Р-нда акцизді есептеу механизмі

Акциздердің экономикалық мазмұ ны жә не олардың жанама салық тар жү йесіндегі рө лі

Р-нда акцизді есептеу механизмі

1с. Акциздердің экономикалық мазмұ ны жә не олардың жанама салық тар жү йесіндегі рө лі

Жанама салық тардың бір тү рі акциз салығ ы болып табылады. Ол 2009 жылы мемлекеттік бюджет кірісінің небә рі 1, 7 пайызын ғ ана қ ұ рады.

Акциз латынның " ассiido" деген сө зі, кесіп алу, кесіп тастау деген мағ ынаны білдіреді, яғ ни тұ тынудың бір бө лігін " кесіп алады". Мемлекет акциздерді қ азыналық кірісті молайту ү шін, жекелеген тауарлар тү рлерін пайдалануды шектеу ү шін жә не осы мақ сатты ү йлестіру ү шін енгізеді.

Акциз – тауардың бағ асына енгізілетін жә не сатып алушы тө лейтін жеке жанама салық болып табылады жә не кә сіпорынның қ аржылық нә тижесіне еш ық пал етпейді, себебі салық тың ақ ырғ ы тө леушісі болып акцизделетін тауардың тұ тынушысы табылады. Акцизделетін тауарлар тізіміне бірінші қ ажеттіліктегі ө німдер болып табылмайтын тауарлар енгізілген (алкогольді ө німдер, темекі бұ йымдары, жең іл кө ліктер жә не т.б.), яғ ни акциздер ерекше қ асиеттеріне қ арай бағ асы монополиялы тү рде жоғ ары жә не сұ ранысы тұ рақ ты тауарларғ а салынады. Сондай-ақ тауар ө ндірушілер алғ ан ү стеме пайданы мемлекеттік бюджеттің кірісіне алу ү шін жоғ ары рентабельді (сә н-салтанат) тауарларына салынады.

Акциз тек тауарларғ а ғ ана емес, сол сияқ ты кейбір қ ызмет тү рлеріне салынады, бұ л жағ дайда салық тарифке енеді. Акциз Қ азақ стан Республикасында ө ндірілген жә не оның аумағ ына импортталғ ан акцизделетін тауарларғ а жә не ойын бизнесі мен лотерея ұ йымдастыру мен ө ткізуге салынады. Акциздің басқ а жанама салық тардан ерекшелігі сол, ол жоғ ары табысы бар тұ лғ аларғ а салынады.

Ә йтсе де, акцизді тек «байлардың салығ ы» деп атауымыз дұ рыс емес, себебі темекі ө німдерін, алкогольдік ішімдіктерді тек ауқ атты адамдар ғ ана тұ тынбайды, екіншіден акциз белгілі бір қ ызметтерге де салынады. Сондай-ақ, элиталы тауарлардың барлығ ы акцизделетін тауар болып табылмайды.

Бү гінде Қ азақ станда акцизделетін тауарлар мен қ ызметтің келесі тү рлері қ олданылады:

- спирттің барлық тү рлері;

- алкоголь ө німі;

- темекі бұ йымдары;

- қ ұ рамындағ ы этил спиртінің 0, 5 проценттен аспайтын сыра;

- бензин (авиациялық бензинді қ оспағ анда), дизель отыны;

- жең іл автокө ліктер (арнайы мү гедектерге арналғ ан, қ олмен басқ арылатын немесе қ олмен басқ ару адаптері бар автомобильдерден басқ а);

- шикі мұ най, газ конденсаты.

Акциздерді сипаттай келе, олардың қ алыптасуы мен мемлекетпен алынуы тү рлі нысанда жү ргізіледі:

- шикізат бойынша – тек дайын ө нім бір шикізаттан дайындалғ ан жағ дайда ғ ана қ олданылады;

- жартылай фабрикаттар (дү мбілдә м) бойынша – технологиялық процестің дамуына байланысты, дайын ө нім ә ртү рлі шикізаттан ө ндірілгендіктен, шикізаттан емес жартылай фабрикаттан салық алынады;

- жабдық тың қ уатына қ арай – акциз алудың барынша прогрессивті нысаны, себебі салық пайдаланылатын жабдық тың қ уатының есебіне байланысты;

- дайын ө нім бойынша – салық тауардың ә рбір тү рлері (сә н-салтанат бұ йымдары, аяқ киім, мата жә не т.б.) бойынша бө лек белгіленеді.

Мыналар:

- Қ Р аумағ ына акцизделетін тауарлар шығ аратын;

- акцизделетін тауарларды Қ Р кедендік аумағ ына импорттайтын;

- Қ Р аумағ ында бензинді (авиациялық бензинді қ оспағ анда) жә не дизель отынын кө терме, бө лшек саудада ө ткізуді жү зеге асыратын;

- егер Қ Р заң дарына сә йкес бұ рын Қ Р аумағ ында аталғ ан тауарлар бойынша акциз тө ленбесе, конкурстық массаны, тә ркіленген, иесі жоқ акцизделетін тауарларды, сондай-ақ мұ рагерлік қ ұ қ ығ ы бойынша мемлекетке ө ткен жә не Қ Р аумағ ында мемлекет меншігіне ө теусіз берілген акцизделетін тауарларды ө ткізуді жү зеге асыратын;

- Қ Р аумағ ында қ ызметтің акцизделетін тү рлерін жү зеге асыратын жеке жә не заң ды тұ лғ алар акциз тө леушілер болып табылады.

