Ауыспалы егіс

«Ақ мола-Феникс» АҚ –ның жер пайдалану жоспары бойынша ауыспалы егістікті қ ұ растырайық (4-сурет).

Сурет 4. «Ақ мола-Феникс» АҚ –ның жер пайдалану жоспары

Бидай ө німін арртырудың негізгі жолдарының бірі – оны ө сірудің интенсивті технологиясын қ олдану болып табылады. Ол негізінен материалдық – техникалық ресурстар жә не жаң а ғ ылыми жетістіктер мен тә жірибені кең інен пайдалануғ а сү йенеді.

Жаздық жұ мсақ бидай ө німін арттыруда алғ ы дақ ылғ а ү лкен маң ыз беріледі. Жақ сы алғ ы дақ ылдар – дә нді - бұ ршақ дақ ылдары, сү рлемдік жү гері. Пішенге немесе жасыл балаусағ а ө сірілген сұ лы, сонымен қ атар ерте себіліп (жаздық бидай себуге дейін) жә не монокормге жиналғ ан арпа да айтарлық тай алғ ы дақ ыл болады. Бұ ршақ тұ қ ымдастарды себу азотты режим ү шін тиімді болады, егер қ ұ рғ ақ жыл болса да, олардан қ алғ ан аң ыз сабақ тары мен тамыр жү йесінде азот мө лшері кө бірек болады.

Осығ ан байланысты мен келесідей ауыспалы егістерді ұ сынып отырмын (10-кесте).

кесте 10

Шаруашылық тың ауыспалы егіс қ ұ рлымы

9-10 жыл ө ткен соң нө лдік технологияны қ олданғ ан жерде нитраттардың мө лшері жә не қ арашірік мө лшері кө бірек болады. Органикалық қ алдық тардың арқ асында механикалық қ опсытусыз қ оректік заттардың мө лшерін арттырады. Ә сіресе 0-5 см жоғ арғ ы қ абаттағ ы артуы байқ алады. Бұ ршақ тұ қ ымдастары топырақ тың қ ұ нарлығ ы да артады. Ө йткені басқ а танаптарғ а қ арағ анда мұ нда ө сімдік сің іре алатын тү рдегі азот қ осылыстары кө п мө лшерде жинақ талады.

Топырақ та ылғ ал мен қ оректік заттардың жинақ талуы, жаздық бидай ө німнің артуына мү мкіндік жасайды.

Ә р тү рлі ауыспалы егістіктердің тиімділігін объективті тү рде бағ алайтын кө рсеткіш – 1 га ауыспалы егістен шық қ ан астық ө німі, оның ішінде жаздық бидай болып табылады. Атап айтқ анда, тө рт жә не бестанапты дә нді парлы ауыспалы егістері енгізілген БАШҒ ЗИ – дың тә жірибе шаруашылығ ында 25 мың га алқ аптан орта есеппен 6 жылда дә нді дақ ылдардың ө німі 16, 0 ц/ га 13, 3 ц. Бұ л жылдардағ ы жаздық бидай ө німі де осындай – 17, 0 ц/ га болды. М.К Сү лейменовтың соң ғ ы жылдарғ ы мақ алалары кө рсеткендей, егіншілік мә дениеті жоғ ары болғ ан жағ дайда Солтү стік Қ азақ станның қ уаң шылық ты жағ дайында жаздық бидайдың барынша кө п шығ ымы оны ү здіксіз бір орында ө сіргенде алынғ ан. Орта есеппен ә р гектар жыртылғ ан жерге шақ қ андағ ы жаздық бидай шығ ымы мынадай болды: екі танапты ауыспалы егісте – 10, 2; ү ш танапты егісте – 11, 8, тө рт танапты – 13, 0, бес танапты – 14, 4, ү здіксіз гербецид қ олданбай себілген танапта – 9, 7, ал ү здіксіз жаздық бидай себілгенде жә не гербицид қ олданып отырғ анда - 15, 4.

Біздің ойымызша, бұ л жаң а деректер ө ндіріс жағ дайында кең тү рде сынақ тан ө ткізуді талап етеді. Ол ү шін бір –екі танапта жаздық бидайды интенсивті технологиясының барлық шарттарын орындай отырып бір орында ү здіксіз ө сіру қ ажет. Егер нә тижесі жоғ арыда келтірілген ғ ылыми мағ лұ маттардың мү мкін екендігін дә лә лдесе, онда оларды кең інен насихаттау қ ажет.