Joomla! туралы түсінігі пен оның тарихы

Соң ғ ы жылдары контентерді басқ ару жү йелері (CMS – ағ ыл. «Content Managment System» деп аталатын) аса танымалғ а айналды. Осындай жү йелер кө мегімен тә жірибелі қ олданушы базалық веб-жобаны (қ осымша ең бек шың ындарынсыз) оң айлық пен қ ұ ра алады, ал веб-интегратор ың ғ айлы уақ ыт аралығ ында масштабты жоба жасауғ а мү мкіндік алады (осындай жү йелердің модульдігі олардың функционалдың ын кең ейтеді).

Контентті басқ ару жү йелері қ олданбағ ан кездерде – кезекті веб-жобан жасау ә рбір беттің кодын жасаумен байланысты немесе кү рделі бағ дарламалау мен ә рбір бетті графикалық ресімдеумен болды. Бұ л процесс ұ зақ уақ ытты алатын, ал нә тижесі шектелген мү мкіндіктерді орындалып қ иын модернизацияланатын.

Контентті басқ арудың заманауи жү йелері ү немі бағ дарламалау қ ажеттлілігін алып тастады. Мың дағ ан алдын ала жасалғ ан жә не тестілеуден ө ткен модульдердің біреуін таң дау жеткілікті. Жү йеге интеграция сонша ұ зақ уақ ытты алмайды, себебі барлық толық тырулар ортақ стандарт бойынша жасалады.

Контенттерді басқ ару жү йелерінің артық шылық тарын бағ алау ү шін ө ткенге кө з салып, мұ ндай жү йелер пайда болғ анғ а дейін веб-ресурстар қ андай қ ұ ралдар кө мегімен жасалғ анын эә не қ азір қ алай жасалатынын салвстыру керек.

Веб-ортаның дамудың басы 90-жылдардың ортасы деп беогілеуге болады. Бұ л кезең веб-технологиялардың жоғ ары емес дең гейімен ерекшеленді, ал кө птеген динамикалық веб-жобалар (яғ ни интерактивті ә рекеттесуі мү мкін) тек қ ана бағ дарламашылар кө мегімен жасалатын болды.

Барлық динамика жә не басқ а кү рделі технологиялар CGI арқ ылы жасалды, сондық тан ө з жобасын қ ұ рушы қ арапайым қ олданушы сайттың стаикалық базалық негізіне ғ ана сү йене алатын. Мұ ндай сайт кө бінде WYSIWYG1 html редакторында дайындалғ ан статикалық html беттер жиыны болды, бұ л редакторлардың ө зі 1995 жылдың ортасынан бастап пайда бола бастады. Терілгеннен кейін беттер сілтемелермен бірігетін (бет аралық ө ту мү мкіндігі ү шін) жә не серверде орналастырылды. Ақ паратты жаң арту бойынша барлық жұ мыс жә не жобаның жұ мысө а қ абілеттілігін тексеру оның авторына жү ктелді. Осылайша, мысалы, егер бетте сілтемені ө згерту ө ажет болғ анда, авторы бқ л тетті басқ алары арасында тауып, оғ ан ө згертулер енгізіп, серверге жү ктеуі тиіс болды. Егер бар бетті ө згерту емес, жаң асын енгізу қ ажет болса, онда оның толық тау жобағ а логикалық жә не физикалық енгізумен байланысты сұ рақ тарды шешуге тура келді. Егер беттер кө лемі ө ссе, онда олармен жұ мыс жасау қ иынырақ бола бастады. Ал динамикалық жобаларды ө згерту мен кең ейту қ иын мә селеге айналды.

