III Бөлім

Бір сағ ат білім іздеу, ү йрену тү ні бойы намаз оқ ып шық қ аннан артық. Бір кү н білім ү йрену ү ш ай ораза тұ тқ аннан да артық. Пайғ амбарымыз Мұ хаммед (с.ғ.с.)

– Досым Қ айырбекұ лы, Абай мен Шә кә рім ілімін зерттеу жолына қ алай тү стің із?

– Ә сет Ризаұ лы, мен ә уелі не себептен Абай, Шә кә рім мұ расын зерттеуге кіріскеніме тоқ тала кетейін. Жас кезімнен бері мені болмыс сырлары толғ андыра беруші еді. Ал рухани ізденіс жолына тү скеннен кейін Абай мен Шә кә рім тә різді ғ ұ ламалар мағ ан бірте-бірте кең інен ашыла бастады. Мен Абай, Шә кә рім ілімінде салауатты ө мір сү ру ү шін адамғ а керектінің барлығ ы барын тү сіндім. Сондық тан, Абайдың, оның шә кірті Шә кә рімнің ілімдерін толығ ырақ ашып, оны халық игілігіне айналдыруғ а ат салысуды, олардың ұ лылығ ын кө рсетуді ө зімнің міндетім деп санап, ө зіме ө мірлік мақ сат етіп қ ойдым. Ол ү шін ұ лы Абай мен Шә кә рім тұ лғ асына ақ ын, не болмаса ағ артушы-моралист ретінде бұ рынғ ы қ алыптасқ ан кө зқ араспен қ арау жеткіліксіз болды. Мен бұ ларды бү кіл адамзат дең гейіндегі жоғ ары дамығ ан рухани ұ стаздар ретінде қ абылдап, олардың рухани мұ раларын осы тұ рғ ыдан зерттей бастадым. Осылай олардың рухани мұ раларына жаң аша кө зқ арас туды.

Жаң а нә рсенің бірден қ абылданбайтыны белгілі. Мен ө з зерттеулерімде Абай мен Шә кә рімнің Алла тағ алағ а, адам болмысына деген бұ рын ғ алымдар назарынан тыс қ алғ ан тұ старғ а зер салдым. Сол арқ ылы бү кіл болмысқ а ортақ жалпы заң дылық тарды кө рсетіп, оларғ а жұ рттың назарын аударуғ а ұ мтылдым. Абай мен Шә кә рімге бұ рынғ ы атеистік кө зқ арастың ық палымен қ арап, ескіше дағ дыланып қ алғ ан кейбір зерттеуші ғ алымдарғ а бұ л ұ намай, тосын кө рініп, олардың арасында менің ең бектерім бірден қ олдау таппады.

Мені абайтанудан шеттету, ө зіме қ арсы қ удалау ә рекеттері ұ йымдастырылып кетті. Ө з басыма тү скен бұ л тосын уақ иғ аларды Алла тағ аланың жіберген сынағ ы ретінде бағ алап, сабыр сақ тадым. Сонымен бірге, алғ ан рухани білімнің арқ асында мен ү шін мағ ан қ арсы ұ йымдастырылып жатқ ан ә рекеттердің себептері ешқ андай қ ұ пия емес еді. Бұ л мағ ан тағ дырдың ә ділеттілігіне сеніп, сабыр сақ тап, жұ мысымды ә рі қ арай жалғ астыра беруге мү мкіндік берді. 2008 жылы «Шә кә рімнің ү ш анығ ы» жә не «Шә кә рім шың ы» атты дү ниетанымдық кітаптарды жазып, нә зік ә лемде ә руақ тардың бар екенін нақ тылы рухани жә не ғ ылыми тұ рғ ыдан дә лелдеуге ұ мтылдым.

Академик Рақ ым Алмабекұ лы Оразалиевпен сұ хпат:

– Ә сет бауырым, Қ ұ дайғ а шү кір еліміз, экономикамыз қ арқ ынды дамуда, бастапқ ыдай емес: «қ олы қ имылдағ анның аузы да қ имылдап жатыр». Бізге ендігі жетіспейтіні тек осы рухани ілім мен ұ лттық идеология ғ ана. Осыны дұ рыс жолғ а қ оя алсақ кө птеген келең сіздіктерден қ ұ тылар едік. Тек қ ана бір мысал: егер де біз Алланы тануды, Оның Жоғ арғ ы Тұ лғ асын оқ ып ү йренуді, бү кілә лемдік ә ділеттілік қ арымта заң ын, рухани ә лемнің, нә зік бақ и ә лемнің, фә ни ә лемнің айырмашылық тарын, ә руақ тардың кімдер екенін т.б. табиғ ат заң дылық тарын Абай, Шә кә рім ілімі арқ ылы халқ ымыздың жү регіне ұ ялатып, осы идеяны іс жү зіне асыра білсек – жемқ ор да, парақ ор да, қ ылмыс та, маскү нем мен бә ң гішілер (наркомандар) ө зінен-ө зі азайып, кө пшілік ел-жұ рт имандылық жолына тү сіп, ө здерінің ең селерін езіп басып тұ рғ ан тұ рмыс тауқ іметтері мен созылмалы сырқ аттарынан қ ұ тылып, жалғ ыз бастылар жұ бын тауып, бала жоқ тары сә билі болып бақ ытты ө мір жолына адаспай тү сер еді.

