Франция

Францияда арнайы білім беру ө з кү шін даму кемістіктері бар балалардың кө пшілігін жалпығ а білім беру мектебіне интеграциялауғ а бағ ыттайды. Жалпығ а білім беру процесіне даму бұ зылыстары бар балаларды қ осу тө рт нұ сқ алар бойынша іске асырылады:

І нұ сқ а: бала жалпы бағ дарламалары бойынша оқ иды, бірақ мектеп қ абырғ асында жә не мектептен тыс уақ ытта оғ ан қ осымша қ ызметтер ұ сынылады: емдеу шаралары, тә рбиелік мінезді шаралар жә не т.б.

ІІ нұ сқ а: бала жалпы мектеп бағ дарламалары бойынша оқ иды, қ осымша қ амқ орлық пен пайдаланады жә не қ осымша арнайы бағ дарламалар бойынша оқ иды.

ІІІ нұ сқ а: негізгі мектептік уақ ытта бала арнайы сыныпта арнайы бағ дарлама бойынша оқ иды (ә детте психикалық дамуы тежелген балалар). Уақ ыттың екінші бө лігінде ө зімен жасты балалармен жалпы бағ дарлама бойынша оқ иды.

IV-нұ сқ а: бала тек арнайы сыныпқ а барады, арнайы бағ дарлама бойынша оқ иды (ә детте бұ л интеллект бұ зылыстары бар балалар). Бірақ ол мектеп ө міріне тікелей қ атысады: бірге тамақ тану, тә рбиелік іс-шаралар мен уақ ытты бірге ө ткізу, спорттық жарыстарғ а жә не басқ а да іс-шараларғ а қ атысу.

«Мектептік бейімделу мен интеграциялану» Француздық Ұ лттық Орталық тың мә ліметтері бойынша, мемлекетте соң ғ ы бірқ атар жылдарда арнайы сыныптардың жойылуы жү ргізіледі, 1991 жылдан бастап арнайы педагогикалық комиссия арқ ылы жіберілетін ақ ыл-есі, сенсорлық немесе моторлық бұ зылыстары бар балалар мен қ алыпты балалар оқ итын мектептік интеграциялау сыныптары қ ұ рыла бастады. Франция интеграцияғ а бағ ытталды, ал бұ л жағ дай дә стү рлі арнайы мектептердің бағ ытын ө згертуге соқ тырды - балалардың бір бө лігі интеграциялау сыныптарына немесе жеке оқ уғ а жіберілді. Арнайы мамандардың біреулері оқ ыту қ ызметіне жә не ү йде арнайы кө мек беруге қ осылды, ал басқ алары жалпығ а білім беру мектептерінің оқ ушылары мен педагогтарына кө мек кө рсетуді іске асыруда.

АҚ Ш

АҚ Ш-та 1875 жылдан 1914 жылғ а дейін міндетті білім беру енгізілген, осығ ан байланысты ақ ыл-есі кем деп саналатын, «іс-ә рекеті тә ртіпке салынбайтындар» керең дер немесе физикалық мү гедектер сыныптары қ ұ рылғ ан. Осы кезең де Ұ лтық білім беру ассоциациясы арнайы білім беру Департаментін қ ұ рды. Интеллектті ө лшеу тесттері дамыды, эмигранттардың саны артты, ұ йымдастырылғ ан жұ мысшылар кү ші ө сті, психологиялық теориялар дамыды. Осы факторлардың барлығ ы, жеке ерекшеліктер мен потенциалды анық тау мен ө лшеу принциптері пайда болып жатқ ан, мектептік жү йеге ә сер етті. 20 ғ асырдың 60-70-ші жылдары, оқ ушылардың сә тсіздіктеріне кінә лі, мектепке қ арсы дауыстар кө терілді. «Ерекше» балалардың ата-аналары ұ тып алғ ан бірнеше соттық исктерден соң АҚ Ш-та 1975 жылы білім алуда ерекше қ ажеттіліктері бар балаларғ а келесі маң ызды кепілдерді ұ сынатын № 94-142 Мемлекеттік заң қ абылданды:

- минималды шектеулері бар ортада білім алу;

- тегін жә не адекватты білім беру қ ызметтері;

- ә ділетті жә не дискриминацияланбағ ан бағ алау жә не қ ажетті қ ұ қ ық тық қ амтылу;

- жеке (индивидуалды) оқ у жоспары.

