Ықтық қатынас: түсінігі, белгілері, құрылымы.

Қ ұ қ ық тық қ атынас – тек қ ұ қ ық нормаларымен белгіленген қ оғ амдық қ атынастардың бір жағ ы ғ ана, оның арнайы кө ріну нысаны. Н.М.Коркунов айтқ андай, ғ ылыми зерттеулер ү шін ең маң ыздысы, жалпы заң дылық нысанындағ ы бір жақ ты қ атынастарды ә ртү рлі мазмұ ндарынан айыру.

Қ ұ қ ық тық қ атынас – жалпы қ ұ қ ық тық нормалардағ ы бағ дармаларды (объективтік қ ұ қ ық) белгілі (субъективтік) қ ұ қ ық қ а жә не қ оғ амдық қ атынастарғ а қ атынасушылардың міндетіне айналдыратын қ ұ рал болып табылады. Қ ұ қ ық объективтік мә нінде қ ұ қ ық нормаларының жиынтығ ы, қ ұ ық тың мазмұ нын жә не жекеленіп белгіленбеген субъектілер ортасының міндетін белгілейді. Қ ұ қ ық субъективтік жағ ынан алғ анда, жекеленген қ ұ қ ық ондағ ы жалпы заң ды қ ұ қ ық тар жә не міндеттер белгілі адамдарғ а арналғ ан, сондық тан оны қ ұ қ ық тық қ атынас арнасына кө шіреді.

Қ ұ қ ық тық қ атынас- мемлекетпен қ орғ алатын жақ тардың арасындағ ы пайда болатын заң дылық қ ұ қ ық қ а жә не міндеттілікке сай біріккен қ оғ амдық қ атынастар. Қ ұ қ ық тық қ атынас сыртқ ы еркіндіктің ө лшемі, оның қ атысушыларына қ ұ қ ық нормалары арқ ылы беріледі.

Қ ұ қ ық тық қ атынас дегеніміз – мемлекеттік кепілдіктегі екі жақ ты қ ұ қ ық тары мен міндеттері қ оғ амдастық қ атынас.

Қ ұ қ ық тық қ атынастардың нышан-белгілері:

Бірінші-қ ұ қ ық тық қ атынастар тек нормативтік актілері арқ ылы реттеліп отыратын қ арым-қ атынастарды біріктіреді. Нормативтік актілерде қ атынастың мазмұ ны, субъектілердің қ ұ қ ық тары мен міндеттері, дұ рыс орындалмаса жауапкершіліктің тү рлері кө рсетіледі. Қ ұ қ ық тық қ атынастар арқ ылы нормативтік актілер іске асады, орындалады.

Екінші-қ атынастың субъектілерінің екі жақ ты қ ұ қ ық тар мен міндеттерінің толық кө рсетілуі. Бір жағ ының қ ұ қ ығ ы, екінші жағ ының міндеттеріне сә йкес, тең келеді.

Субъектілердің бостандығ ы тең болады.

Ү шінші – субъектілер ө з еріктерімен, ө з мү дде-мақ саттарын іске асыру ү шін қ ұ қ ық тық қ атынас жасайды.

Тө ртінші – егер қ атынаста нормативтік актінің мазмұ ны бұ зылса немесе субъектілер ө з міндеттерін дұ рыс, толық орындамаса, мемлекеттің қ атысуымен бұ л кемшіліктер тү зетіледі.

Қ ұ қ ық тық қ атынастың қ ұ рылымы тө рт элементтен тұ рады: субъект, объект, субъективтік қ ұ қ ық, заң ды міндеттер.

1. Қ ұ қ ық тық қ атынастың субъектісі – жеке адам жә не заң ды тұ лғ алар. Қ атынастың субъектісі болу ү шін олардың қ ұ қ ық тық қ абілеті жә не ә рекеттілігі қ алыптасуы керек. Қ ұ қ ық тық қ абілет – қ ұ қ ық қ а, бостандық тар мен міндеттерге ие болу қ абілеті. Қ ұ қ ық тық қ абілет адам туғ ан кезден басталып, ө лгенде аяқ талады.(Қ РАК 14-бабы)

Ә рекеттілік (дееспособность) – адамның ө з ә рекетімен қ ұ қ ығ ын пайдалана алу жә не оны жү зеге асыру, ө зі ү шін міндеттер тудырып, оларды орындау қ абілеті. Ә рекеттіктің басты шарты кә мелеттік немесе қ ұ қ ық тық нормада белгілі жасқ а толу болып табылады.

2. Қ.Қ. Объектісі – қ оғ амдағ ы кө п тү рлі, кө п салалы саяси, экономикалық, ә леуметтік, мә дениеттік, азаматтық, қ ылмыстық ә кімшілік, ең бектік т.б. қ арым қ атынастары. Материалдық дү ние заттар, рухани-шығ армашылық тың, ө німдері, жеке мү ліктік емес игіліктер, қ ұ қ ық субъектілерінің мінез-қ ұ лқ ы жә не қ ұ қ ық қ атынастарының нә тижелері – қ ұ қ ық қ атынастыарының объектілері. Қ ұ қ ық тық қ атынастың объектісі тек қ оғ амдық жә не жеке тұ лғ алар мү дде-мақ сатын реттеп, басқ арып отыратын қ арым-қ атынастарды қ амтиды.

3. Субъективтік қ ұ қ ық – қ ұ қ ық қ атынастардағ ы субъектілердің екі жақ ты мү дде-мақ саттарының орындалуы. Субъективтік қ ұ қ ық пен заң ды міндеттер қ ұ қ ық тық қ атынастың ең негізгі мазмұ нын қ ұ рады

4. Заң ды міндеттер – Субъективтік қ ұ қ ық бар жерде заң ды міндеттер болады. Бұ л екеуі бір-бірінсіз бола алмайды. Себебі қ атынастардың кө пшілігінде екі жақ ты субъектілердің қ ұ қ ық тары бар жә не соғ ан сә йкес екі жақ ты субъектілердің міндеттері бар Олардың дұ рыс орындалуын қ амтамасыз ету субъектілердің ө здерінің іс-ә рекетіне, жұ мысына байланысты. Егерде ә р субъект ө зінің міндеттерін дұ рыс, уақ ытында орындаса, қ ұ қ ық та дұ рыс орындалады деуге болады.