– Рақ ым Алмабекұ лы, сіз ұ лттық идеология жайында жақ сы айттың ыз. Жаң а нә рсенің бірден қ абылданбайтыны белгілі. Досым Омаровтың ө з зерттеулерінде Абай мен Шә кә рімнің Алла тағ алағ а, адам болмысына деген бұ рын ғ алымдар назарынан тыс қ алғ ан кө зқ арастарына зер салғ анын кө ре білдің із. Сол арқ ылы бү кіл болмысқ а ортақ жалпы заң дылық тарды кө рсетіп, оларғ а жұ рттың назарын аударып ашып айттың ыз. Абай мен Шә кә рімге бұ рынғ ы атеистік кө зқ арастың ық палымен қ арап, ескіше дағ дыланып қ алғ ан кейбір зерттеуші ғ алымдарғ а бұ л ұ намай, тосын кө рініп, кө п дау тудырды. Сонымен бірге, фә ни ө мірдің пенделеріне тә н кө ре алмаушылық, қ ызғ аншақ тық, мансапқ орлық тә різді ұ намсыз қ ылық тарғ а тү рлі саяси ағ ымдар қ осылып мә селені мү лде ушық тырып жібергенін де дө п басып, біліп отырсыз.

– Ә сет Ризаұ лы, «Білмегенге ү йрет, жерге соқ аны салып сү йрет» демеуші ме еді дана халқ ымыз. «Ең бегі жоқ ғ алым – ыстығ ы жоқ жалын» дегендей, ө здері жаза алмайды, жазғ ан адамды кө ре алмайтын кө кіректері кө р соқ ыр, қ ызғ аншақ, кө ре алмайтын кейбір «абайтанушылардың» байбаламының кімге қ ажеті бар? Осындай ерекше, «Абайдың рухани мұ расы», «Шә кә рімнің ү ш анығ ы» жә не «Шә кә рім шың ы» т.б. ғ ажайып кітаптарды жазғ ан Досым Қ айырбекұ лын тек қ азақ халқ ы ғ ана емес, бү кіл ә лем халық тары мақ таныш тұ татын кү н туар. Тіршілік болса бұ ғ ан да екеуміз куә болып, адамзатпен бірге қ уанатын боламыз.

Ә сет бауырым, осы жө нінде алысқ а бармай-ақ ө зіміздің досымыз, ә рі алдында ү шеуміз бірігіп жазғ ан «Жасару қ ұ пиясы» атты кітаптың авторларының біреуі Досым Қ айырбекұ лының Абай, Шә кә рім ілімі арқ ылы, қ азақ баласында ешкімнің тісі батып кө рмеген: Жаратушының Жоғ арғ ы Тұ лғ асы, Қ ұ дай туралы ілімді қ азақ тілінде алғ аш рет ө те тү сінікті тілде ө зінің «Абайтану» жә не «Абайдың рухани мұ расы», «Шә кә рімнің ү ш анығ ы» жә не «Шә кә рім шың ы» атты ең бектерінде жазғ анын екеуміз де жақ сы білеміз. Жасыратыны жоқ, осы Досыммен танысқ алы теология іліміне де сусындап, Жаратушыны толығ ырақ танып-білдік десек қ ателеспейтін шығ армыз. Кезінде Досым Қ айырбекұ лын дұ рыс тү сінбеушіліктен, немесе басқ а себептердің ық палымен болғ ан қ арсылық тар жә не жазғ андарын сынғ а алып, тіпті, философия ғ ылымдарының докторы атағ ын алу ү шін жазғ ан дайын диссертациясын да қ орғ атпай тастағ анын да ел білмесе де, екеуміз жақ сы білеміз.