1977 жылы қ абылданғ ан «Барлық мү гедек балаларғ а білім беру» Заң ында арнайы білім алуда мү гедек балаларғ а қ ажетті кө мек пен қ осымша қ ызметтер тізімі қ арастырылғ ан: кө лік, логопедиялық, аудиологиялық, психологиялық қ ызметтер, физиотерапия, рекреация, оккупациондық терапия, ерте идентификациялау, медициналық қ ызметтер, мектеп дә рігері немесе медбике, мектептік ә леуметтік қ ызметкер, психолог, балалар мен отбасына ә леуметтік жұ мыстың қ ызметі, ата-аналарғ а кең ес беру жә не дайындау. 1990 жылдарда АҚ Ш-та мү гедектігі бар барлық балаларғ а білім беру, оның индивидуалды (жеке) оқ ыту принципімен заң ы қ абылданды.

АҚ Ш-тың арнайы білім беру аймағ ында жү ргізілетін, қ азіргі уақ ыттағ ы саясаты жалпығ а білім беру мектептерінде арнайы білім беруді қ осуды кө здейді. Бұ л бірігудің негізгі ү ш бағ ыты ұ сынылады:

1) «негізгі бағ ыт»

2) «жалпығ а білім берудің инициативасы»

3) «қ осу» (енгізу)

Бұ л бағ ыттар арнайы білім беру аймағ ында талқ ылау мен дау-дамайды туғ ызады.

«Негізгі бағ ыт» - жалпығ а білім беру мектептер жанында арнайы сыныптардың ашылуын жә не қ алыпты дамитын оқ ушылармен біріккен іс-шаралар ө ткізуді қ арастырады. Қ азіргі уақ ытта АҚ Ш-та негізгі бағ ытпен ерекше қ ажеттіліктері бар балалардың 25, 2% қ амтылғ ан.

«Жалпы білім беру инициативасы» - бұ л бағ ытты 1986 жылы АҚ Ш-тың білім беру департаменті жаның дағ ы арнайы білім беру бө лімі ұ сынғ ан. ЖББИ «негізгі бағ ыт» концепциясынан асып, даму бұ зылыстары бар оқ ушыларғ а білім беру жағ дайын тү бегейлі ө згертуді, яғ ни балалардың жалпығ а білім беру мектебінің қ алыпты сыныпта оқ уын ұ сынды. Бұ л ү шін келесі оқ у жағ дайларын қ ұ ру қ арастырылды:

- сыныптағ ы балалар санының аз болуы;

- жеке оқ у бағ дарламасы;

- дайындалғ ан педагогтар мен басқ а мамандардың болуы;

- оқ у процесінің сә йкес жабдық талуы;

- реабилитациялау бө лмесі жағ дайында қ осымша сабақ тардың жү ргізілуі жә не т.б.

Бұ л бағ ытпен қ амтылғ ан балалар саны, барлық мектеп жасындағ ы бұ зылыстары бар балаларғ а шақ қ анда, шамамен 35, 5% тең. Жалпығ а білім берудің кейбір дефектологтары жә не басшылары ЖББИ бағ ытын қ олдайды, ал жалпығ а білім берудің кейбір дефектологтары мен мұ ғ алімдерінің ойынша, ЖББИ ауытқ ушылық тары бар оқ ушыларғ а ә серін тү сіну ү шін қ осымша тә жірибе мен зерттеулер қ ажет.

«Қ осу (енгізу)» моделінің мақ саты - бұ зылыс тү рі мен оның кө рініс табу дең гейіне қ арамастан, мекен-жайы бойынша барлық балаларды жалпығ а білім беру процесіне қ осу, яғ ни осындай жұ мыс арқ ылы арнайы білім беру жү йесінің жойылуын аяқ тау. «Қ осу (енгізу)» моделін іске асыру ү шін бірқ атар талаптарды орындау қ ажет:

- қ алыпты дамитын жә не «қ осылғ ан» балалар арасында анық талғ ан сә йкестікті сақ тау;

- «қ осылғ ан» балалр санының аз болуы;

- мектепте ә р оқ ушығ а жеке жоспар қ ұ растыратын қ ажетті мамандардың (болуы) болуы.

