Билет №25

1. ХІХ ғ. Англияның саяси-экономикалық дамуы мен отарлау саясаты. 1815-1850 жылдары Англияның дү ние жү зілік сауда-ө неркә сіптік жә не отарлау саясатындағ ы басымдығ ы кү шейе тү сті. Ө неркә сіп ө ндірісі мен сауда айналымы жағ ынан Англия ө зге мемлекеттерден асып тү сіп, оның ә скери сауда флоты тең іздер мен мұ хиттарда билік қ ұ рды. Ө неркә сіптік революцияның дамуы нә тижесінде ұ сақ қ олө нер жойылып, жаң а индустриялы аймақ тар кү шейе тү сті. Елдің солтү стік батысы мен орталығ ы фабрикалар мен заводтарғ а толды. Кеме жасау ісі тез дамыды. Лондон дү ние жү зілік маң ызғ а ие болғ ан сауда жә не финанстық орталық қ а айналды. Ө неркә сіп ө ндірісінің дамуы, қ аланың ө суі жә не де ауыл шаруашылығ ымен айналысушылардың сан жағ ынан азаюы ауыл шаруашылығ ының ө німдеріне деген сұ ранысты кү шейтіп, жер ө ң деудің алдың ғ ы қ атарлы жетілдірілген амал тә сілдерінің дамуына, ауыл шаруашылық машиналарының кө птеп қ олданылуына жол ашты. Жерге ұ сақ аренда ірі капиталистік фермерлікпен ығ ыстырылды. Елдің ө ндіргіш кү шінің ө суі халық тың сан жағ ынан кө беюіне ық пал етіп, 1815 жылы- ақ тұ рғ ындар 20 миллионғ а жетті.

Саяси реакция жә не 1815-1819 ж.ж халық қ озғ алысы. Францияғ а қ арсы соғ ыс аяқ талғ ан соң да тори ү кіметі реакциялық ішкі саясатын тоқ татпады. Жұ мысшы табын қ анаудың кү шеюі, жұ мыссыздық пен салық тың ө суі, қ олө нершілер мен ұ сақ фермерлердің кү йзеліске ұ шырауының нә тижесінде халық бұ қ арасының толқ улары басталды.Ұ сақ буржуазия мен жұ мысшы табы саяси қ ұ рылысты демократияландыруды, жалпығ а ортақ сайлау қ ұ қ ын енгізуді талап етті. Бұ л талаптарды В. Коббет жә не Г. Хент басқ арғ ан ұ сақ буржуазиялық радикалдар қ ызу қ олдады. Бірнеше жылдар бойы Коббет ең бекшілердің арасында белгілі болғ ан «Еженедельный политический вестник» деген газет шығ арды. Ол халық бұ қ арасының кедейлігіне наразылық білдіріп, капитализмді ә шкерелеп, нан заң дарының жойылуын, парламенттік реформалардың қ абылдануын, жалпығ а ортақ сайлау қ ұ қ ын талап етті. Коббет шаруалар мен қ олө нершілердің ұ сақ меншігін жақ тады. Бірақ оның ұ сақ шаруа шаруашылығ ына қ айта оралу мү мкіндігі туралы тү сінігі қ ате болды.

30 жылдардың басындағ ы халық бұ қ арасының қ озғ алысы жә не 1832 жылғ ы парламенттік реформа. 20 жылдардың аяғ ында Англияда жұ мысшы табы, ұ сақ буржуазия жә не ө неркә сіптік буржуазияның парламеттік реформа жолындағ ы кү ресі кү шейді. Ө неркә сіптік буржуазияның экономикалық қ уаты кү шейгенмен де, олардың парламенттегі ық палы ә лсіз болды. Халық бұ қ арасы сайлау қ ұ қ ына ие болмады.

Англиядағ ы 20 млн тұ рғ ынның 220 мың ы ғ ана дауысқ а ие болды. Парламентте ірі жер иеленушілер, сауда жә не финанстық буржуазия билік қ ұ рды. 1, 5 млн халқ ы бар Лондоннан 4 депутат қ ана болса, 400 мың адамы бар 30 селолық жерден 60 депутат сайланды. Парламентте ө з ық палын кү шейту ү шін ө неркә сіптік буржуазия жұ мысшы табының парламенттік реформа жолындағ ы кү ресін пайдаланды. Бірақ ө неркә сіптік буржуазия жалпығ а ортақ сайлау қ ұ қ ының берілуіне қ арсы болды. Парламенттік реформа ү шін буржуазиялық либералдар, ұ сақ буржуазиялық радикалдар, жұ мысшы табы кү ресті.