Бұ л барлық процестерді автоматизациялау жү йелері болғ ан жоқ, ал нақ тырақ қ ол жетімді ә рі оң ай жү йелер болмады, ашық жә не коммерциялық жү йелер арасында таң дау болғ ан жоқ, ал кө п емес коммерциялық жү йелердің танымалдығ ы соншалық ты олар жайлы ешкім білмеді. Алайда мұ ндай жағ дай ұ зақ қ а созылмады, жә не сатикалық html беттерге қ осымша CGI бағ дарламалаудығ орнына одан ә рі «ынтымақ тас» технологиялар – Asp (1996 ж. соң ы), ColdFusion (1995 ж. маусым), ал кейінірек PHP (2-ші версиясы 1997 ж. шық ты) пайда болды. Жаң а технологиялар Новые технологии позволили совместить разметку html беттер мен қ иын емес бағ дарламалық кодты ү йлестіруге мү мкіндік берді, пассивті html беттерді аутивті қ ылады. Соң ғ ылардың активтілігі қ олданушылармен интерактивті ә рекеттесуді оң ай ұ йымдастыруғ а мү мкіндік береді, ә рбіреуі бір активті бетке қ атынау кезінде қ олданушы жаң а мә ліметтерді қ абылдай алды. Сол уақ ытта белгілі ә рекеттерді автоматтандыру ү шін активті беттер қ ұ рыла бастады, мысалы, серверге файлдарды жү ктеу немесе жаң а беттерді қ ұ ру процесі. Осындай пайдалы беттер бірте-бірте кө мекші пакеттерге жиналды. Ұ қ сас пакеттер типтіе есептерде қ олданылды, бірақ олардың мү мкіндіктері ү немі жетіспеді жә не кө птеген тұ тынушылар ө з пакеттеріне келетін жеке басқ ару жү йелерін тапсыруды ұ натты. Бұ л тапсырылғ ан жү йелер еі басынан ә мбебап болмады – олардың функционалдығ ын ө ө герту не кең ейту қ ажет болғ анда, тапсырыс берушіге жасаушыларғ а қ айта жү гінуге тура келді. Жақ ында жасаушылардың ө зі ә мбебап жү йелерді қ ұ ру қ ажеттілігі жайлы шешімге келді. Осылайша алғ ашқ ы ә мбебап коммерциялық басқ ару жү йелері пайда болды.

CMS аббревиатурасы да тұ рақ талды, ол орыс тілді қ олданушылармен де кірістірілді. Кейінірек ашық басқ ару жү йелері пайда болды. Бұ л жү йелердің ары қ арай дамуы барлық облысты осындай даму дең гейіне ә келіп соқ тырды, «мазмұ нды басқ ару жү йесі» сө з тізбегі ө зекті емес, себебі заманауи жү йелердің функционалдылығ ы айтарлық тай кең ейтілді, енді олар тақ ырыптармен, модульдармен жұ мыс істеуге, сонымен қ атар басқ а элементтер басқ аруғ а мү мкіндігі пайда болды. Заманауи жү йелерді «веб-жобаларды (n классты) басқ ару жү йелері» деп атады.

Қ азір басқ ару жү йелері бұ л тек қ олданушы ү шін ың ғ айлы қ абық ша-менеджер қ ана емес, сонымен веб-жасаушы (соң ғ ысы барлық жү йелер ү шін ә діл) қ уатты қ ұ ралы. Осындай жү йелер арқ асында, веб-жобаларды басынан бастау қ ажеттілігі сирек туындады – дайындалғ ан қ олданушығ а немесе интеграторғ а бар жү йені таң дау, орнату жә не баптау жеткілікті жә не тез ә рі қ осымша қ аржылық шығ ындарсыз кә сіби дең гейдегі тиімді нә тижені алу ү шін қ ажет.

Ө кінішке орай, бар веб-сайттардың бір бқ лігі басқ ару жү йелерінсіз жасалды. Бұ л «бос» сайттра деп айтуғ а болады. Неге осылай болады?

Кө птеген тұ тынушылар осындай жү йелер бар туралы білмейді, ал жасаушылароларды енгізуге асық пайды. Бұ л неге ә келіп соқ тырады? Егер веб-жоба тапсырыс берушісіне жобағ а ө згертулер мен толық тырулар енгіз қ ажеттілігі туындағ анда, онда оғ ан гипермә тін мен бағ дарламалық кодпен кү рделі ә рекеттерді ө зіне жасауғ а тура келеді, немесе жоба жасаушыларына жү гінеді жә не қ осымша тө лем ү шін ө зі шеше алмайтын мә селелерді шешуге тура келеді, егер ө з басқ ару жү йесі болғ анда олай болмас еді.

Объективті бағ алар бойынша қ азіргі кезде ә зірге басқ ару жү йесі жоқ шағ ын веб-жобалар бар, олар жақ ында ұ қ сас жү йелерге аударылады.