Жеке (индивидуалды) оқ у бағ дарламаларының мазмұ нында келесі компоненттердің болуы ұ сынылады:

- осы сә тте баланың оқ у мү мкіндіктерінің дең гейі туралы толық мә лімет;

- бағ дарламаның бір жылдық жә не қ ысқ а мерзімді мақ саттарының анық белгіленуі;

- ерекше қ ұ рылымдарының тізімі (кемістіктері) жә не балағ а ұ сынылуы тиіс қ ызметтер, оның ү немі жү ргізілетін жалпы мектептік бағ дарламаларғ а қ атыса алу мө лшері;

- қ ызметтерді кө рсету кү ндері (уақ ыты) жә не қ ызметтердің созылмалығ ы (қ ызмет кө рсету ұ зақ тылығ ы).

Баланы объективті бағ алау критерийлері; қ ысқ а мерзімді оқ у мақ саттарының нә тижелілігін анық тауғ а арналғ ан аттестациялық шаралар мен жоспарлар.

Қ арапайым талдаудың ө зі кө рсетті, «қ осылғ ан» білім беру жағ дайында мақ саттар мен міндеттерді жаң а қ ырларынан қ арастырып, кө лемді материалдық ресурстарды жұ мсауды қ ажет етеді, яғ ни мамандарды дайындауда басқ а бағ ыттарды пайдалану керек. Интеграция модельдерін іске асыруда мұ ғ алімдердің қ ұ зырлығ ына қ ойылатын жоғ ары талаптармен байланысты кө птеген мә селелер туындайды. Мұ ғ алім қ алыпты дең гейлі балалармен қ атар тү рлі даму бұ зылыстары бар балаларды да оқ ыту алуы тиіс.

Қ азіргі уақ ытта АҚ Ш-та 1990 жылы қ абылданғ ан даму бұ зылыстары бар тұ лғ аларғ а білім беру туралы Акт деп аталатын заң қ олданылады. Ол заң жалпығ а білім беру жү йесінде баланың қ ажеттіліктеріне сай тегін білім алуын қ амтиды. Ата-аналар бала дамуындағ ы бұ зылыстардың ерекшеліктерін сипаттайтын немесе жоқ болуын кө рсететін, баланың оқ у мү мкіндіктері туралы қ орытындыны мектептерден талап етуге қ ұ қ ылы. Мектептерге мү мкіндігі шектеулі балаларды анық тау міндеті жү ктеледі. Заң тек арнайы білім алуғ а ғ ана емес, қ осымша қ ызметтер алуғ а да қ ұ қ ық береді (кө лік, логопедиялық сабақ тар, психологтың кө мегі, аудиологиялық тексеру жә не т.б.). Заң бойынша ә р балағ а жазбаша тү рде қ орытынды жасалып, жеке білім алу бағ дарламасы қ ұ растырылады. Жалпығ а білім беру мектептерінде мү мкіндігі шектеулі балаларды міндетті тү рде оқ ыту, минималды шектеулермен оларды ортағ а қ осу іске асырылады.

2001 жылдан бастап АҚ Ш-та федералды дең гейде білім беру саясаты «Бірде бір бала заң нан тыс қ алмайды» (NCLB) қ ұ жатымен реттеледі. Бұ л заң 2014 жылғ а дейін 100% оқ ушылардың ү лгерімі білім беру стандартына сай болуын талап етеді. Бұ л жолда «бір жыл ішінде ө суді» кө рсетпеген мектептер мемлекеттік қ аржылауды жоғ алтады.

Сонымен, Ұ лыбританияның, Португалияның жә не АҚ Ш-тың нә тижелі тә жірибесін қ арастыра отырып, инклбзивті білім беруде жетістіктерге жетуге қ ажетті шарттарды анық тауғ а болады. Бұ л:

- инклюзивті мектептік қ оғ амды қ ұ руда сыртқ ы кү штермен қ олдау кө рсетліген алғ ашқ ы кезең дегі мотивация;

- қ ызметкерлер мен оқ ушылар арасындағ ы тү рлілікті кедергі емес, ресурстар деп қ абылдау;

- оқ ушылар мен мектеп мамандарының ө зара байланыста болуы жә не топтық бірлесу;

- жү йелі дамуды қ олдауғ а бағ ытталғ ан жұ мысқ а барлығ ының қ атысуы;

- инклюзивті білім беруді ә леуметтік жіне саяси ә рекеттер бағ дарламасы деп тү сіну.

