Азіргі кезендегі мемлекет тәжірибесінде билік бөлінісі

Мемлекет пайда болғ аннан кейін саяси билік жү ргізу қ ажеттілігі туындайды. Осығ ан байланысты қ оғ амда басқ ару, билікті бө лу жә не жү ргізу арнайы мамандандырылғ ан адамдар топтарын қ алыптастырады, олардың атқ аратын қ ызметтері айқ ындалып, салаларғ а бө лінеді, кә сіби дә режеге кө теріледі.

Дү ниежү зіндегі ә р бір мемлекетте ө зінің ұ йымдасу нысанына, тарихи типтеріне байланысты билік бө лінісі қ алыптасады. Мемлекеттердің тә жірибесіндегі билік бө лінісі маң ызды орын алады. Себебі олардың тиімді қ ызмет атқ аруы жалпы мемлекеттің барлық тыныс–тіршілігі толық қ анды дә режеде жұ мыс атқ аруымен шарттасады.

Қ азақ станның біртұ тас мемлекеттік билігінің тармақ тарғ а бө ліну қ ағ идасы Конституциямызда белгіленген негізгі қ ағ идалардың бірі болып саналады. Республикадағ ы мемлекеттік билік біртұ тас, ө йткені бірден-бір бастауы –Қ азақ стан халқ ы жә не елдің егемендігі бө лінбейді. Біздің еліміздегі билік – заң шығ арушы, атқ арушы жә не сот жү йесіне бө лінеді. Олар бір бірінің қ ызметтерін тежемелік жә не тепе тең дік жү йе арқ ылы бақ ылап отырады. Органдар ө з қ ұ зырынан ауытқ ып кетіп қ ызмет арқ аруғ а қ ұ қ ық тары болмайды.

Республика Президенті билік бө лінісінде ерекше орын алады, ол 3 биліктің біріне де жатпайды. Президент мемлекет билігінің барлық тармағ ының келісіп жұ мыс істеуін жә не ө кімет органдарының халық алдында жауаптылығ ын қ амтамасыз етеді. Мемлекет басшысы – еліміздің сыртқ ы саясатының негізгі бағ ытын айқ ындайтын, Қ азақ стан атынан ө кілдік ететін жоғ арғ ы лауазымды тұ лғ а.

Еліміздің Конституциясының 49 бабына сә йкес Қ Р Парламенті кө пшілік заң шығ ару қ ызметін жү зеге асыратын ең жоғ арғ ы ө кілді органы болып табылады. Парламент Сенат жә не Мә жіліс палаталарынан тұ рады. Сенат облыстардан, республикалық маң ызы бар қ аладан жә не астананың 2 тиісінше барлық ө кілді органдары депутаттардың бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан тұ рады. 7 депутатын президент тағ айындайды. Мә жіліс Республиканың ә кімшілік-аумақ тық бө лінісі ескеріле отырып қ ұ рылатын жә не сайлаушылардың саны шамамен тең 1 мандатты сайлау окруктері бойынша сайланатын 67 депутаттан тұ рады. Парламенттің ә р палатасының бө лек отырысында шешетін қ ұ зіреті бар.

Мемлекетімізде атқ арушы билікті алқ алы орган ретінде қ ұ рылатын Ү кімет іс жү зіне асырады. Ү кіметті Қ Р Президенті қ ұ рады, оның қ ұ рамына Премьер-Министр, оның орынбасарлары жә не министрлер кіреді.Орталық салалық атқ ару билік министрліктердің, ведомстволардың, комитеттердің қ олына берілген.

Қ Р Конституциясының 75.б сә йкес Қ Р-да сот тө релігін тек сот атқ арады. Сот ісін жү ргізудің азаматтық, қ ылмыстық, заң мен белгіленген ө зге де нысандары арқ ылы жү зеге асады. Қ Р сот жү йесін Республиканың Жоғ арғ ы соты Республиканың жергілікті соттары қ ұ райды.

Федеративтік елдердің тә жірибесінде парламенттер бірдей заң ды қ ұ қ ық тарғ а ие 2 палатадан қ ұ ралады (АҚ Ш-та: Палата жә не Сенат, Австрияда: Одақ тық жә не Ұ лттық кең ес). Бір палаталы парламенттер кө бінесе кө лемі жағ ынан ү лкен емес мемлекеттерде болады: Венгрия, Дания, Пльша.

Кө птеген елдерде мемлкет басшысы атқ арушы органдарды басқ арады. Жапонияда Конституция негізінде император парламенттің ұ сынысы бойынша премьер – министрді бекітеді.Унитарлы мемлекеттерде бір ғ ана ү кімет, ал федеративтік мемлекеттерде – жалпы федеративтік жә не федерация мү шелерінің ү кіметтері болады.