Енді басқ ару жү йелері тү рлі қ олданушыларғ а қ алацша ұ сыну қ ажет екендігін қ арастырайық. Қ олданушылар кімдер? Шындығ ында басқ ару жү йелері қ олданушыларына онымен қ алай болсын солай ә рекеттесетіндердің барлығ ын жатқ ызуғ а болады.

Joomla! (джу́ мла деп оқ ылады) — PHP жә не JavaScript тілдерінде жазылғ ан ал мә ліметтер қ оры сақ тағ ышы ретінде MySQL (1.5 жә неMsSQL версияларынан бастап) қ олданатын мазмұ нды басқ ару жү йесі (CMS). GNU GPL лицензиясымен таратылатын тә уелсіз бағ дарламалық қ амтама.

«Joomla!» атауы фонетикалық «Jumla» сө зіне сә йкес келеді, бұ л сө з ксуахили тілінен аударғ анда «барлығ ы бірге» немесе «ортақ тұ тас» дегенді білдіреді, бұ л жасаушылар мен қ ауымдастық ың ғ айын жү йе дамуына айқ ындайды.

Joomla! мазмұ нды басқ ару жү йесі кең танымал CMS Mambo тармағ ы болып табылады. Тә уелсіз жасаушылар тобы Mambo жобасынан экономикалық саясат себебімен бө лініп кетті. 2005 жылы 16 қ ыркү йекте жарық қ а алғ ашқ ы Joomla! жаң а версиясы шық ты, ол іс жү зінде Mambo 4.5.2.3 тек атауы ө згертілген жә не табылғ ан қ ателерді тү зетулер мен ө згертулерден тұ рды.

2008 жылдың жазына қ арай Joomla! ә рбір кү нгі жү ктеулер саны бойынша WordPress-тен кейін басқ а ұ қ сас жү йелерді озып екінші орында болды.

1.0 версиясы ескірген болып саналады, оның официалды қ амтылуы 2009 жылдың 1 шілдесінде аяқ талды.

1.6 версиясының қ амтылуы 2011 жылдың 19 тамызында аяқ талды.

1.7 версиясының қ амтылуы 2012 жылдың 24 ақ панында аяқ талды.

CMS Joomla! Веб-сайтты қ ұ руғ а арналғ ан кө птеген тү рлі қ ұ ралдардан тұ рады. Жү йенің маң ызды ерекшелігі болып бастапқ ы орнату кезінде минималды қ ұ ралдар жиыны болып табылады, ол кейін қ ажеттілікке байланысты ары қ арай орнатылады. Бұ л басқ ару панельді керек емес элементтермен толтылылуын азайтады, сонымен бірге серверге жү ктемені азайтады жә не хостингетегі орынды ү немдейді.

Joomla! интерфейсті фронттық жә не ә кімшілік бө лігін кзе клеген тілде кө рсетілуін қ амтамасыз тетеді. Кең ейтілулер каталогы кө птеген тілдік пакеттер қ ұ райды, ол басқ ару шаттатық қ ұ ралдармен орнатылады. Орыс, украин, белорус жә не кейбір ТМД елдері тілдері қ ол жетімді.

Функционалдылығ ын қ осымша кең ейтілулер (компоненттер, модульдер жә не плагиндар) кө мегімен ү лкейтуге болады.

Қ олданушылар мен администраторлар кө пдең гейлі аутентификациясы ү шін қ ауіпсіздік модулі бар (ө з аутентификация жә не сессиялар «жү ргізу»алгоритмі қ олданылады).

Шаблондар жү йесі сайт сыртқ ы тү рін ө згертуге немесе ө з ерекше тү рді жасауғ а мү мкіндік береді. Желіде кө птеген дайын шаблондар бар, олар тегін не ақ ылы болуы мү мкін.

Модульдердің бапталатын орналасу схемалары алдына ала қ арастырылғ ан, олар сол, оң жә не орталық немесе басқ а да еркін орналасатын блок болуы мү мкін. Қ алауын бойынша, модуль мазмұ нын материал мазмұ нына енгізуге болады. Мысалы, мақ аладағ ы еркін жерге енгізілген (фигуралық жақ шамен бірге){loadposition mod_fpslideshow} ө рнегі модуль қ ұ рамын шығ арады, оның шығ ару орны «mod_fpslideshow» сияқ ты орнатылғ ан.

