Ықтық мемлекет түсінігі және қағидалары

Қ ұ қ ық тық мемлекет дегеніміз- мемлекетте гуманизм, адамгершілік, тең дік, бостандық идеялардың қ ұ қ ық тық қ ағ идаларғ а ұ ласып, қ ұ қ ық ү стемдік еткен, бассыздық пен заң сыздық қ а жол бермеу ү шін биліктің барлық тармақ тарын арнайы тетіктермен тежеу арқ ылы адам қ ұ қ ық тарының тиімді қ орғ алуы.

Қ ұ қ ық тық мемлекеттің негізгі қ ағ идалары адамзат тарихын мың жылдық дамуы барысында саяси қ ұ қ тық ой-пікірде біртіндеп, эволюциялық жолмен қ алыптасты. Қ азіргі заң ә дебиетінде қ ұ қ ық тық мемлекеттің қ ағ идаларының бө лінуін, олардың қ анша екенін ә р зерттеуші ө здерінің тараптарынан бағ аберуде. Осы кү нге дейін қ алыптасқ ан қ ағ идаларғ а бағ а беріп, талдау жасап қ арасақ, мұ ндай тү рлерге бө ліп қ арауғ а болады:

1. Заң тыйым салмағ анынң бә ріне рұ қ сат. Ежелгі Рим заң герлері қ алыптастырғ ан жә не кейін барлық қ ұ қ тық жү елеріне кірген «Бостандық деген қ ұ қ ық рұ қ сат еткен ә рекеттерді істеу» талабы жана заманда қ айта жарияланып, мемлекеттің негізгі қ ағ идаларына ұ ласты. Қ ұ қ тық мемлекетте мемлекеттің парламаенті, президенттің жә не басқ а да конституция бекітіп, қ ұ зыр берген барлық органдар шығ ындар нормативтік қ ұ қ ық тық келісімдер адамдар мен азаматтардың қ айсы бір ә рекеттерді жасауғ а тиым салмаса, оларды жасауғ а рұ қ сат етіледі, яғ ни ешқ андай қ ылмыстық, азаматтық, ә кімшілік тә ртіптік жауапқ а тартылмайды.

2. Мемлекеттің барлық саласында заң нын ү стем болуы. Бұ л қ ағ иданың талаптары бойынша қ ұ қ ық тық мемлекеттезаң ө мірдің. Қ оғ амдық қ атынастардың барлық саласфына ү стемдік етіп, заң далық тық орнауы қ атаң тү рде қ амтамасыз етуі тиіс.Занның ү стемдігі негізгі ү ш бағ ыт арқ ылыжү зеге асырылады.1.Президенттен бастап борлық мемлекттік органдар, мекемелер лауазымды тұ лғ алар мен барлық адамдар заң ғ а бағ ынуы тиіс. Ешкім заң сыз ә рекеттері ү шін жауапкершіліктен басатыла алмайда.2 Атқ арушы органдардың шығ арғ ан нормативтік қ ұ қ ық тық келісімдер Конституцияғ а жә не басқ а парламент шығ арғ ан зандарғ а қ арама қ айшы келмеуі тиіс.

3. Адам қ ұ қ ық тарының ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық деп танылуы, мызғ ымас балуы жә не жариялық ө кімет тарапынан тиімді қ орғ алуы. Бұ л қ ағ ида ХVІІ – ХVІІІ ғ асырларда Орта ғ асырлық саяси қ ұ қ ық тық жү еге, ә сіресе еуропада кең етек жайғ ан инквизицияғ а қ арсылық білдіруден туындады.Буржуазиялық қ атынастар қ алыптасып келе жатқ анЕуропа елдерінде жаң а кү ш, буржуазия табы билікке ұ мтылу ьарысында адам қ ұ қ тарының аяқ қ а тапталмай олардың мызғ ымас болып, ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық тар екенін саяси-қ ұ қ тық ой-пікірде асқ ан мақ танышпен паш етті Атап айтқ анда ө мір сү ру қ ұ қ., меншікке ие болу, жеке адамның қ ұ қ. Қ ол сұ қ пау, дін, сө з бостандық тары тең қ ұ қ сияқ та адамдардың қ ұ қ -рын табиғ и деп жариялады, оларды қ орғ ау, қ амтымасыз ету адамның шық қ ан ә леуметтік тегіне байлынысы емес, адам болғ андығ ынан қ амтымасыз етілуі тиіс.

