Ппппппп

Пара беру. Пара берген тұ лғ аны қ ылмыстық жауаптылық тан босату шарттары. Жаң а Қ ылмыстық кодексте бұ л қ ылмыстың мазмұ ны ашып кө рсетілмеген. Заң да лауазымды адамғ а тікелей немесе делдал арқ ылы пара беру деп қ ана кө рсетілген (312-бап) Объективтік жағ ынан пара беру: 1)лауазымды адамғ а пара затын немесе мү лік сипатындағ ы ө зге де пайда беру; 2)пара затын адам тікелей ө зі немесе делдал арқ ылы береді; 3)лауазымды адам ө з қ ызметін пара берушінің мү ддесіне белгілі бір ә рекетті істеуге немесе істемеуге пайдалануы арқ ылы сипатталады. Пара беру немесе тапсыру ә дістері қ ылмыстың қ ұ рамы ү шін маң ызды емес. Пара оны алушының тура ө зіне немесе оның келісімімен жақ ын туыстарына берілуі мү мкін. Ол істелінбеген жұ мысқ а почта арқ ылы айлық тү рінде берілуі мү мкін. Пара берудің жасырылғ ан нысандары бар. Олар: заң сыз сыйлық беру, алдын ала ойластырылып пара алушығ а картадан елеулі ақ ша сомасын ұ тылу; пара алушығ а бағ алы, қ ұ нды заттарды ө те арзан бағ ағ а сату жә не тағ ы басқ алар. Кейбір кезде пара-алушығ а тегін қ ызмет тү рінде кө рсетіледі. Пара алушығ а туристік, санаториялық жолдамалар берілуі, кемеге, поезғ а, ұ шақ қ а басқ а да кө лік қ ұ ралдарына жү руіне билет беруін-сот практикасы пара беру деп қ арастырады. Лауазымды тұ лғ ағ а материалдық мазмұ ндағ ы емес пайда келтіру қ арастырылып отырғ ан қ ылмыс қ ұ рамын қ ұ рамайды. Мысалы: онымен жыныстық қ атынаста болу; лауазымды тұ лғ аның сұ рауы бойынша, ол туралы мадақ тау ү ндеу тарату немесе оның жұ мысы туралы баспасө з бетінде жақ сы пікірлер жариялау пара беру ретінде сараланбауы керек. Пара беру формальдық қ ылмыс қ ұ рамы болып табылады. Лауазымды тұ лғ а пара алғ ан кезден бастап, яғ ни берушінің мү ддесі ү шін белгілі бір ә рекет істелгені не істелмегеніне қ арамастан қ ылмыс аяқ талды деп саналады. Субъективтік жағ ынан пара беру тікелей қ асақ аналық арқ ылы істеледі. Пара берудің ниеті сан алуан болуы мү мкін. Олар кінә лы адамның заң сыз тү рде жеке ө зіне ғ ана емес, сонымен қ атар туыстарының, жақ ын туыстарының, пара беруші істейтін ұ йым немесе мекеме мү дделерін қ амтамасыз етуге ұ мтылуы арқ ылы кө рінеді. Пара беру субъектісі боп 16 жасқ а жеткен есі дұ рыс тұ лғ а танылады. Ауырлататын жағ дайдың бірінші тү ріне лауазымды адамғ а заң сыз іс-ә рекет жасағ аны ү шін пара беру жатады. Ә лденеше рет пара беруге-кінә лының бір лауазым адамына немесе ә р тү рлі сондай адамғ а ө з мү ддесі ү шін ә р тү рлі іс-ә рекеттер істегені немесе істемегені ү шін екі немесе одан да кө п пара беруін айтамыз. Кінә лының бір лауазым адамына немесе бірнеше лауазым адамына ө з мү ддесі ү шін ә р тү рлі ә рекеттер істегені ү шін екіден артық пара беруін ә лденеше рет пара беру деп білеміз. Егер келісілген сома пара алушығ а бө лшектеп берілсе, онда ондай ә рекет ә лденеше рет пара беру болып табылмайды. Егер пара беруші алдын ала сө з байласқ ан немесе ұ йымдасқ ан лауазымды адамдар тобына ө з мү ддесіне бір ә рекетті істеу ү шін ғ ана пара берсе, мұ ндай ретте де оның ә рекеті ә лденеше рет пара беруге жатпайды. Пара бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық қ а тарту ү шін пара затының қ ұ нын анық таудың да маң