеткіштері, талаптары оның таралу саласына сә йкес қ олданылса, ө німге ә келінген стандарт енгізілді деп саналады. Егер шығ арылғ ан ө нім стандарттың барлық талаптарына сай болса, мемстандарт жә не олардың органдары мемлекеттік жә не басқ а ө ндірістерде жә не ауылшаруашылық ұ жымдарда жә не т.б. стандарттың орындалуымен енгізілуіне мемлекеттік қ адағ алау жү ргізіледі.

30. Қ Р стандарттау бойынша жұ мыстарды жоспарлау жә не қ аржыландыру.

Қ Р Техникалық реттеу туралы Заң ына сә йкес. 3-тарау. Cтандарттау. Жалпы ережелер.

25-бап. Мемлекеттiк стандарттау жө нiндегi жұ мыстарды жоспарлау

1. Қ азақ стан Республикасы экономикасының салаларындағ ы басым бағ ыттарды ескере отырып, Қ азақ стан Республикасы мемлекеттiк органдарының, стандарттау жө нiндегi техникалық комитеттерiнiң, жеке жә не заң ды тұ лғ аларының ұ сыныстары негізiндегi стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың жоспарлары мен бағ дарламалары уә кiлеттi орган белгілеген тә ртiппен бекiтiледi.

2. Мемлекеттiк стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың жоспарлары мен бағ дарламаларын ә зiрлеген кезде Қ азақ стан Республикасының Президентi мен Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерiнде белгiленген талаптар, Қ азақ стан Республикасының ә леуметтiк жә не экономикалық дамуының жоспарлары мен ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары, жылдық жә не ұ зақ мерзімдi мемлекеттiк жә не салалық ғ ылыми-техникалық бағ дарламалар ескерiледi.

3. Мемлекеттiк стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың бекiтiлген бағ дарламалары мен жоспарлары уә кiлеттi органның ресми баспа басылымдарында жә не ортақ пайдаланылатын ақ параттық жү йеде жарияланады.

4. Мемлекеттiк стандарттау жоспарлары мен бағ дарламаларын ә зiрлеу тә ртiбiн уә кiлеттi орган бекiтедi.

Мемлекеттік стандарттаудың бағ дарламалары мен жоспарларын дайындау стандарттау, метрология жә не сертификаттау Комитетінің енуінде. Мемлекеттік стандарттау жоспарлары бір жылғ а немесе перспективаларда уш жылдан бес жылғ а дейін жасалады жә не стандарттау бойынша органы, мемлекеттік қ адағ алау органы, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың ұ сыныстары бойынша қ ұ ралады.

Жоспарланғ ан периодқ а арналғ ан мемлекеттік стандарттаудың жоспарына арналғ ан ұ сыныстар қ ызығ ушылық білдірген жеке жә не заң ды тұ лғ алармен стандарттау, метрология жә не сертификаттау бойынша уә кілетті органына (РГП «КазИнСт») кө рсетіледі. РГП «КазИнСт» келген ұ сыныстарды сараптап, жоспардың жобасын дайындайды да, оларды қ ызығ ушылық білдірген ұ йымдарғ а жібереді. Хабар алғ ан соң, мемлекеттік стандарттаудың жоспарының жобасының соң ғ ы редакциясын жасайды жә не оны жылдың 1 желтоқ сан кү ніне дейін стандарттау, метрология жә не сертификаттау бойынша Комитетіне ұ сынады. Мемлекеттік стандарттау жоспары бойынша жұ мыстарды қ аржыландырудың кө здеріне келесідей қ аражаттар жатады: мемлекеттік жә не мемлекетаралық бағ дарламаларды, ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары жоспарларын даярлау ү шін мемлекеттік бюджеттен бө лінетін қ аржы; қ ызығ ушылық білдіретін жақ тардан бө лінетін қ аржы жә не т.б. қ аржыландыру кө здері.