Акцизделетін тауарлардың саны мен кө лемі жыл ө ткен сайын ық шамдалып келеді.

Акциздер халық қ а арналғ ан жоғ ары рентабельді ө німдер мен тауарларғ а белгіленеді. Акциз алынатын тауарларғ а, ә детте, мынадай ортақ белгілер тә н: оларғ а деген сұ раныс халық табысының дең гейіне тікелей байланысты емес.

Мемлекет бұ л салық тарды сұ раныс пен ұ сынысты реттеу ү шін, сол сияқ ты мемлекеттік бюджетті толтыру ү шін пайдаланады.

Акциз ставкаларын Қ Р Ү кіметі бекітеді жә не тауар қ ұ нына пайызбен (адвалорлық) жә не заттай нысандағ ы ө лшем бірлігіне абсолютті сомада (тұ рлаулы) белгіленеді. Алкоголь ө німіне акциздер ставкасы онда су араластырылмағ ан (100%) спирттің болу кө леміне байланысты бекітіледі. Спирттің барлық тү рлеріне акциз ставкалары спирттің бұ дан ә рі пайдаланылу мақ саттарына қ арай сараланады. Алкоголь ө німдерін ө ндіру ү шін ө ткізілетін спиртке акциз ставкасы алкоголь ө німдерін ө ндіру ү шін пайдаланбайтын адамдарғ а ө ткізілетін спиртке белгіленетін базалық ставкадан тө мен белгіленуі мү мкін. Ойын бизнесі обьектілеріне акциздің базалық ставкасының ең жоғ арғ ы жә не ең тө мен шектерін Қ Р-ның Ү кіметі бір жылғ а есептеп белгілейді. Жергілікті ө кілді органдар шегінде қ ызметін бір ә кімшілік-аумақ тық бірлік аумағ ында жү зеге асыратын барлық салық тө леушілер ү шін бірың ғ ай акциз ставкасын белгілейді.

Қ Р-ның кеден заң дарына сә йкес жеке тұ лғ алар оң айтылғ ан тә ртіппен ө ткізетін акцизделетін тауарларғ а акциз ставкалары тауар қ ұ нына пайызбен (адвалорлық) жә не заттай нысандағ ы ө лшем бірлігіне абсолюттік сомада (тұ рлаулы) белгіленеді жә не жиынтық кедендік тө лем қ ұ рамына қ осылуы мү мкін, ал оның мө лшері Қ Р-ның кеден заң дарына сә йкес айқ ындалады.

Кесте8.1. Акциз салығ ының ставкалары

Кесте 8.2. Қ Р аумағ ында ө ндірілетін бензинді (авиациялық тан басқ а) жә не дизель отынын, кө терме жә не бө лшек саудада сатуды жү зеге асыратын заң ды жә не жеке тұ лғ алар сататын бензин (авиациялық тан басқ а) мен дизель отынына арналғ ан акциз ставкалары

Қ азақ стан Республикасында ө ндірілетін, ө ткізілетін акцизделетін тауарларғ а жә не акцизделетін қ ызмет тү рлеріне салық салу.

Мыналар салық салу обьектісі болып табылады:

1) акциз тө леушінің ө зі жасап шығ арғ ан, ө ндірген жә не ыдысқ а қ ұ йылғ ан акцизделетін тауарлармен жү зеге асыратын мынандай операциялары:

- акцизделетін тауарларды ө ткізуі;

- акцизделетін тауарларды алыс - беріс негізінде ұ қ сатуғ а беруі;

- алыс-беріс, оның ішінде акцизделетін шикізат пен материалдарды ұ қ сату ө німдері болып табылатын акцизделетін тауарларды беруі;

- жарғ ылық капиталғ а жарнасы;

- заттай ақ ы тө леген кезде акцизделетін тауарларды пайдалануы;

- тауар ө ндірушінің акцизделетін тауарларды ө зінің қ ұ рылымдық бө лімшелеріне тиеп жө нелтуі;

- тауар ө ндірушілердің жасап шығ арғ ан, ө ндірген жә не ыдысқ а қ ұ йылғ ан тауарларды ө здерінің ө ндірістік мұ қ таждарына пайдалануы;

2) бензинді (авиациялық бензинді қ оспағ анда) жә не дизель отынын кө терме саудада ө ткізуі;

3) бензинді (авиациялық бензинді қ оспағ анда) жә не дизель отынын бө лшек саудада ө ткізуі;

4) тә ркіленген немесе иесі жоқ, мұ рагерлік қ ұ қ ығ ы бойынша мемлекетке ө ткен жә не мемлекет меншігіне ө теусіз берілген акцизделген тауарларды ө ткізуі;

7) акцизделетін тауарлардың, акциздік маркалардың бү лінуі, жоғ алуы;

Салық базасы.

