Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Сөздің лексикалық мағынасының негізгі типтері. Сөз мағыналарының дамуы.






Сө з мағ ынасы - ұ ғ ымның мазмұ ны, оның адам санасындағ ы жалпыланғ ан, дерексізденген бейнесі, басқ аша айтсақ, мағ ына дегеніміз – ұ ғ ымның сө зде бейнеленуі, яғ ни сө з мағ ынасы мен ұ ғ ым тығ ыз бірлікте.

Сө з мағ ынасы таным қ ағ идасымен (теориясымен) тікелей байланысты. Адам затты, қ ұ былысты қ аншалық ты жақ сы таныса, сол затты, қ ұ былысты белгілейтін сө здердің мағ ыналарын соншалық ты анық, айқ ын біледі [36.135] Семасиологиялық зерттеулердің ең бірінші қ арастыратын мә селесі – сө з мағ ынасы. Тіл білімінде лексикалық жә не грамматикалық мағ ыналардың бар екендігі, олар тығ ыз байланыста болып, ө зіндік белгілерге де ие болатындығ ы ә бден дә лелденген. Тү бірлер – заттық мағ ынаны білдіріп, негізгі лексикалық мағ ынағ а ие болса, аффикстер – грамматикалық мағ ынаны қ ұ райды. Сө здің жеке тұ рғ андағ ы немесе сө йлем қ ұ рамында келгендегі білдіретін ұ ғ ымдық бейнесін – лексикалық мағ ына дейміз.

Академик В.В.Виноградов сө здің лексикалық мағ ынасының ү ш тү рін кө рсетеді: атауыштық (номинативті) мағ ына, фразеологиялық байлаулы мағ ына жә не синтаксистік шартты мағ ына.

Атауыштық мағ ына сө здің жеке тұ рғ андағ ы немесе еркін тіркес қ ұ рамындағ ы мағ ынасы, фразеологиялық байлаулы мағ ына тек тіркес қ ұ рамында, ал синтаксистік шартты мағ ына тек сө йлем ішінде айқ ындалады.

Грамматикалық мағ ына деп - сө здің ә ртү рлі грамматикалық тұ лғ алары арқ ылы тү рлену нә тижесінде пайда болғ ан мағ ыналары. Мысалы, кітап сө зіне –ым жалғ ауын қ оссақ - тә уелдік мағ ына, -лар жалғ ауын қ оссақ – кө птік мағ ына, -тың, -пен деген сияқ ты септік жалғ ауларын қ оссақ септік мағ ына туады.

Сонымен сө з мағ ынасы ө те кү рделі, бірнеше қ абаттардан тұ ратын тілдік категория. Лексикалық мағ ына дегеніміз белгілі бір дыбыс не дыбыстар тізбегі мен шартты, тарихи жә не ә леуметтік байланысқ а тү скен объектив дү ниедегі заттардың, амал-ә рекеттердің, тү рлі қ ұ былыстардың адам санасындағ ы жалпыланғ ан, дерексізденген бейнесі (М.Оразов, 45). [60.45] Сө з мағ ынасы дамып, жетіліп отыратын тілдік қ ұ былыс. Сө здің бастапқ ы атауыш немесе тура мағ ынасы сө здің басқ а мағ ыналарына негіз болады. Сө здің затты, қ ұ былысты тікелей атаудан туындайтын мағ ынасы атауыш (номинативті) мағ ына деп аталады. Ол мағ ына затты, қ ұ былысты тікелей атап кө рсететіндіктен кейде сө здің тура мағ ынасы деп те аталады. Тура мағ ынада қ олданылатын сө здердің басқ а сө здермен байланысы, ара - қ атынасы сол ө здері белгілейтін ақ иқ ат болмыстағ ы заттар мен қ ұ былыстар арасындағ ы байланысқ а сә йкес келеді жә не олардың қ олданыс аясы ө те ауқ ымды, ә рі еркін болады. Мысалы, келу етістігі Мен ауылдан кеше кө лік жалдап келдім деген сө йлемдегі ә р сө збен тіркесіп жұ мсала береді. Сол сияқ ты табу деген сө з жоғ алғ ан нә рсені (малды, затты, бұ йымды) табу, жұ мбақ тың шешімін табу сияқ ты еркін тіркес жасауғ а актив қ атысады.

Академик В.Виноградов сө здің лексикалық мағ ынасының 3 тү рін кө рсетеді:

атауыштық (номинативт)мағ ына – сө здің жеке тұ рғ андағ ы немесе еркін тіркес қ ұ рамындағ ы мағ ынасы фразеологиялық байлаулы мағ ына– тек тіркес қ ұ рамында айқ ындалады

синтаксистік шартты мағ ына– тек сө йлем ішінде айқ ындалады Денатот деп – белгілі бір сө зді айтқ анда, ойымызғ а оралатын зат (қ ұ былыс) немесе оның ерекше белгілері. Сигнификаттық мағ ына деп абстракті, дерексіз ойлау негізінде пайда болатын мағ ынаны айтамыз.Сигнификативтік мағ ына сө зді ұ ғ ыммене, оймен байланыстырады.Сө здердің логикалық ұ ғ ымық, семантикалық, синтаксистік, тіркесімдлік қ абілетін анық таушы тілдік мағ ына Синтагмалық мағ ына деп аталады.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.