Дәлелдеудің пәні мен шегі. Дәлелдеу процессі: оның кезеңдері.

Дә лелдеу процессі - іске қ атысы бар, іс жү ргізу қ ұ жаттарында тіркелген нақ ты мә ліметтерді жинақ тау, бекіту, зерттеу (тексеру) жә не бағ алау бойынша қ ылмыстық іс жү ргізу заң ымен реттелген дә лелдеу субъектілерінің қ ызмет тү рінде кө рінеді.

121-бап. Дә лелдеу

1. Дә лелдеу iстi заң ды, негiзді жә не ә дiл шешу ү шiн маң ызы бар мә н-жайларды анық тау мақ сатында дә лелдемелерді жинаудан, зерттеуден, бағ алаудан жә не пайдаланудан тұ рады.
2. Кү діктінің, айыпталушының қ ылмыстық жауаптылық негiздерiнің жә не кiнә сiнiң бар екенін дә лелдеу мiндетi айыптаушыда болады.

122-бап. Дә лелдемелерді жинау

1. Дә лелдемелерді жинау сотқ а дейінгі тергеп-тексеру жә не сот талқ ылауы процесінде осы Кодексте кө зделген процестік ә рекеттерді жү ргізу арқ ылы жү ргізіледі. Дә лелдемелерді жинау оларды табуды, бекітуді жә не алып қ оюды қ амтиды.
2. Қ ылмыстық процесті жү ргізетін орган процеске қ атысушылардың ө тінішхаттары немесе ө з бастамасы бойынша ө зінің іс жү ргізуіндегі қ ылмыстық іс бойынша жауап алу немесе сарапшы немесе маман ретінде қ орытынды беру ү шін осы Кодексте белгіленген тә ртіппен кез келген адамды шақ ыруғ а; осы Кодексте кө зделген процестік ә рекеттерді жү ргізуге; коммерциялық немесе заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пияны қ ұ райтын мә ліметтерді берудің жә не жария етудің Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілерінде белгіленген тә ртібін сақ тай отырып, жеке, заң ды тұ лғ алардан жә не лауазымды адамдардан, сондай-ақ жедел-іздестіру қ ызметін жү зеге асыратын органдардан іс ү шін маң ызы бар қ ұ жаттар мен нә рселерді беруді талап етуге; уә кілетті органдар мен лауазымды адамдардан ревизия жә не тексеру жү ргізуді талап етуге қ ұ қ ылы. Қ ылмыстық қ удалау органы жеке кә сіпкерлік субъектілеріне ревизиялар мен тексерулер жү ргізудің талап етілетіні туралы бір тә улік ішінде прокурорды хабардар етеді. Сот ө з бастамасымен дә лелдемелер жинауғ а қ ұ қ ылы емес.
3. Осы Кодексте белгіленген тә ртіппен сотқ а дейінгі тергеп-тексеруге немесе сот талқ ылауына қ атысуғ а жіберілген қ орғ аушы, жә бірленушінің ө кілі Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілерінде белгіленген коммерциялық жә не заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пияны қ ұ райтын мә ліметтерді жария етпеу туралы тә ртіпті сақ тай отырып, жә бірленушіні қ орғ ауды, оның мү дделерін білдіруді жү зеге асыру ү шін қ ажетті мә ліметтерді:
1) заң ды тұ лғ алардан анық тамаларды, мінездемелерді, ө зге де қ ұ жаттарды талап ету арқ ылы алуғ а қ ұ қ ылы.
Мемлекеттік органдардан, қ оғ амдық бірлестіктерден, сондай-ақ ө зге де заң ды тұ лғ алардан анық тамаларды, мінездемелерді жә не ө зге де қ ұ жаттарды қ орғ аушы, жә бірленушінің ө кілі талап етіп алдыруы мү мкін. Кө рсетілген заң ды тұ лғ алар қ орғ аушығ а, жә бірленушінің ө кіліне олардың сұ ратқ ан қ ұ жаттарын немесе олардың расталғ ан кө шірмелерін он тә улік ішінде беруге міндетті;
Кү зетпен ұ стау тү ріндегі бұ лтартпау шарасын санкциялау туралы мә селені қ арау кезінде талап етіп алдырылатын анық тамалар, мінездемелер жә не ө зге де қ ұ жаттар қ орғ аушығ а екі тә улік ішінде ұ сынылады;
2) осы Кодекстің 272-бабының бесінші, тоғ ызыншы жә не оныншы бө ліктеріне сә йкес шарттық негізде сот сараптамасын жү ргізуге бастамашылық жасау;
3) сараптама мекемесіне шарттық негізде тиісті сараптама жү ргізу туралы сұ рау салу жолдау;
4) шарттық негізде маман тарту;
5) қ ылмыстық іске қ атысты ақ паратты білуі ық тимал адамдардың келісуімен, олардан сұ рақ алу арқ ылы, оның ішінде ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды пайдалана отырып алуғ а қ ұ қ ылы.
4. Дә лелдемелер ретінде қ ылмыстық іске қ осып тігу ү шін ауызша да, жазбаша да нысандағ ы мә ліметтерді, сондай-ақ нә рселер мен қ ұ жаттарды кү дікті, айыпталушы, қ орғ аушы, жекеше айыптаушы, жә бірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер жә не олардың ө кілдері, сондай-ақ кез келген азаматтар мен ұ йымдар беруге қ ұ қ ылы.
Нә рселер мен қ ұ жаттар осы Кодекстің 125-бабының қ ағ идалары бойынша бағ аланғ аннан кейін қ ылмыстық іске қ осып тігіледі, ол туралы осы Кодекстің 119-бабы екінші бө лігінің талаптарына сә йкес хаттама жасалады.
Қ ылмыстық процеске қ атысушылардан жә не ө зге де тұ лғ алардан заттар мен қ ұ жаттарды қ абылдау осы Кодекстің 99-бабында белгіленген тә ртіппен ө тінішхат негізінде жү зеге асырылады.
5. Осы баптың ү шінші бө лігі 1) тармағ ының талаптарын орындамау заң да белгіленген жауаптылық қ а ә кеп соғ ады.