Жү йе артық шылық тарына компоненттер, модульдер, плагиндар жә не шаблондарды ө зіне жазуғ а, кең ейтулердің қ ұ рылымдық каталогінде орналастыруғ а немесе бар кең ейтуді ө з қ алауынша редактирлеуге болатындығ ын жатқ ызуғ а болады.

Жаң артулардың ү немі шығ ып отырады. Кө пшілік Багтрекер (ресми трекерлер тізімі) бар, сонымен бірге Joomla ескі версияларынан миграция трекерлері, кеіейтулер қ алау трекерлері бар, онда Joomla қ олданушылары CMS жұ мысы бойынша ө з ескертулерні қ алдыра алады, олар жасауышлармен зерттеледі, қ ажет болғ ан жағ дайда Joomla жағ арту кезінде тү зетіледі, басқ а да мә селелер шешіледі.

1.6 версиясынан бастап кө птілділік енгізілген.

2.5 версиясынан бастап мә ліметтер қ орын қ амту кең ейтілген. MsSQL қ амтылуы жү зеге асырылғ ан, ал 3.0 версиясынан бастап – PostgreSQL[6]. Ары қ арай Oracle, SQLite қ амтылуын енгізу жоспарланғ ан.

Joomla 2.5 ерекшеліктері:

• Қ олданушылар тобымен бапталатын қ ол жетімділік дең гейлері жә не мазмұ нды ө згерту мен қ арау ү шін қ ол жетімділігін басқ арудың мық ты жү йесі

• Категориялардың кө п дең гейлі қ ұ рылымы, бұ л қ арапайым бірдең гейлі қ ұ рылымы бар сайттармен қ атар кө п дең гейлі порталдарғ а дейін ұ йымдастыруғ а болады

• Кең ейтулерді орнату мен басқ арудың жақ сартылғ ан жү йесі. Енді бір уақ ытта бір пакетте біріктірілген бірнеше кең ейтулерді орнатуғ а болады.

• CMS дең гейінде орнатылғ ан кең ейтулерді автоматты жаң арту жү йесі жасалды

• Кө птілді сайттарды қ арапайым қ ұ ру ү шін тілдік қ олдаудың болуы

• Модульдерді қ айда жариялатынын тиянақ ты бақ ылау жә не олардың жариялануының басталу кү ні мен аяқ талу кү нін бақ ылауы жақ сартылды

• Дұ рыс семантикалық жазылғ ан жаң а шаблондарды жасаушылар да (оң ай жазылады), қ олданушылар да (тезірек жү ктеледі) жә не іздеу жү йелері де (жақ сырақ индекстеледі) бағ алайды

• Шаблон стильдерін бақ ылау жақ сарғ аны арқ асында шығ армашылық ү шін кеі мү мкіндіктер

• Басынан қ айта жазылғ ан қ арапайым ә рі таза ядро коды

Ә рбір динамикалық бет ү шін іздеу жү йелерінде рейтингін жоғ арылату мақ сатымен оны сипаттау жә не кілтті сө здерді жасауғ а болады;

Кез келген материалдың жариялануының басы мен соң ын кү нтізбе бойынша бағ дарламалауғ а болады;

Тіркелген қ олданушылар ү шін сайттың белгілі бө лімдеріне қ ол жетімділікті шектеу мү мкіндігі, ал Joomla 1.6 шығ ысымен бө лім мен белгілі материалғ а қ ол жетімділік белгілі материал< -> қ олданушы дә лділігімен мү мкін болды;

Элементтердің бапталатын схемалары шаблондар облыстары бойынша орналасуы;

Тү рлі модульдер (соң ғ ы жаң алық тар, кіру санағ ышы, кіру толық статистикасы, қ онақ кітабы, форум жә не басқ алар);

2.5 версиясында орнату жә не кең ейтулерді басқ ару жү йесі жақ сартылды. Енді бір уақ ытта бір инсталляциялық пакетке біріккен бірнеше кең ейтулерді орнатуғ а болады. Бұ дан басқ а, орнатылғ ан кең ейтулерді автоматты жаң арту мү мкіндігі жү зеге асырылғ ан (егер кең ейту жасаушысы бұ л механизмді қ осуы шартында).