Инклюзивті білім беру идеяларын іске асыру, барлық оқ ушылардың қ ажеттіліктеріне жауап бере алатын педагогиканы дамыту - қ иын міндет. Инклюзивті білім беруді нә тижелі енгізуді қ иындататын себептерге жатқ ызуғ а болады:

- жалпы жә не арнайы білім беру арасында байланыстың жоқ болуын;

- инклюзивті қ ауымдастық ты қ ұ ру процесіне қ атысушылардың ортақ қ ұ ндылық тары мен жалпы тілдесу тілінің жоқ болуын.

Еуропалық даму агенттігінің баяндамасында қ азіргі уақ ытта пайдаланылатын қ олдау кө рсетудің негізгі 4 тү рі қ арастырылғ ан:

- превентивті шаралар;

- мә ліметтік-кең естік қ олдау (бала қ иындық тарының мінездемесі, арнайы оқ у материалдарымен, оқ ытудың техникалық қ ұ ралдарымен, арнайы оқ ыту ә дістерімен жә не т.б. танысу);

- оқ у процесін жә не оқ у бағ дарламасын дифференциациялау (жекелендіру, бейімдеу);

- жалпығ а білім беру мектептерінің ортасына интеграцияланғ ан баланың оқ уы мен оқ у жағ дайын жақ сарту (мамандардың мұ ғ алімдер мен ә кімшілікке кең ес беруі, олардың біліктілігін жоғ арылату, жауапкершілікті бө лу, мекемені материалды-техникалық жабдық тау жә не т.б.).

Даму мү мкіндігі шектеулі балалардың ә леуметтік білім беру интеграциясын ұ йымдастыруда ә р мемлекеттің тұ рғ ындарының ә леуметтік-мә дени ерекшеліктері мен ұ лттық менталитеті, ө з тә жірибесі мен ө зіндік бағ ыттары бар. Бірақ басқ алардың тә жірибесі, нормативті-қ ұ қ ық тық базасы халық аралық тә жірибеде дә лелдеді: инклюзивті білім беру жү йесінің дамуы, оны іске асырудағ ы жү йелілігі, реттілігі, ү здіксіздігі, кезең ділігі - қ оғ амның толеранттылығ ын талап ететін ұ зақ мерзімді стратегия. Бұ л мағ ынада адамды оның қ абілеттері мен жетістіктерінен тә уелсіз бағ алануын, қ ұ қ ық тарын қ амтитын, мектептік қ ауымдастық ты қ ұ руғ а дайын ә рбір мұ ғ алімнің жетістігі болып инклюзивті білім берудің философиясы мен принциптері табылуы тиіс.

Пысық тау сұ рақ тары

1. Мү мкіндігі шектеулі балалардың білім алуғ а қ ұ қ ық тарын негіздейтін халық аралық нормативті-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарғ а мінездеме берің із.

2. Мү мкіндігі шектеулі балалардың білім алуғ а қ ұ қ ық тарын негіздейтін отандық нормативті-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарғ а мінездеме берің із.

3. Шетел мемлекеттерінде интеграциялық білім беруді нә тижелі іске асырудың алғ ышарттарын талдаң ыз.

4. Мү мкіндігі шектеулі балаларғ а білім берудің Италияда қ олданылатын модельдерін сипаттаң ыз.

5. Мү мкіндігі шектеулі балаларғ а білім берудің Ұ лыбританияда қ олданылатын модельдерін сипаттаң ыз.

6. Мү мкіндігі шектеулі балаларғ а білім берудің АҚ Ш-да қ олданылатын модельдерін сипаттаң ыз.

7. Мү мкіндігі шектеулі балаларғ а білім берудің Данияда, Норвегияда, Финляндияда, Нидерландтарда жә не басқ а мемлекеттерде қ олданылатын модельдерін сипаттаң ыз.

8. Мү мкіндігі шектеулі балаларғ а білім берудің Францияда қ олданылатын модельдерін сипаттаң ыз.