Педагогтар мен мамандардың өзара байланыстары» түсінігі

Инклюзивті білім берудің маң ызды принциптерінің бірі болып ведомствоаралық интеграция принципі мен ә леуметтік серіктестік болып табылады. Сондық тан, мү мкіндігі шектеулі тұ лғ аларды білім беру арқ ылы интеграциялаудың стратегиялық мақ саттарына ә леуметтік серіктестік процесі жә не жалпығ а білім беру педагогтары мен медициналық, психологиялық жә не дефектологиялық бағ ыттардағ ы мамандардың ү немі ө зара байланыстары арқ ылы қ ол жеткізуге болады.

Педагогтар мен мамандардың ө зара байланыстары деп баланың мә селелерін шешуде кешенді бағ ытты қ амтитын, балалар мен жасө спірімдерді дамыту, оқ ыту, тә рбиелеу жә не ә леуметтендіру міндеттерін шешуге бағ ытталғ ан, білім беру процесінің субъектіне (бала, топ, сынып) жетекшілік жасауғ а бағ ытталғ ан тү рлі мамандар мен педагогтардың біріккен іс-ә рекеті саналады. Сонымен, жалпығ а білім беру процесінде мү мкіндігі шектеулі балаларғ а педагогикалық қ олдау кө рсетудегі мамандардың ө зара байланыстарын психологиялық -педагогикалық ә дебиеттерде «жү йелі ә сер» деп қ арастырады. Жү йелі ә сер тү рлі мамандардың (педагогтар, дефектологтар, психологтар, логопедтер) бірігіп жұ мыс жасауы арқ ылы іске асырылады. Мамандар пә наралық байланыс процесінде психологиялық -педагогикалық қ олдау кө рсетудің стратегиясын, тактикасын, мазмұ нын жә не динамикасын қ ұ растырады, мү мкіндігі шектеулі баланың жә не оның отбасының мә селелерін кешенді жә не нә тижелі шешеді.

Мұ ндай ө зара байланысқ а жатады:

- баланың мә селелерін анық тау мен шешуде, тү рлі бағ ыттағ ы мамандардың кө мегін ұ сынуда кешенді жұ мыс жү ргізу;

- баланың жекетұ лғ алық жә не танымдық дамуын талдауда жан-жақ ты жұ мыс жү ргізу;

- баланы жалпы дамытуғ а жә не оқ у-танымдық, тілдік, эмоционалды-еріктік жә не жекетұ лғ алық аймақ тарының кейбір қ ырларын тү зетуге арналғ ан кешенді жеке бағ дарламаларын қ ұ рау.

Мұ ндай ө зара байланыс тү рлі міндеттерді реттеу мен нә тижелі шешуге мү мкіндік береді:

- мү мкіндігі шектеулі балалардың психологиялық -медициналық -педагогикалық кең естен ө ткізу жә не оларды білім беру процесіне қ осу жағ дайын анық тауғ а, сонымен қ атар білім беру бағ дарламаларын жә не инклюзивті сыныпқ а (топқ а) оқ у-ә дістемелік кешенін таң дауғ а;

- оқ у қ ұ ралдары мен дидактикалық материалдарын оқ ушыларғ а бейімдеуге;

- жалпығ а білім беру мекемесі мамандарының кә сіби қ ұ зыреттілігін жоғ арылатуғ а бағ ытталғ ан іс-шараларды жоспарлау мен ұ йымдастыруғ а;

- біріккен іс-шараларды жоспарлау жә не ұ йымдастыруғ а (пә наралық консилиумдар, оқ ыту жә не тә жірибелік семинарлар, ә дістемелік бірлестіктер жә не т.б.);

- жалпығ а білім беру мекемелеріндегі инклюзивті тә жірибені бағ алауғ а жә не мониторинг жү ргізуге;

- барлық, нақ ты шешімдерді қ ажет ететін сұ рақ тар бойынша білім беру процесінің жалпы сапасын жоғ арылату ү шін (оның барлық қ атысушылары ү шін: ә кімшілік, педагогтар, мамандар, балалар мен ата-аналар);

- ү немі бір-бірімен бірлесіп жұ мыс жасайуғ а;

- бір-біріне кө мек береге, кө мек алуғ а, кең ес беруге, сыни ескертулер жасауғ а жә не тың дауғ а;

- ортақ іске қ осатын жеке ең бегі ү шін бір-біріне сыйластық пен қ арауғ а;

- жалпы мақ сатқ а жету ү шін біріккен кә сіби топ ретінде нә тижелі жұ мыс жасауғ а;

- педагогтар мен мамандар ө здерінің, сонымен қ атар жаң а педагогтың да кә сіби қ ұ зыреттілігін жақ сарту ү шін олармен ү гіттеу жұ мысын жү ргізуге.

Инклюзияның мақ саттарын іске асыру ү шін білім беру мекемесінде

тү рлі бағ ыттағ ы мамандар жұ мыс істейді – дефектологтар, психологтар, логопедтер, тә рбиешілер, қ осымша білім беру педагогтары, медициналық қ ызметкерлер. Инклюзивті топтағ ы жұ мыс нә тижелі болуы ү шін мамандардың ө зара байланыстарын ұ йымдастырудың тү рлі жобаларын қ ұ растыру қ ажет. Инклюзивті топтың іс-ә рекетін басқ ару ү шін жалпығ а білім беру мекемесінде пә наралық топтар қ ұ рылады.