Тұ рлаулы акциз ставкасы белгіленген акцизделетін тауарлар бойынша салық базасы ө ндірілген, ө ткізілген заттай нысандағ ы акцизделетін тауарлар кө лемі ретінде белгіленеді. Адвалорлық акциз ставкалары белгіленген акцизделетін тауарлар бойынша салық базасы ө ндіруші осы тауарды акциздер мен қ осылғ ан қ ұ н салығ ын енгізбей беретін бағ алар бойынша анық талатын ө ндірілген, ө ткізілген акцизделетін тауарлар қ ұ ны ретінде белгіленеді. Спирттің барлық тү ріне ә р тү рлі акциз ставкалары белгіленген жағ дайда, салық базасы сол бір ставкамен салық салынатын операциялар бойынша жеке-жеке анық талады.

Алкоголь ө німін ө ндірушілер базалық ставкадан тө мен акцизбен сатып алғ ан спиртті алкоголь ө німін ө ндіруден басқ а мақ сатқ а пайдаланғ ан кезде осы спирт бойынша акциз сомасы алкоголь ө німін ө ндірушісі болып табылмайтын тұ лғ аларғ а сатылатын спирттің барлық тү рлері ү шін белгіленген акциздің базалық ставкасы бойынша қ айта есептеліп, бюджетке тө ленуге тиіс. Қ айта есептеу мен салық тө леуді спиртті алушы жү ргізеді. Осы ережелер емдік жә не фармацевтік дә рі–дә рмек ө ндіру жә не медициналық қ ызмет кө рсету ү шін алынғ ан спирт мақ сатқ а сай пайдаланылмағ ан жағ дайда да қ олданылады. Осы спирт бойынша емдік жә не фармацевтік дә рі-дә рмек ө ндірушілер мен спиртті акцизсіз алғ ан мемлекеттік медициналық мекемелер акциз тө леушілер болып табылады.

Кесте 8.3. Бюджетке тө ленуге жататын акцизді есептеу

Акцизделетін тауарларды маркалау Қ азақ стан аумағ ында осы тауарды ө ндірмей ө ткізілуі жә не жасырын тү рде желінуін болдырмау жә не акциздің толық жиналуын қ амтамасыз ету мақ сатында жасалды. Сондық тан маркалау ү рдісін жауапкершіліктен осы акцизден тауарды ө ң деуден жә не импортқ а жү ктеледі.

Импорттық акцизделетін тауарғ а салық салудың тә ртібі.

Тұ рлаулы акциз ставкалары белгіленген акцизделетін тауарды Қ Р-ның кеден аумағ ына импорттау кезінде салық базасы импорттық акцизделетін тауардың заттай кү йіндегі физикалық кө лемі ретінде белгіленеді.

Адволорлық акциз ставкалары белгіленген акцизделетін тауарларды импорттау кезінде салық салынатын база импорттық акцизделетін тауардың Қ Р-ның кеден заң дарына сә йкес айқ ындайтын кедендік қ ұ н ретінде айқ ындалады.

Жеке тұ лғ алардың Қ Р Ү кіметі бекіткен нормалар бойынша импорттық акцизделетін мынадай тауарғ а акциз тө ленбейді.

Кесте 8.4. Акцизделетін тауарлардың кеден шекарасынан бір адамғ а шақ қ анда Қ Р Ү кіметі бекіткен алып ө ту нормасы

Тө мендегі кө рсетілген импорттайтын тауарлар акциз тө леуден босатылады.

1) Жол бойы бағ ытында жә не аралық аялдама бекетінде, халық аралық тасымалдарды жү зеге асыратын кө лік қ ұ ралдарын пайдалану ү шін қ ажет, аварияны жою ү шін шетелден сатып алынғ ан акцизделетін тауарлар.

2) Қ Р кеден шекарасы арқ ылы ө ткізілуге дейін бү ліну салдарынан бұ йым жә не материал ретінде пайдалануғ а жарамсыз болып қ алғ ан тауарлар

3) Шетелдік депломаттық жә не оларғ а тең естірілген ө кілдердің ресми пайдалануы ү шін, сондай-ақ осы ө кілдіктің депломаттық жә не ә кімшілік техникалық қ ызметкерлердің, олармен бірге тұ ратын отбасы мү шелерін қ оса алғ анда жеке пайдалану ү шін ә келінген жә не Қ Р қ атысушысы болып табылады.

4) Сыйымдылығ ы 0, 1 л. аспайтын тұ тынушы ыдысына қ ұ йылғ ан жә не Қ Р заң актілеріне сә йкес тіркелген қ ұ рамында спирті бар, медициналық мақ саттағ ы ө нім, акциз тө леуден босатылады.