Температураны өлшеу

Қ азіргі уақ ытта температураны ө лшеу диапазоны ө те ү лкен. Практикада кө бінесе жиі стационарлы немесе жай ө згеру температураларын ө лшеу талап етіледі(жылдамдығ ы 1 минутына мө лшермен 1⁰С). Сонымен бірге температураны ө лшеуде қ ажет-тілікке сай секундына жуздеген градусқ а ө згеретіндер кездеседі. Мысалы, газ ауалы авиацианық двигателінің трактіндегі температура.

Шамамен нақ ты ө лшеу температураның эталонымен анық талады.

Бірлік шығ арудың аздағ ан қ ателігі S -ті ө лшеуде температураның –200⁰С-ден +1000⁰С-қ а дейінгі диапазонында орташа квадраттық ауытқ умен сипатталады. 0, 0005⁰С-тан кө терілмейтінін ескерілмеген жү йелік қ ателігі 0, 0002⁰С-тан артпағ ан. Температураның бірлігі кө рсетілген аймақ та шегі S=0.02⁰С жә не b=0.0005 ⁰С мә ндерімен белгіленеді.

Температураны ө лшеу ә дістері ә ртү рлі. Олар бір-бірінен ө лшеу диапазондарымен ерекшелінеді. Соң ғ ы белгілері бойынша температураны ө лшеу контактті жә не контактті емес деп бө лінеді.

Контактті емес ө лшемдерге арналғ ан қ ұ ралдар температура 2500⁰С-тан асқ анда ө лшеу объектісі бар тү рлендіргіш контактісі қ иындағ анда немесе мү мкін емес болғ анда (қ озғ алатын немесе жойылғ ан объект, агрессивті орта жә не т.б.) немесе термотү рлендіргіштің орналастыруғ а байланысты объектінің температуралық ө рісін ө згерту мү мкін емес болғ анда қ олданылады.

Температураны ө лшеуде оның мә ніне байланысты ә ртү рлі приборлар дә лдікті жә не ө лшеудің шартын қ олдануды қ ажет етуі мү мкін. 3.1-кестеде жуық мә ндерінің температураны ө лшеу диапазоны жә не қ ол жеткізген ө лшеу дә лдігі мен кө бінесе температураны ө лшеудегі кең інен таралғ ан приборлар келтірілген.

Кесте

Температураны ө лшеу қ ұ ралдары	Ө лшеу диапазоны	Шық қ ан қ ателігі
Контактілі Термометрлер кедергілері Терморезисторлармен: Асыл металдардан Асыл емес металдардан Жартылай ө ткізгіш материалдардан Термометрлер кедергілері терморезисторлармен Кварцттік термометрлер Термоэлектрлі термометрлер терможұ птарымен: Асыл металдардан Асыл емес металдардан Асыл емес қ иын балқ итын металдардан Контактты емес пирометрлі сә улелену: Радиациялық Оптикалық (жарық тылық) тү сті	-260 +1300 -200 +200 -270 +300   -60 +100   -50 +100   20-1800 -200+1300 0-2500   20-4000   700-10000 900-3000	0, 002 0, 5 1, 0   1, 0   0, 05   0, 1 1, 0 1, 0   1, 0   0, 5 1, 0

Ү гілмелі материалдардың жә не сұ йық тардың дең гейін ө лшеу шамамен 100 мм-ден 100 м-ге дейінгі ү лкен орын ауыстыру тү рлендірулері бар тү рлендірулерді тең естіретін кә дімгі ұ қ сас қ ұ ралдарды шығ арады (реостат, сыйымдылық) қ ателігі % болатын ү лкен диапазондағ ы ө лшеу дең гейінің келтірілген ө згерісін сыйымдылық тепе-тең дігі қ амтамасыз етеді. Қ опарылыс тудыратын сұ йық тық жоғ ары қ ысымда орналасқ ан кездегі сұ йық тардың дең гейін ө лшеу ү шін қ олданылады. Ө те жоғ ары дә лдік алыс қ ашық тық та ө лшейтін сандық лазерлер кең інен қ олданылады. Қ ателігі мм болатын сериалы шығ аратын лазерді дальномерлер кү ніне кез-келген уақ ытта ара-қ ашық тығ ы 20-30 км аралық тарды ө лшеу ү шін қ олданылады. Лазерлі дальномерлер тағ ы да ә уе кең істігін зерттеу ү шін қ олданылады («Луноход-1» лазерлі дальномерлермен ара-қ ашық тық ы ө лшеу қ амтамасыз етілді). Жү здеген, мың дағ ан ара-қ ашық тық тарды ө лшеуде радиодальномерлер қ олданылады. Геометриялық ө лшемін жә не ара-қ ашық тығ ын ө лшеу ө ндірістік жұ мыстарда жү ргізіледі. Бұ л функциялар жұ мыста (реостатты, индуктивті) ауыстыру кә дімгі ұ қ сас тү рлендірулермен орындалады, сол сияқ ты сандық функциялар да орындалады. Қ озғ алыстағ ы элементтердің ара-қ ашық тығ ын ө лшеу жұ мысында, алыстан (10 мм-ге дейін), жақ ыннан (10 м-ге дейін) жә не ө те жақ ын (мм шамасымен) талап еткен араластыру жә не қ ызмет ету зонасында жұ мысты автоматты тү рде қ олданылады.

Кесте

Сызық тық ө лшемдер мен ара-қ ашық тық ты ө лшеу қ ұ ралдары	Ө лшенетін ө лшемдер мен ара-қ ашық тық тар, мм	Қ ателігі, %
Аналогты Реостатты Сыйымдылық ты Индуктивті Сандық Лазерлі санауыш	10-1 – 102 10-3—103 10-4 – 10 10-4 – 102 10—107 10-2-103	0, 5 0, 5 0, 0025 0, 005 0, 005