123-бап. Дә лелдемелерді бекiту

1. Нақ ты деректер процестік ә рекеттердiң хаттамаларында тіркелгеннен кейiн ғ ана дә лелдемелер ретiнде пайдаланылуы мү мкін.
2. Сотқ а дейінгі тергеп-тексеру барысында хаттамаларды жү ргiзу жауаптылығ ы анық таушығ а, тергеушiге жә не прокурорғ а, ал сотта – сот отырысына тө рағ алық етушi мен хатшығ а жү ктеледi.
3. Тергеу жә не сот ә рекеттерiне қ атысушыларғ а, сондай-ақ сот талқ ылауында тараптарғ а осы ә рекеттердiң барысы мен нә тижелерi тіркелген хаттамалармен танысу, хаттамаларғ а толық тырулар мен тү зетулер енгiзу, осы ә рекеттi жү ргiзудiң тә ртiбi мен шарттары жө нiнде ескертулер мен қ арсылық тар айту, хаттамадағ ы жазбаларғ а ө з редакциясын ұ сыну, анық таушының, тергеушiнiң, прокурордың немесе соттың назарын iс ү шiн маң ызы болуы мү мкiн мә н-жайларғ а аудару қ ұ қ ығ ы қ амтамасыз етiлуге тиiс. Хаттамада тергеу жә не сот ә рекеттерiне қ атысушыларғ а олардың қ ұ қ ық тары тү сiндiрiлгенi туралы белгi жасалады.
4. Ауызша айтылғ ан толық тырулар, тү зетулер, ескертулер, қ арсылық тар, ө тінішхаттар мен шағ ымдар хаттамағ а енгiзiледi, ал жазбаша нысанда баяндалғ андары хаттамағ а қ оса беріледі. Сызып тасталғ ан немесе кіріктіріліп жазылғ ан сө здер немесе басқ а да тү зетулер туралы хаттама соң ында қ ойылғ ан қ олдар алдында ескертпе жасалады.
5. Тергеу ә рекетiнiң хаттамасымен танысқ ан адамдар хаттаманың ә рбір бетiне мә тiннiң соң ғ ы жолының астына жә не хаттаманың соң ына ө зiнің қ олын қ ояды. Сот отырысы хаттамасының бір бө лiгiмен танысу кезінде ә рбір беттiң соң ына не осы бө лiктiң соң ына қ олын қ оюғ а қ ұ қ ылы.
6. Анық таушы, тергеушi, прокурор немесе сот ескертулермен немесе қ арсылық тармен келiспеген жағ дайда, бұ л туралы қ аулы шығ арады.
7. Заң да кө зделген жағ дайларда процеске қ атысушылардың немесе басқ а да адамдардың қ айсыбіреуі тергеу ә рекетiнiң хаттамасына қ ол қ оюдан бас тартқ ан кезде анық таушы, тергеушi немесе прокурор хаттамағ а бұ л туралы белгi жасайды, оны ө зiнiң қ олымен куә ландырады.
8. Заң да кө зделген жағ дайларда сот отырысының хаттамасында жазылғ ан сот ә рекетi туралы жазбаларғ а қ ол қ оюдан бас тартылғ ан кезде осы хаттамада белгi жасалып, оны сот отырысына тө рағ алық етушi мен хатшы ө з қ олдарымен куә ландырады.
9. Хаттамағ а қ ол қ оюдан бас тартқ ан адам бас тартуының себебiн тү сiндiруге қ ұ қ ылы жә не бұ л тү сiніктеме хаттамағ а енгiзiлуге тиiс.
10. Егер процестік ә рекетке қ атысушы ө зiнiң дене кемiстігі салдарынан хаттаманы ө зi оқ и алмаса немесе оғ ан қ ол қ оя алмаса, онда оның келiсiмiмен оның қ орғ аушысы, ө кiлi немесе оның ө зі сенім білдіретін басқ а жеке тұ лғ а хаттаманы дауыстап оқ иды жә не оғ ан қ ол қ ояды, хаттамада бұ л туралы белгi жасалады.
11. Дә лелдемелердi бекiту ү шiн хаттамалар жасаумен қ атар дыбыс-, бейнежазба, кино-, фототү сiру, бедерлер, баспа-таң балар, жоспарлар, схемалар дайындау жә не ақ паратты тү сіріп алудың басқ а да тә сілдері қ олданылуы мү мкiн. Тергеу ә рекетiне немесе сот талқ ылауына қ атысушының дә лелдемелердi бекiтудiң кө рсетiлген тә сілдерін қ олданғ аны туралы пайдаланылғ ан ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдардың техникалық сипаттамалары келтiрiле отырып, тиiсiнше тергеу ә рекетiнің хаттамасында немесе сот отырысының хаттамасында белгi жасалады.
12. Фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, фотосуреттер, бедерлер, баспа-таң балар, жоспарлар, схемалар, тергеу немесе сот ә рекетiнiң барысы мен нә тижелерiн басқ а да бейнелеулер хаттамағ а қ оса беріледi. Ә рбiр қ осымшада оғ ан қ атысты тергеу немесе сот ә рекетiнiң атауы, орны, кү нi кө рсетiлген тү сiндiрме жазба болуғ а тиiс. Бұ л жазбаны iс бойынша сотқ а дейiнгi тергеп-тексеру барысында – прокурор, анық таушы немесе тергеушi жә не қ ажет болғ ан жағ дайларда, куә герлер, ал сотта сот отырысының тө рағ алық етушiсі мен хатшысы ө з қ олдарымен куә ландырады.