1831 жылы қ ауымдастар палатасы Грей басқ арғ ан вигтер ү кіметі енгізген реформа туралы билльді қ абылдады, бірақ лордтар оғ ан қ арсы шық ты. Бұ ғ ан жауап ретінде революциялық қ озғ алыстар кү шейді. 1832 жылы лордтар реформа туралы билльді бекітуге мә жбү р болды. Парламеттік реформа туралы заң 56 тү кпірдегі аймақ тарды депутаттар сайлау қ ұ қ ынан айырды. Алыстағ ы 30 аймақ тан бұ рынғ ы 2 депутаттың орнына 1 депутат сайланды. Ірі ө неркә сіп қ алалары депутат сайлау қ ұ қ ына ие болды. Сайлау қ ұ қ сы бү кіл жер иелеріне, фермер арендаторларына берілді (жылдық кірісі 50 ф. ст.). Тұ рғ ын ү й иелері мен арендаторлары да сайлау қ ұ қ ына ие болды (жылдық кірісі 10 ф.ст.). Сайлаушылардың саны 652 мың ғ а жетті. Алайда жұ мысшы табы сайлау қ ұ қ ына ие бола алмады.

30-40 жылдардағ ы Англиядағ ы ө неркә сіптік революцияның аяқ талуы. ХІХ ғ. 30 жылдарының I жартысында Англияда ө неркә сіптік ө ндірістің жедел дамуы жү ріп жатты. Ө неркә сіптің дамуы жө нінен Англия дү ние жү зінде 1 орынғ а ие болды. 1840 жылы Англия дү ние жү зілік ө неркә сіптік ө ндірістің 45% қ ұ рады. Жетекші рө л атқ арғ ан тоқ ыма ө неркә сібі болды. 1834 жылы бу машиналарының қ уаты 33 мың ат кү шіне ие болды. Ағ ылшын фабрикаларында 200 мың адам жұ мыс істеді. Елдің экономикасында жең іл ө неркә сіп жетекшілік рө л атқ арды. Сондай-ақ, ауыр ө неркә сіп пен транспорттың жаң а тү рі дамыды. 1834 жылы темір ө ндіру 700 мың тоннағ а жетті. 1813-1814ж.ж Стефенсон ө зінің алғ ашқ ы локомотивін қ ұ растырғ ан болса, 1830 жылы алғ ашқ ы темір жол қ ұ рылысы аяқ талды (Ливерпуль-Манчестер). 40 жылдары Англияның бү кіл ү лкен қ алалары темір жолмен байланыстырылды. 1850 жылы оның ұ зындығ ы 10 мың шақ ырымғ а жетті. Фабрика, завод жұ мысшылар саны тез ө сті. XIX ғ асырдың ортасында 27, 6 млн халық тың басым бө лігін ө неркә сіп пен ауыл шаруашылығ ындағ ы жұ мысшы отбасылары қ ұ рады. Бұ л кезде Англия дү ние жү зіндегі ең алғ ашқ ы жә не жалғ ыз индустриялы ел болып табылды.

30 жылдардың басында парламенттік реформа мен капиталистік реформағ а қ арсы кү рескен жұ мысшылар табы толқ улары ағ ылшын буржуазиясын кейбір жең ілдіктер беруге мә жбү р етті.

2. Екі дү ниежү зілік соғ ыс аралығ ындағ ы Жапония. «Кү ріш бү лігі». Танака кабинеті. 1927 ж. Жапонияда билік басына агрессивті сыртқ ы саясат жә не ішкі реакционды саясат жақ таушысы болғ ан генерал Танака кабинеті келді. Танака агрессивті сыртқ ы саясаттың жаң а принциптерін енгізіп, Қ ытайдан Манчжурия мен Монғ олияны бө луге ұ сыныс берді, бұ л мұ нда қ ытай революциясының тарауына жол бермеу ү шін қ ажет болды. Осы жылдары " меморандум Танака" атты қ ұ жат та белгілі болып, онда Қ ытай, Ү ндістан, Оң тү стік-Шығ ыс Азияны, ал содан Ресейді, тіпті Еуропаны жаулап алу жоспарлары баяндалды. 1928 ж. ақ панынан репрессиялар кезең і басталады, кейінгі жылдары да жалғ асын тапты, ә сіресе ә лемдік экономикалық дағ дарыс уақ ытында кү шееді.Жапон милитаристерінің 30-шы жылдардағ ы агрессиялық саясаты. 1929-1933 жж. ә лемдік экономикалық дағ дарыс АҚ Ш пен арадағ ы нарық тық ө зара тығ ыз қ атынасқ а байланысты Жапонияғ а ө те ауыр тиді. Ең бірінші кезекте ауыл шаруашылығ ы дағ дарыс ауырлығ ын сезінді. Кө мір ө ндірісі мен кеме қ ұ рылыстарының ө нім кө лемі айтарлық тай қ ысқ арып қ алды.