ызы ерекше. Заң ғ а сә йкес лауазымды адамғ а оның бұ рын жасағ ан заң ды іс-ә рекеті (ә рекетсіздігі) ү шін екі айлық есептік кө рсеткіштен аспайтын сомада немесе қ ұ ны сондай алғ аш рет сыйлық беру, егер лауазымды адам жасағ ан іс-ә рекет (ә рекетсіздік) алдын ала уағ даластық пен байланысты болмаса, қ ылмыстық жауаптылық қ а ә кеп соқ пайды. Заң да пара бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық тан босатудың негіздері де кө рсетілген. Егер лауазымды адам тарапынан оғ ан қ атысты қ орқ ытып пара алу орын алғ ан болса немесе ол адам пара бергені туралы қ ылмыстық іс қ озғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар органғ а ө з еркімен хабарласа, пара берген адам қ ылмыстық жауаптылық тан босатылады. Адам пара бергені туралы қ ылмыстық іс қ озғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар органғ а ауызша немесе жазбаша, қ андай ниетті басшылық қ а алғ анына қ арамастан ерікті тү рде хабарласа қ ылмыстық жауаптылық пен босатылады. Қ ылмыс жасағ андығ ы туралы ерікті тү рде хабарлағ анда пара беруші ғ ана емес, сонымен бірге оның қ атысушылары да қ ылмыстық жауапкершіліктен босатылады. Параны қ орқ ытып алуы себепті немесе параны беруі туралы ерікті тү рде арыз жазғ аны бойынша пара берушілерді қ ылмыстық жауаптан босату бұ л адамдардың ә рекеттерінде қ ылмыс қ ұ рамының жоқ екенін білдірмейді, сондық тан олар жә бірленуші болып саналмайды жә не пара тү рінде берілген қ ұ нды заттарды қ айтарып беру туралы талап қ оюғ а қ ұ қ ы жоқ. Параны қ орқ ытып алу орын алғ ан жағ дайда жә не пара беруші параны бергенге дейін ол туралы қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына хабарласа, иесіне қ айтарылуғ а жатады. Айғ ақ заттар болып пара ретінде алынғ ан ақ ша мен басқ а қ ұ нды заттар мемлекет кірісіне жатқ ызылады.

Парақ орлық. Пара алу. Пара алудың заты. Лауазымды адамның ө зі немесе делдал арқ ылы пара берушінің немесе оның ө кілі болғ ан адамның пайдасына жасағ ан іс-ә рекеті (ә рекетсіздігі) ү шін ақ ша, бағ алы қ ағ аздар, ө зге де мү лік, мү лікке қ ұ қ ығ ы немесе мү лік сипатындағ ы пайда тү рінде пара алуы, егер мұ ндай іс-ә рекет (ә рекетсіздік) ү шін ақ ша, бағ алы қ ағ аздар, ө зге де мү лік, мү лікке қ ұ қ ығ ы немесе мү лік сипатындағ ы пайда тү рінде пара алуы, егер мұ ндай іс-ә рекет (ә рекетсіздік) лауазымды адамның қ ызметтік ө кілеттігіне кіретін болса, не ол қ ызметтік жағ дайына байланысты осындай іс-ә рекетке (ә рекетсіздікке) мү мкіндік жасаса, сондай-ақ жалпы қ амқ оршылығ ы немесе қ ызметі бойынша жол берсе-ол Заң ғ а сә йкес пара алу деп танылады. Пара алудың объектісі мемлекеттік ақ параттың дұ рыс қ ызметі, беделі болып табылады. Қ ылмыстың қ ажетті белгілерінің бірі параның заты болып табылады.Пара заты болып табылатындар: ақ ша, бағ алы қ ағ аз, материалдық игіліктер, ө теусіз тө лемдер, тө ленетін қ ызметті тегін кө рсету, қ ымбат заттар мен техника, антикварлық, жеке коллекциялық заттар жә не де мү лікке қ ұ қ ық беретін жең ілдіктер (қ ұ рылыс жү ргізу, қ алпына келтіру, жө ндеу жұ мыстары, жол жү ру билеті, жең ілдік арқ ылы қ арыз алу ж.т.