Досым Омаров жазғ ан абайтану тарихындағ ы алғ ашқ ы " Абайтану" кітабы институттың ғ ылыми кең есінде талқ ыланып, қ олдау тапқ аннан кейін жиырма шақ ты ғ алымдардың жақ сы пікір жазып, оқ у министрлігі оны оқ у қ ұ ралы ретінде бекітіп, оқ улық тар шығ аратын арнайы " Мектеп" баспасынан он екі мың данамен 2002 жылы басылып та шық ты. Осыншалық ты қ олдау кө ріп, оқ у қ ұ ралына қ ойылатын барлық шарттарғ а сай жарық кө руіне қ арамастан бұ л кітап туралы бү кіл теледидар, газет-журнал беттерінде сонша шу кө теріліп, бірнеше айлар бойы басылмай қ ойғ аны, ә рине, бұ л – таң қ аларлық кө рініс. Ал сол шуды ұ йымдастырып жү рген адамдардың кітапты оқ ымағ андары, ал кейбіреулерінің кө рмегендері мен ү шін тіпті таң қ аларлық жағ дай. Ә сет, сенесің бе, сенбейсің бе, Абай ә руағ ына қ арсы шығ ып жү ргендерін білмей, Досымның жазғ андарын қ аралап жү ргендердің барлығ ы да Алла тағ аланың кә ріне ұ шырап, ө здеріне тиесілі жазаларын алды. Осының ө зі болмыс ү йлесімділігін қ орғ айтын ә ділет заң дылығ ының, яғ ни, қ арымта заң ының бір кө рінісі емес пе?!

Естерің ізде болсын! Жаратушының қ анатының астында жү рген қ асиетті адамдармен, не болмаса олардың ә руақ тарымен ойнауғ а, тиісуге болмайды! Ә руақ тардың киесі атады!

Ә сет Ризаұ лы, ө зің білесің, марқ ұ м Шың ғ ыс Айматов екеуміздің дос болғ анымызды. Енді осы Шың ғ ыс Айтматовтың «Абайтану» кітабы туралы ө зінің мағ ан білдірген жеке пікірін айта кетейін. Досым Омаровтан «Абайтану» кітабын бір қ ырғ ыз азаматтары сұ рап алып оқ ып шық қ ан соң, ө здеріне қ атты ұ нағ аннан кейін, ә лемге ә йгілі ө здері пір тұ татын байекелері – заң ғ ар жазушы Шың ғ ыс Айтматовқ а апарып беріпті. Ұ лы жазушымен кездескен бір сә тімде ол менен: «Рахым Алмабекұ лы, философ-теолог Досым Омаров бауырымызды білесіз бе?» – деп сұ рады. Мен айттым: «Досымды білмек тұ рмақ – Досым, шә кіртім Ә сет ү шеуміз бірігіп «Жасару қ ұ пиясы» атты кітап та жазғ анбыз», дедім. Сол кезде ол таң ырқ ағ ан тү рмен мағ ан қ арап: «Рақ ым Алмабекұ лы, бұ л кітап абайтану саласын жаң а рухани дең гейге кө терген ең бек екен. Осы ең бекті кейбір қ азақ ғ алымдарының дұ рыс бағ алай алмай жү ргендері рас па?», деді. Мен кү мілжіп ү ндей алмай қ алдым. Ө лерінің алдында ұ лы жазушы «Абайтану» кітабының авторымен таныспақ шы болыпты. Марқ ұ м Шың ғ ыс Айтматовқ а «Абайтану» кітабының ұ нағ аны соншалық қ ырғ ыз тіліне аударуғ а тапсырма да беріпті. Бірақ та, адамның ойлағ анының бә рі бола бермейді ғ ой. Мү мкін қ ырғ ыз халқ ы ұ лы тұ лғ аның артына қ алдырғ ан осы аманатын орындайтын да шығ ар, себебі бұ л адамның ә руағ ының ө зі киелі ғ ой.

– Рақ ым Алмабекұ лы, Досым бауырың ыз туралы Абай мен Шә кә рімді ө те терең тү сінетін кейбір жазушылардың пікірін білгің із келе ме?

– Ә рине.

– Ө зің із жақ сы білетін ә лемге ә йгілі спортшы: соғ ыс шайқ астарының тө рт тү рінен халық аралық дә режедегі спорт шебері, Ресей Федерациясының ә скери ә уе-десант кү штерінің, Ресейдің бас барлау басқ армасының бұ рынғ ы офицері, Еуропаның, Азияның, Ресейдің жә не Қ азақ станның бірнеше дү ркін жең імпазы Саяуыш Ө ндірханұ лы Қ асабаев бауырымызғ а ұ лтымыздың ә йгілі бір жазушысы кездескен бір сә тінде былай депті: «Сенің ағ аң Досым Омаров қ азіргі заманда Абай мен Шә кә рім сияқ ты алыптарғ а жете қ абыл данышпан», депті.

– Рахым Алмабекұ лы, осы пікір Досым Қ айырбекұ лына халқ ының оғ ан берген бағ асы тә різді.

– Ә сет бауырым, менің ойым да, айтар пікірім де, Досым бауырымның жазғ ан ең бектеріне деген кө зқ арасым да осы еді.