Пә наралық топтар нақ ты мектептің немесе балабақ шаның (сыныптың) негізінде қ ұ рылады жә не келесі мамандардан тұ рады: педагог-тә рбиеші, мұ ғ алім, дефектолог, психолог, логопед, ә леуметтік педагог, қ осымша білім беру педагогы, ата-аналар.

Пә наралық топ жұ мысының мақ саты: инклюзивті топтың /сыныптың іс-ә рекетін жоспарлау жә не ұ йымдастыру.

Пә наралық топ іс-ә рекетінің негізгі бағ ыттары:

- балаларды пә наралық анық таудан ө ткізу;

- пә наралық анық таудың нә тижелерін ескеру арқ ылы жеке білім беру жоспарларын қ ұ ру;

- типтік білім беру бағ дарламасына сай топтың (сыныптың) іс-ә рекетін жоспарлау жә не ұ йымдастыру;

- топта (сыныпта) кү нделікті істер мен сабақ тардың ретін жоспарлау;

- ата-аналармен бірігу мен ө зара байланысу ә рекеттерін талқ ылау жә не жоспарлау;

- тө тенше жағ дайларды талдау жә не оларды шешу ә рекеттерін ұ йымдастыру.

Педагогтар мен мамандардың топтық жұ мысының 5 негізгі принциптері бар:

- инклюзивті білім беруді бірың ғ ай психологиялық -педагогикалық идеология жә не стратегия екендігін қ абылдау;

- маманның басқ а пә ндерге қ ызығ уы, ә мбебабтық пен жаң ашылдық қ а, жаң а білімдерді мең геруге дайындығ ы;

- топ мү шелерінің барлығ ын сыйлау, тү сіну, ашық болу, кө мек кө рсетуге дайын болу;

- білім беру процесінде топ мү шелерінің тең қ ұ қ ылы болуы;

- жалпы жұ мыстың нә тижелеріне жауапкершілік;

- топ мү шелерінің рольдерін шешуде олардың басымдылығ ын сақ тау.

Психологиялық -педагогикалық қ олдау кө рсетудің барлық кезең деріне қ осылатын топтың жұ мысында мамандардың мү мкіндіктері оптималды қ олданылып, мү мкіндігі шектеулі баланың жә не оның отбасының мә селелері нә тижелі жә не кешенді шешіледі.

Пә наралық ө зара байланыстың нә тижелілігінің кө рсеткіштері болып саналады:

- баланың даму дең гейі мен ерекшеліктерін, оның ресурстық мү мкіндіктерін ескеру;

- бейімдеу мен ә леуметтендіру міндеттерінің басымдылығ ы;

- инклюзивті орта субъекттері арасындағ ы тұ лғ ааралық қ арым-қ атынасты ескеру;

- «қ ажетті маманды керек сә тте» баламен жұ мысқ а қ осудағ ы адекватты реттілік;

- баланың білім алуғ а бейімделуі мен ә леуметтенуіне ата-аналардың қ атысуы, олардың мамандармен серіктестік қ арым-қ атынасқ а тү суі.

Мамандардың топтық жұ мысының негізгі аспектілері.

Бірінші аспект: балабақ шадан мектепке дейін бірың ғ ай инклюзивті білім беру траекториясын жасау. Бұ л міндетті нә тижелі іске асыру шарттары болып табылады:

- ә р кезең дерінің нормативті даму заң дылық тары мен кезең дерін білу;

- міндеттелген оқ у нормативтерін емес, ә р жас кезең інің психологиялық жә не педагогикалық міндеттерін тү сіну;

- «ерекше» балалардың ерекшеліктерінің механизмдері мен себептерін тү сінуге негізделе отырып, олардың психикалық дамуының ө згешелігін ескеру;

- даму нұ сқ аларының клиникалық кө ріністерін жә не кө рсетілуі мү мкін медикаментозды кө мек тү рін білу;

- білім берудің ә р баспалдағ ының ішкі білім беру міндеттерін ескеру;

- балалар қ ауымдастығ ының тү рлі жасерекшілік кезең дерінде ө зара байланыстардың даму заң дылық тары мен кезең дерін білу.

Екінші аспект: білім беру мекемесінде инклюзивті кең істікті қ алыптастыруды біртіндеп енгізу. Бұ л бағ ыттағ ы пә наралық қ олдау кө рсетудің ұ йымдастырылғ ан «қ адамдарының» нә тижелілігі келесі жұ мыстармен анық талады:

- инклюзивті білім берудің мағ ыналық кең істігін анық тайтын нә тижелі мамандар тобын қ ұ румен;

- баланың даму ерекшеліктеріне жә не білім беру мекемесіндегі білім ортасына адекватты балалар топтары немесе сыныптарының қ ұ рылуы;

- мү мкіндігі шектеулі балағ а қ ажетті ретпен жә не тиіс мө лшерде нә тижелі кө мек кө рсету жолдарын қ арастыру;

- білім беру бағ дарламаларын тиімді модификациялау, баланың мү мкіндіктеріне сай бағ дарлама материалдарын ретімен жә не терең детіп берудегі адекватты жұ мысты қ ұ ру;

- бірың ғ ай пә наралық топ жағ дайында жұ мыс істеуге қ ажетті педагогтар мен басқ а мамандардың квалификациясын жоғ арылату жә не ә дістемелік кө мек беру;

- ата-аналармен психотерапевттік жұ мыс жү ргізу.

4.2 Инклюзивті білім беруде педагогтар мен тү рлі мамандардың