Теориялық зерттеулер методологиясы. Дедуктивті, индуктивті зерттеу әдістері. Теориялық зертеулердегі анализбен синтез.

Ғ ылымизерттеудің нә тижеснің бө ліктерінің бірі теорялық зерттеулер болып есептеледі.Теорилық зерттеулер ең алдымен шығ армашылық болады. Ғ ылыми шығ армашылық дегеніміз ойлау барысында ғ ылымғ а бұ ғ ан дейін белгісіз жаң алық тар ө нер табыстар, фактілер, жаң а жә не бағ алы ақ параттар тағ ы басқ а ғ ылыми қ ұ ндылық тар қ ұ растыру болып табылды. Теориялық ғ ылыми шаралық барысында белгілі гипотезалар дә лелденіп немесе ғ ылыми қ ұ ндыз деп танылып, жаң а процесстер, қ ұ былыстар жә ене гипотезалар қ ұ растырылады. Ғ ылыми шығ армашылық барысында іс-ә рекеттер атқ арылады.

1. Ғ ылыми ақ параттарды жинақ тау жә не жалпылау

2. Ғ ылыми ақ параттарды салыстыру арқ ылы сын талдау жасау.

3. Жеке ой тұ жырым қ ұ растыру жә не оны жазбаша тү рде мазмұ ндау.

4. Ұ сынылғ ан жеке тұ жырымдарды жетілдіру жә не ық шамдау.

Теориялық шығ армашылық процессі келесі сатылырдан қ ұ ралады:

1.Мә селені таң дау

2.Бұ ғ ан дейін бнлгілі шешімдермен танысу.

3.Осығ ан ұ қ сас мә селелерді шешуге қ олданылғ ан жолдардан бас тарту.

4.Мә селені шешуге қ олданылуы мү мкін нұ сқ алардың ішінен таң дау жасау.

5.Шешім қ абылдау.

Теорялық ғ ылыми зерттеулер барысында дедуктивті жә не индуктивті зерттеулер ә дістері кең інен қ олданылады. Дидукця дегеніміз жалпыланғ ан тұ жырымдардан жеке тұ жырмдар шығ аратын зерттеу ә дісі. Индукця дегеніміз жеке фактілермен қ ұ былыстардан жалпы прициптерден заң дар шығ армашылығ ын зерттеу ә дісі. Теориялық ғ ылыми зерттеу жұ мыстары барысында дидукця мен индукця кең інен қ олданылады. Олармен қ атар теориялық зерттеулер кезінде анализ жә не синтез ә дістері қ олданылады. Анализ барысында зертелетін қ ұ былыс қ ұ рылымдық бө лікткрге бө лшектенеді. Синтез дегніміз анализге қ арама-қ арсы зерттеу ә дісі. Яғ ни синтез барысында зерттеуін қ ұ былыс жекелеген бір-бірімен байланысқ ан элементтерді бү тін бір жү йеге бірлестіру арқ ылы жү ргізіледі. Анализ бен синтез, дедукця мен индукця сияқ ты теорилық зеттеу барысында бір бірімен қ атар жә не кең інен қ олданылыды. Кей жағ дайда белггілі бір қ ұ былыстарды анализ арқ ылы зерттегенде коптеген фактілерді қ атыстыру қ ажет болады.Сондай олардың ішінен аса маң ыздыларын таң дап алу қ ажет болады. Бұ л жағ дайдарангілеу ә дісі қ олданылад. Рангілеу ә дісі зеттеу барысында қ ұ былысқ а оншалық ты ә сер етпейтін 2-ші реттік фаактілерді шығ арып тастауғ а мү мкіндік беретін ә діс. Басқ аша айтқ анда бұ л ә дістің кө мегімен негізгі, 2-ші реттік болып екі топқ а бө лініп. Теориялық ғ ылыми зерттеулер барысында абстрактілеу ә дісі кең інен қ олданылады. Абстрактілеу ә дісі екінші реттік фактілерден бас тарта отырып зерттелетін қ ұ былыстың негізгі ерекшелігі бар зеттеуді шоғ ырландыру болып табылыды. Жоғ арғ ы екі ә діспен қ атар теориялық зерттеу барысында фармальдық ә діс қ олданылуы мү мкін. Бұ л ә діс бойынша зеттеуінің процесімен қ ұ былыстарының негізгі мазмұ ны арнайы формулалар мен сиволика арқ ылы сипаттауғ а арналады. Теориялық ғ ылыми зерттеу жұ мыстар барысында логикалық жә не тарихи ә дістерінде қ олданылады. Логикалық ә діс ө з ретінде гепотезалық жә не аксиомалық болып екіге бө лінеді. Гипотезалық ә діс қ ұ рамында жаң алық элементі бар ғ ылыми болжамды гипотезаны қ ұ растыруғ а арналады. Гипотеза қ ұ бырлармен процесстерді толық тү сіндіре білу керек, эксперимент нә тижесінде тексерілуі керек жә не жаратылыстану жә не делектика заң дарына сә йкес болу қ ажет. Жалпы айтқ анда теориялық зерттеудің методологиялық негізін қ ұ растырады. Аксиомалық ә діс дә лелденусіз қ абылдағ ан нақ ты тұ жырымдамағ а яғ ни аксиомағ а негізденеді. Бұ л ә діс бойынша теория дедуктивті прицип бойынша қ ұ растырылады. Тарихи ә діс процесстермен қ ұ былыстың болуын жә не дамуын олардың ішкі, сыртқ ы байланысын заң дылық ү йлестіктермен қ арама-қ айшылық тарын хранологиялық ретте зертеуге мү мкіндік береді. Қ олданбалы ғ ылым салаларында негізгі теориялық зерртеу ә діс болып гипотезалық ә діс болып есептелінеді. Бұ л жерде гипотезалық ә дістің методологиясы тө мендегі бө лімдерден қ ұ ралады.

1. Зерттеу қ ұ блыстық процесстің физикалық, химиялық, жә не басқ а да маң ыздарын анық тау.

2. Гипотезаны тұ жырымдау жә не есептік тізбекті модельдерді қ ұ растыру.

3. Модель зерттейтін математикалық ә дісті таң дау жә не оны зерттеу.