Көмекші сөздер: түрлері, айырмашылығы.

Кө мекші сө здер деп нақ тылы лексикалық мағ ыналары я ә ртү рлі дә режеде солғ ындап, я бү тіндей жоғ алып, сө йлегенде жеке дара тұ лғ а есебінде қ олданылмай, тек толық мағ ыналы сө здермен тіркесіп қ ана жұ мсалып, оларғ а жә рдемші болып қ ызмет атқ аратын сө здерді айтамыз. Кө мекші сө здер кө мекші есімдер жә не кө мекші етістіктер болып екі салағ а бө лінеді. Кө мекші сө здер кө мекші есімдер жә не кө мекші етістіктер, шылау болып 3 тү рге бө лінеді. Қ азақ тілінде жеке тұ рғ анда толық мағ ынасы болмайтын, сө йлем мү шесінің қ ызметін атқ ара алмайтыналдындағ ы есім сө зге кө мекшілік қ ызмет атқ аратын сө здер де кездеседі. Ондай сө здер кө мекші есімдер деп аталады. кө мекші есімдер зат есімнен ілік септігі арқ ылы байланысады. зат есім ілік септігінде тұ рып кө мекші есім тә уелдік жалғ ауында келеді. Мысалы: Қ аланың сырты, жердің ү сті. Кө мекші етістіктер е, екен, еді, де, т.б. арқ ылы жасалады. Кө мекші сө здер грамматикалық дамудың нә тижемсінде лексикалық мағ ынасынан айырылып, гармматикалық қ ызметке кө шкен. олар сө йлем мү шесі қ ызметін атқ армайды. Дебес сө зден бө лек жазылғ анымен, кө мекші сө здер лексикалық мағ ынасы болмағ андық тан, сө йлем мү шесі қ ызметін атқ армайды. кө мекші сө здер толық мағ ыналы сө здерге тіркесіп, оларғ а грамматикалық мағ ына қ осады. Грамммтикалық қ ызметі жағ ынан кө мекші сө здер дербес сө здер қ ұ рамына кіріп, ондағ ы басқ а грамматикалық кө рсеткіштермен бірге сө зге тү рлі грамматикалық категориялардың мағ ынасын қ осып, сө зді тү рлі грамматикалық тұ лғ аларғ а кө шіреді, кейде туынды сө з жасайды. Мысалы, Қ арабанов кенет мырс етіп, столдың астынақ арады да, балалардың қ атты кү ліп отырғ анын кө рді.

Жаң а бағ дарламаның талаптарына сә йкес тіл дамыту жұ мыстарының ең негізгі тү рі болып табылатын мазмұ ндама мен шығ арма жаздыруда оның қ ай тү рі, қ алай жаздыру керектігі мә тін соң ындағ ы сұ рақ тар мен тапсырмаларда кө рсетіліп отырылғ ан. Мұ ндай тапсырмалар мә тіндерге ү лгі ретінде ғ ана берілген. Бұ дан тіл дамыту жұ мысын тіл сабақ тарының тақ ырыбымен ұ штастыра, байланыстыра жү ргізілуі керек деген міндет туып отырғ аны байқ алады. Сондық тан да мұ ғ алімдер жинақ ты пайдаланғ анда, тіл тапсырмаларының берілген ү лгісін басшылық қ а алып, басқ а мә тіндердің материалдарын да пайдаланғ аны жө н. IV-XI сыныптарда жү ргізілетін тіл дамыту жұ мысының тө мендегідей тү рлерін қ амтиды:

а) ауызша ә ң гіме ө ткізу;

ә) берілген сұ рақ қ а ауызша, жазбаша жауаптар қ айтару;

б) жай жә не кү рделі жоспар жасау;

в) мә тіннің кө ркемдік ерекшелігін жә не шығ арманың тіл, стиль ерекшелігін сақ тай отырып, мә тінге жақ ындата ауызша жә не жазбаша мазмұ ндау;

г) мә тіннің формасын ө згерте мазмұ ндау, яғ ни I жақ, осы шақ формасындағ ы мә тінді III жақ, ө ткен шақ формасында немесе керісінше мазмұ ндау;

д) қ ысқ арта мазмұ ндау, яғ ни берілген мә тіннің тек тү йінді негізгі мә селелерін ғ ана мазмұ ндау;

е) мә тіннен цитат жә не эпиграф келтіре отырып мазмұ ндау;

ж) берілген мә тінге оқ ушы ө з ой қ орытындысын қ оса мазмұ ндау;

з) шығ арма жұ мыстары;

и) сө здік жұ мыстары.

Ә р сыныпқ а арналғ ан жеке бө лімдерде хабарлау-баяндау, суреттеу жә не байымдау-мінездеу тү ріндегі шығ армалардан тиісті ү зінді беріледі.