Лекция -7

Теориялық зерттеудегі жү йелік анализ ә дісі. Оның негізгі сатылары, ық палдау кретерии. Бұ қ аралық қ ызмет кө рсету теориясы.

Теориялық зерттеулер барысында ө зара байланысқ ан элементтер жиынтығ ын қ ұ райтын кү рделі жү йелерді зерттеу арнайы ә дістермен қ ұ ралының кө мегімен жү ргізіледі. Мұ ндай зерттеу ә дісі жү йелік анализ деп аталады. Мұ ндай жү йеде элементтердің ө зара қ арым-қ атынасы тік жә не кері байланыстарымен сипатталады. Жү йелік анализдің мақ саты осы байланысты арнайы зерттеу арқ ылы олардың бү кіл жү йеге ә сер етуін анық тау. Жү йелік анализ жекелеген ө неркә сіп салаларының, ө ндіріс кә сіпорындардың экономикалық жә не жоспарлау жұ мысын зерттеу ү шін қ олданылады.

Жү йелік анализ тө рт сатыдан тұ рады:

1. Анализдің мақ сат міндеттері анық талады. Зерттелетін нысан анық талып, оны зерттеу, басқ ару ү шін қ ажетті критерийлер тандап алынады. Бұ л жү ейелік анализдің маң ызды сатысы деп есептелінеді, сондық тан оны ең тә жірибелі зерттеуші орындайды.

2. Зерттелетін жү йенің сыртқ ы ортамен шекарасы анық талып, жү йенің қ ұ рылымы белгілегінеді. Ең алдымен мақ сат етіп қ ойылғ ан жү йені қ атысты нышандар мен процестер екі топқ а бө лінеді:

1) Зерттелетін жү йеге кіретіндер.

2) Сыртқ ы ортағ а кіретіндер. Бұ л жерде сондай-ақ ашық жә не тұ йық жү йелер белгіленеді. Тұ йық жү йені зерттеулер олардың сыртқ ы ортамен байланысы есепке алынбайды. Ашық жү йелі зерттеулер керсінше барлық сыртқ ы ортамен байланысы ескеріледі. Осы сатыда сондай-ақ жү йенің жекеленген қ ұ рылыс бө лімдері, яғ ни элементтер бө лініп алынып лоардың ө зара жә не сыртқ ы ортамен байланыстары анық талады.

3. Зерттелетін жү йенің алдымен жү йелік математикалық модельін қ ұ растыруғ а арналады. Бұ л ү шін алдымен жү йенің параметрлерітандап алынып, оның кө мегімен элементтер сипатталып, элемент аралық байланыстар кө рсетіледі.бұ л жағ дайда ү здіксіз жә не дискретті детерминадциялық жә не ық тималдылық процестерді сипаттайтын параметрлер анық талады. Процестермен қ ұ былыстардың ерекшелігіне байланысты оларды зерттеуге қ ажет математикалық аппарат қ олданылады.

4. Математикалық модельді талдау ә дісі тандап алынып жү йелері ық тималдау критерийі белгіленеді. Қ азіргі кезде кү рделі жү йені сипаттау ү шін негізінен дискретті параметр қ олданылады. Солардың ішінде бү тін сандық мә нгі ие кө рсеткіштер кең інен таралғ ан. Бұ л мә ндердің кө мегімен процестермен несандар сандық жә не сапалық тұ рғ ында зерттеле алады. Жалпыланғ ан динамикалық жү йелер зерттелген жағ дайда оны математикалық сипаттауды жә й кү йге келтіру ү шін жү йені кіші жү йелерге бө леді. Осылай жү йе екі немесе оданда кө п бір типті жү йелер иерархиясын қ ұ райды. Осылай тұ йық анализ негізінде толығ ымен аяқ талғ ан формальді сипатталғ ан жү йенің математикалық моделі қ ұ растырылады. Соң ғ ы кезде динамикалық жү йені зерттеу ү шін бұ л модель кө птеп қ олданылады. Бұ л кө п сандар алгебрасымен бұ л алгебраның негізін қ алаушы белгілі математикалық бұ л модельдерде кү релі жү йедегі байланыстар 2-жү йелік байланыстар арқ ылы орнын дискриминалді параметрдің кө мегімен сипаттайды. Мұ ндай модельді зерттеу ү шін электрондық есептеу машиналары қ олданылып бульдік модельдер бір жақ ты жә не екі жақ ты ауысу арқ ылы орындалуы мү мкін. Бір жақ ты ауысу модельдерде барлық параметрлер бастапқ ы кезде 0-деген мә нге тең болып белгілі бір мезетте бір деген мә нге ауысуы мү мкін. Мұ ндай модельдерге тізбектік графиктерді жатқ ызуғ а болады. Тізбектік графиктерді қ ұ растыру жә не зерттеу барысында кө п сандар алгебрамен қ атар графтар теориясы қ олданылады.

Графиктер дегеніміз кө птеген графтар шың ын біріктіретін нү ктелер жиынтығ ы. Графиктер теориясы осы нү ктелерді арнайы оператор арқ ылы қ осу, кө бейту, біріктіру жұ мыстарын іске асырады. Қ олданбалы ғ ылымдар саласынды жү йелік анализ негізінен кү рделі жү йелерді ық тималдау жә не басқ ару ү шін қ олданылады. Кү рделі жү йелерді ық тималдау жә не басқ ару тандап алынғ ан міннің минималді жә не максималды кө рсетілуіне қ ол жеткізетін басқ ару нұ сқ асын таң дап алуғ а негізделеді. Мұ ндай тандау ық тималдау критерий таң дап алу кө птеген қ иындық тарғ а тап болады. Себебі ә р тү рлі критерилер ө зара қ ай-қ айсысы кө рсетілумен сипатталуы мү мкін. Ық тималдау критериін кей жағ дайларда мақ саттық функциялар деп атайды. Қ азіргі кезде қ олданылатын ық тималдау ә дістерінің бірі-бұ қ аралық қ ызмет кө рсету теориясы. Бұ қ аралық қ ызмет кө рсету теориясы негізіндегі мақ саты талап-қ ызмет кө рсету жү йесінің тиімділігін арттыру арқ ылы оны басқ арудың оптималды жағ дайын табу бұ қ аралық қ ызмет кө рсету теориясының негізгі кө рсеткіштері тө мендегілер:

1. Қ ызмет кө рсетуге тү сетін тапсырыстар интенсивтілігі

2. Қ ызмет кө рсетуге қ ұ ралының ө ткізу мү мкіндігі

3. Жү йені пайдалану коэффициенті

4. Қ ызмет кө рсетуге дейін кү ту уақ ыты

5. Қ ызмет кө рсетуге ұ зақ тылығ ы

6. Жү йедегі талаптар санын математикалық кү ту кө рсеткіші.