Жапонияның билеуші топтары дағ дарыстың тигізген бар зардаптарын жең ілдету мақ сатында жаппай жұ мыссыздандыру, жалақ ыны қ ысқ арту, жұ мысты ауырлату жолдарымен ең бек етуші қ атарларды қ анады. Жұ мысшы таптар жағ дайының нашарлауы демократиялық қ озғ алыстардың қ ұ лаш жаюына алып келді. ЖДП антиә скери компания басшылығ ына тұ рды. Солтү стік-Шығ ыс Қ ытайды жаулауғ а дайындық барысында билік басы коммунистер мен демократтарды жаппай репрессиялауғ а кірісті. 1929-1933 жж. ө зінде 50 мың адам қ амауғ а алынды.

3. Ауызша баяндау ә дісі. Тарихты оқ ытудағ ы ә ң гіме тү рлері мен оғ ан қ ойылатын талаптар. Тарихты оқ ытудағ ы ауызша баяндаудың бір тү рі – мектеп дә рісі болып табылады. Ол негізінен жоғ ары сыныптарда қ олданылады. Мектеп дә рісі оқ ытудың мақ сатына, мазмұ нына жә не оқ у материалының сипатына оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне негізделеді. Дә рісте теориялық ой-пікірге, ғ ылыми талдауғ а, қ орытынды жасауғ а баса назар аударылады. Дә рістің негізі, зерттеу объектісі – нақ ты тарихи материал болып табылады. Сондық тан дә ріс барысында мазмұ ндау, суреттеу, бейнелік мінездеме орын алады. Қ азіргі кезде дә ріс сабағ ы оқ у процесіне кең інен ең гізілген. Оның практикалық жә не семинарлық сабақ тармен байланысы да зор. Тарихи білім негіздерін қ алыптастыруда жә не оқ ушылардың ө з бетінше дербес ә рекетін ұ йымдастыруда мектеп дә рісінің маң ызы арта тү суде. Тарихшы мұ ғ алімдер оқ ытудың дә ріс тү ріндегі формасына мына жағ дайларда қ олданады: тарихи оқ иғ алардың заң дылығ ын ашып кө рсетіп, оларғ а ғ ылыми тү сінік беруде, оқ ушыларды дү ниетанымдық қ орытынды жасауғ а ү йретуде белгілі бір мә селе, тақ ырып, білім бойынша толық тү сінік беруде, бағ дарламалық материалды мазмұ ндауда қ олданады.

Мектеп дә рісінде ә ртү рлі кө рнекі қ ұ ралдар қ олданылады, кейбір жағ дайда ол мұ ғ алім мен сыныптың ә ң гімелесу сипатына ие болады. Кө бінесе дә ріс сабақ тың барлық уақ ытын алады. Сондық тан тың дауды педагогикалық ұ йымдастырудың маң ызы ерекше. Дә ріс алдында онын жоспары хабарланады немесе оқ ушылар ө здеріне дә рісті тың дау барысында жоспар қ ұ руғ а тапсырма беріледі. Материалды мазмұ ндауда сұ рақ нақ ты, тү сінікті берілуі керек, тарихи материалдың негізгі мә ні мен маң ызын ашып кө рсетіліп, теориялық қ орытындылар жасалады. Оқ ушылар дә рісті тың дауы мен қ абылдауын жең ілдету ү шін, онын мазмұ нын қ ажетті дауыс ырғ ағ ымен, жақ сы ә деби тілмен, қ ызық ты тү сінікті баяндаудың маң ызы зор.

Осылайша дә рістің мақ саты – тың дау, таң дау, басты мә селені бө ліп алу, конспектілеу ептілігін дамыту. Сол ү шін бастапқ ы кезде оқ шыларды тарих оқ улығ ын конспектілеуге ү йрету қ ажет. Келесі пункте оқ ушыларды ауызша сө з конспектілеуге ү йретуге болады. Материалды баяндаудың барысында оқ ушылардың жазу жылдамдығ ын қ адағ алау қ ажет. Қ ажет жағ дайда жазғ ан мә тінін оқ ыту, қ атесі болса тү зету, тіпті жазу барысында қ андай сө здерді қ ысқ артуғ а болатындығ ы ескертіледі. Олар келесі сабақ та ө з жазбаларын оқ и отырып, басты мә селелердің қ айсысы назардан тыс қ алғ андығ ын, екінші кезектегі қ андай деректерді жазбай қ оюғ а болатындығ ына кө з жеткізеді.

Мазмұ нына жә не дидактикалық міндетіне байланысты мектеп дә рісі мынадай тү рге бө лінеді.

1. курс бө лімінің негізгі мә селелерімен алғ аш рет таныстыратын кіріспе лекция; 2. теориялық материал жә не негізгі деректерді қ амтитын тақ ырыптық дә ріс; 3. тарих курсы бойынша негізгі мә селелерді оқ ушылардың жадында жаң ғ ыртатын қ айталау – жинақ тау дә рісі. Кейде дә ріс мазмұ ны оны тың дау барысында жә не тарихи деректер, жеке ұ ғ ымдар мен есімдерді арнайы кестеге енгізіп отыруғ а мү мкіндік береді.