124-бап. Дә лелдемелердi зерттеу

Iс бойынша жиналғ ан дә лелдемелер жан-жақ ты жә не объективтi тү рде зерттелуге жатады. Зерттеу алынғ ан дә лелдемені талдауды, оны басқ а дә лелдемелермен салыстыруды, оларды тексеру ү шін қ осымша дә лелдемелер жинауды, дә лелдемелер алу кө здерiн тексерудi қ амтиды.

125-бап. Дә лелдемелердi бағ алау

1. Ә рбiр дә лелдеме – оның қ атыстылығ ы, жол берілетіндігі, анық тығ ы, ал барлық жиналғ ан дә лелдемелер ө з жиынтығ ында қ ылмыстық iстi шешу ү шiн жеткiлiктiлiгi тұ рғ ысынан бағ алануғ а тиiс.
2. Судья, прокурор, тергеушi, анық таушы дә лелдемелерді осы Кодекстiң 25-бабына сә йкес заң мен ар-ожданды басшылық қ а ала отырып, дә лелдемелердi жиынтығ ымен жан-жақ ты, толық жә не объективтi қ арауғ а негiзделген ө здерiнiң iшкi сенімі бойынша бағ алайды.
3. Егер дә лелдеме осы iс ү шiн маң ызы бар мә н-жайлардың бар екендiгi туралы тү йіндерді растайтын, теріске шығ аратын немесе кү мә н туғ ызатын нақ ты деректердi бiлдiретiн болса, ол iске қ атысты дә лелдеме деп танылады.
4. Егер дә лелдеме осы Кодексте белгiленген тә ртiппен алынғ ан болса, ол жол берілетін дә лелдеме деп танылады.
5. Егер тексеру нә тижесiнде дә лелдеменің шындық қ а сә йкес келетiндiгi анық талса, ол анық дә лелдеме деп танылады.
6. Егер дә лелденуге жататын мә н-жайлардың барлығ ы жә не ә рқ айсысы туралы ақ иқ атты даусыз белгiлейтiн, iске қ атысты жол берілетін жә не анық дә лелдемелер жиналса, дә лелдемелердiң жиынтығ ы қ ылмыстық iстi шешу ү шiн жеткiлiктi деп танылады.