4. Мемлекетте билік бө лу теориясының нақ тылы дә режеде қ алыптасуы. Билік бө лу теориясы негізінде еуропада буржуазиялық тө нкерістер кезінде пайда болып, феодализімнің диспотиялық шексіз билігне қ арсы бағ ытталғ ан прогресивтік идея болғ ан. Билік бө лу теориясы қ азіргі кезде барлық демократиялық режимдегі мемлекеттерде қ абылданғ ан. Билік бө лу жоқ мемлекеттерде қ ұ қ тық мемлекет қ ұ ру мү мкін емес, бір адамның еркі ү стемдік етеді, заң сыздық, бассыздық тық орналуына тежей жол ашады.Ү ш биліктің бір-бірімен аракатынасы тепе-тендік тежемелікқ ағ ида негізінде іс жү зінде асулары тиіс.

5. Мемлекеттің жеке адам алдында жауаптылығ ы, адамның мемлекет алданда жауаптылығ ы. Мемлекет пайда болғ аннан кейін ө се-ө се, ү лкеле келе қ уатты аппараты бар кү шке айналды. Басқ ару билік жү ргізу барысында мемлекет халық аралық бақ ылауынан шығ ып, ағ ылшындардың ірі ойшылы Томас Гобс айтқ андай, ешқ андай ә рекеттермен шектелмейтін алпауыт кү шке айналып, адамдарғ а ү стем ететін қ ұ ралғ а айналды. Бірақ адамдар мемлекетті ө здерінің ө мірлерін қ орғ айтын, қ ауіпсіздіктерін қ амтамасыз ететін кү ш ретінде қ ұ рғ анымен, ол ө зінің дегенің істейді, тырп етпей бағ ынуды талап етеді.Сандық тан мемлекет басқ ару ү шін қ ұ рылғ ан саяси жү йе ретінде ө зінің заң сыз ә рекеттері ү шін жеке адам алдында жауап беруі қ ажет. Мемлекеттің органдарында қ ызмет ететін лауазымды адамдардың бассыздық пен заң сыздық қ а жолбергендері ү шін жауапқ а тартылады.

6. Плюрализм (кө ппікірліклік) - қ ұ қ ық тық мемлекеттің қ ағ идасы ретінде қ оғ амда еркін пікірталасқ а толығ ынан мү мкіндіктер туады. Ә ркім ө зінің пікірін еркін айтуғ а қ ұ қ ылы жә неи пікірталастың нә тижесіеде ә леуметтік топтар, таптар, мү дделі азаматтар мемлекетке ө з ойларын білдіреді.Қ азақ стан Республикасында кө ппікірліклікке жол бермеу, мынадай насихытты ү ндеуді қ ұ қ. бұ зышылық депжариялайды: 1Мемлекеттін жә не арнайы қ ұ пияны жариялау, мем. мү ддеге, қ ауіпсіздікке нұ қ сан келтеру.2 Конс-ның. ж/е мем-тік қ ұ рылымды кү шпен, қ ару қ олданып қ ұ латуғ а ү ндеу тастау н/с шақ ыру. 3 Қ азақ стан мем-нің егемендігін, аумақ тық тұ тастығ ан бұ зуғ а шақ ыру.

7. Сот билігінің нағ ыз мағ ынада тә уелсіз болуы ж/е адам қ ұ қ. ә ділеттік негізінде қ орғ алуы. Судялардың ә ділсот ісін іс жү зінде асырғ андатек занғ а бағ ынуы-ә ділетті ү кімдер мен шешімдердің нағ ыз кепілі. Қ ұ қ ық тық мемлекет еш уақ ытта атқ арушы н/с заң шығ арушы биліктің сот ісіне араласуғ а жол бермейді, Конс-я ж/е басқ а арнайы қ ұ қ. Тетіктер арқ. Тосқ ауылдар қ ояды. «Телефон қ ұ қ., мегафон қ ұ қ.» сияқ ты қ ысым, ә сер етуге жол бермеуі тиіс.

8. Кінә сіздік презумциясы. Сот органдарының шығ арғ ан ү кімдері негізде айыпталғ ан адам ү кімнің зан кү шіне енбийтінше еш уақ ытта кінә лі деп саналмайды.