Айырмасы.

Сө зжасамның лексика-семантикалық тә сілі. Лексика-семантикалық тә сіл арқ ылы, зат есімге заттану арқ ылы кө шкен сө здер ө те кө п: бү лдірген, ағ арғ ан, қ орғ ан, қ амал, айтыс, қ оршау, ақ, асар, жетісі, екпін, тіл т.б.

Лексика-семантикалык тә сіл арқ ылы тілде ғ ылымның ә р саласында терминдер кө п жасалғ ан: сө з, буын, мағ ына, есім, шылау, ү стеу (тіл білімі), қ ұ н, нарық (экономика), тең еу, ө лең, ә ң гіме (ә дебиет), қ имыл, қ озғ алыс (физика), ү ш бү рыш, қ осу, алу (математика) т.б.

Лексика-семантикалык тә сіл арқ ылы сө здің жаң а мағ ынағ а кө шуіне байланысты сө з бір сө з табынан екінші сө з табына ауысады, оны ғ ылымда конверсия деп атайды. Конверсия жолымен жаң а сө здің жасалуы − ө те кө п тарағ ан тө сіл, оның ішкі ерекшеліктері де бар. Лексика-семантикалық тә сілде сө з мағ ынасының ө згеруіне байланысты ол ү немі бір сө з табынан екінші сө з табына ауыса бермейді. Сондық тан лексика-семантикалық тә сілдің іштей айырмасы бар:

1) сө здің жаң а мағ ына алуына байланысты басқ а сө з табына кө шуі;

2) сө з жаң а мағ ына алса да, сө з табын ө згертпей, ө з сө з табының қ ұ рамында қ алуы.

Сө здің жаң а мағ ына алуына байланысты басқ а сө з табына кө шуі. Ешбір тілдік бірліктің кө мегінсіз, сө з дыбыстық қ ұ рамын сақ тай отырып, мағ ынасы ө згеріп, басқ а сө з табына кө шеді. Мысалы, қ орғ ан, айтыс, жарыс, бірге, біреу, басқ а, ө зге т.б. Бұ л сө здердің дә л осы тұ лғ ада, осы қ ұ рамда тілде басқ а мағ ыналары бар жә не ол мағ ыналары алғ ашқ ы негізгі мағ ынағ а жатады. Олар: 1) қ орғ ан, айтыс, жарыс-етістік, қ имыл, бірге, біреу-сан есім, сандық ұ ғ ым, басқ а-сын есім, ө згеше-есімдік.

Жоғ арыда осы сө здердің: 1) қ орғ ан, айтыс, жарыс зат есімге кө шкен мағ ынасы, 2) біреу - есімдікке кө шкен мағ ынасы, 3) бірге, баска, ө зге - сын есімге кө шкен мағ ынасы келтірілді.

Сө здің жаң а мағ ынағ а ие болуы, сол арқ ылы басқ а сө з табына кө шуі тү рлі жолмен іске асады. Оның ішінде ғ ылымда заттану (субстантивация) − тілдерге кең тарағ ан тү рі. Ол кө біне ық шамдау зандылығ ына байланысты болатын қ ү былыс. Мысалы, қ азіргі тілде бір жұ ма, бір жеті деген тіркестер бір-бірімен мағ ыналас. Осындағ ы жеті (апта) сө зінің заттық мағ ынасы алғ аш жеті кү н мағ ынасында қ олданылып, кү н сө зінің қ олданыста тү сіп қ алып, ық шамдалуынан оның заттық мағ ынасы жеті сө зіне кө шкен, сонда жеті сө зінің заттануына кү н сө зінің қ олданыстан шығ уы себеп болғ ан.

Ү ші, жетісі, қ ырқ ы, жү зі, тоқ сан (оқ у мезгілі) сө здері де осы ретте заттанғ ан. Бір, біреу сө здерінің есімдікке кө шуі, бірге, басқ а, ө зге, кетеген, қ ашағ ан сө здерінің сын есімге кө шуі, бірден, етпетінен, босқ а, текке, зорғ а, бекерге, ә рең ге, алғ а, артта, ә зірге, кү ніге, кейде, артта, алда, баяғ ыда, қ апыда, қ апелімде, ә уелден, ежелден, шетінен, лажсыздан, тө теден, шынымен, жайымен, тү йдегімен т.б. осы сияқ ты сө здер ү стеуге кө шуі кө неру арқ ылы жү зеге асады. Бұ л сө здер тілде осы тұ лғ ада, осы қ осымшалармен қ олданылып жү ріп, бірте-бірте басқ а мағ ынағ а ие болып, жаң а мағ ынасына карай сө з табын ө згерткен, бұ л ү рдісте сө йлем (контекст) ү лкен қ ызмет аткарғ ан.