Республикалық бюджеттен қ аржыландырылады:

1. Стандарттау, метрология жә не сертификаттау бойынша уә кілетті орган мен оның территориялық бө лімшелерді ұ стауғ а жә не стандарттау бойынша нормативті қ ұ жаттарының міндетті талаптарын орындаудың мемлекеттік қ адағ алауын қ амтамасыз етуге жұ мсалатын шығ ындар;
2. Стандарттау, метрология жә не аккредиттеу салсындағ ы бағ дарламалар; 3. Ө німнің ү лгілерін алу жә не оларды стандарттау бойынша нормативті қ ұ жаттарының міндетті талаптарына сә йкес сынақ тан ө ткізу; 4. Мү шелік жарналарды енгізу жә не Қ Р-ның стандарттау бойынша халық аралық, аймақ тық жә не мемлекетаралық ұ йымдарғ а қ атысуы. Одан басқ а, мемлекет жарыс негізінде мемлекеттік стандарттарды даярлайтын ұ йымдарғ а жә рдем етеді. Стандарттау бойынша басқ а жұ мыс тү рлері келісімді тү рде жү ргізіледі. Стандарттау бойынша жұ мыстардың жоспарлары мемлекеттік органдар, стандарттау бойынша техникалық комитеттер, Қ Р жеке жə не заң ды тұ лғ алардың ұ сынысы негізінде белгіленген тə ртіпте уə кілетті органмен бекітіледі.

31. Қ Р Мемстандарт қ ұ рылымы.

Қ азақ станда ұ лттық стандарттау ұ йымы ретінде Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жə не метрология бойынша (Қ азақ станның Мемстандарты) комитет қ абылданғ ан.

Мемстандарт ұ йымдастру қ ұ рылымында ауқ ымды жұ мыс кө лемін жү зеге асыратын бө лімшелер қ арастырылғ ан: ғ ылыми-зерттеу институттары, стандарттар басылымы оқ у орындары, территориялды экспертизалау, сапа жə не сертификаттау орталық тары (ЦЭКС). Бұ л орталық тар стандарттау, метрология, сертификаттау бойынша инженерлі-техникалық кө мек кө рсетеді, бұ йымды сертификаттайды, ө лшеу қ ұ ралдарын калибровкалайды. Мемстандарт органының территориалды базасында сертификаттау жə не сынақ лабораториялары қ ұ рылады.Стандарттарды қ ұ растыру тə ртібі стандартты қ ұ растыруғ а ө тініш жинаудан басталады. Ө тініште міндетті тү рде нормативті қ ұ жаттың қ ұ растырылуы негізделу керек.

Қ Р Мемстандарты ө тініші негізінде Қ азақ станның мемлекеттік жылдық жоспары қ алыптасады. Одан кейінгі жұ мыс, стандартты қ ұ растыруғ а келісім-шарт негізінде ө тініш иесімен жə не орындаушы арасында жү реді жə не келесі этаптардан тұ рады: техникалық тапсырманы қ ұ растыру (қ ұ растыру ұ йымдары), стандарт жоспарын қ ұ растыру, Қ Р Мемстандартына ақ ырғ ы нұ сқ аны ұ сыну, стандартты жаң арту, стандарты қ айта қ арастыру жə не жою. Стандарттарды ө зекті ету ү шін ақ парат алу мақ сатында тұ рақ ты тү рде стандарты қ олданатын ұ йымдар мен кə сіпорындар мен байланыс жү ргізеді, сонымен қ атар ө згерістер енгізгенде тү скен ескертулерді ескереді. Мемлекеттік стандартты маң ызы қ айта қ арауда қ олданыстағ ы стандарт орнына жаң а стандарт қ ұ растырумен жү ргізіледі. Егер, енгізілетін ө згертулер бұ йым кө рсеткішінің маң ыздысын ө згертумен байланысты болса, онда қ айта қ арау қ ажеттілігі туады. Стандартты жою оны жаң ағ а ауырбастау жə не айырбастамау арқ ылы жү ргізіледі. Себебі, ө бінесі бұ йым шығ арылуының тоқ тауы, немсе жаң а стандарттың шығ уы. Мемлекеттік стандарттарғ а ө згерістер енгізіу, қ айта қ арау жə не жою туралы қ абылданғ ан ақ ырғ ы шешім Қ Р Мемстандарт қ арамағ ында болады.