б.) Қ азіргі кезең де нарық тық экономика жағ дайында парақ орлық тың жаң а тү рлері туындағ ан: паралар біріншіден ғ имарат; офис, жер алу ү шін, қ олда жоқ ақ ша қ аражатын нақ ты ақ шағ а аудару, пайдалы банктік несие алу ү шін алынады. Екіншіден, параның ө зі жаң а мә нге ие болды. Лауазымды тұ лғ ағ а аталғ ан не басқ ада қ ызметтері ү шін банктен есеп шоттары ашылып, оларды меншікке ие жасап, оларды ә р тү рлі сылтаулармен шетелге белгілі бір маман, консультант ретінде шығ уын: жол жү руін тө леп, жә не де бірталай кө п ақ ша қ аражатын СКВ-мен берілуін ұ йымдастырады. Пара ретінде автомобильдер, ақ ша, мал, кә сіптік тауарлар, азық -тү ліктер, бағ алы заттар жә не де басқ адай материалдық мә ндегі игіліктер беріледі.Тә сіліне қ арап параны алу екі тү рге бө лінеді: ашық жә не кө мескі тү рлер. а) Ашық пара беруде пара заты лауазым адамының ө зіне тапсырылады немесе оның келісімі бойынша жақ ындарына тапсырылады, пара ү шін істелетін іс-ә рекеттер жө нінде келісіледі.б) Кө мескі тү рде пара беруде пара затын беру сырттай қ арағ анда заң ды сияқ ты болып кө рініп, бү ркемелеу жолымен кінә лығ а тапсырылады. Олар лауазымды тұ лғ ағ а ақ шаны қ айтарылмайтын негізде «қ арызғ а» беру, оларғ а айлық, бір рет тө ленетін ә р тү рлі ақ ы, картадан ө тірік ұ тылу; пара алушының отбасы мү шелерінің немесе туыстарын жалғ ан жұ мысқ а алу, лауазымды тұ лғ ағ а ең бек шарты, контракт немесе кооператив мү шелігі бойынша бір жұ мыс істеді деп жалақ ы, бағ алы заттар беру жә не де лауазымды тұ лғ ағ а нақ ты істеген жұ мысына немесе кө рсетілген қ ызметіне ақ ысынан асыра отырып тө ленуі. Тапсырылу уақ ытына қ арай пара алудың екі тү рі болады: оның бірінші парағ а сатып алу, яғ ни лауазым адамының параны мү дделі жақ тың ө зіне тиімді іс-ә рекеттерді істегенге дейінгі мерзімде тапсыруы. Екіншісі пара-сыйлау, мұ ндай пара лауазым адамына келісілген іс-ә рекеттерді істегеннен кейін «алғ ыс» ретінде тапсырылады. Пара алу кінә лының қ ызмет жағ дайын пайдалану арқ ылы жү зеге асырылады. Қ ылмыстық Кодексте лауазымды адамның қ ызмет бабын пайдалануы арқ ылы пара алуы мынадай тұ рғ ыда сипатталғ ан: іс-ә рекет лауазымды адамның қ ызметтік ө кіліне кіретін болса не ол қ ызметтік жағ дайына байланысты осындай іс-ә рекетке мү мкіндік жасаса, сол сияқ ты жалпы қ амқ оршылығ ы немесе қ ызметі бойынша жол берсе. Кінә лының пара алуының бірінші нысаны лауазымды адамның қ ызметтік ө кіліне кіретін іс-ә рекеттерді жасауы арқ ылы пара алуы (басшылық жұ мысқ а аламын немесе жұ мыстан шығ арамын деп пара алуы; қ ызметін жоғ арылату немесе басқ адай кө термелеу жасағ аны ү шін қ ол астындағ ы бағ ынышты адамнан пара алуы; немесе ревизия, материалдық игіліктерге тексеру жү ргізбегені, жетпейтін заттарды тексеру қ орытындысында кө рсетпегені ү шін) пара алуы. Қ ызметіне байланысты пара алу пара алудың екінші бір нысаны болып табылады. Бұ л жерде лауазым адамы ө з қ ұ зыретіне жатпайтын іс-ә рекеттерді жү зеге асыру ү шін ө зінің беделін, қ ызметтік байланысын пайдалану арқ ылы басқ а бір лауазым адамына ық пал ету арқ ылы пара алады. Мысалы: прокурордың тергеуші тергеп жатқ ан іс бойынша пара алып, ө з лауазымын пайдаланып, тергеуді заң сыз қ ысқ арттыруғ а ық пал етуі т.б. Қ ызмет бабын пайдаланудың ү шінші бір нысаны қ амқ орлық жасау немесе қ ызметі бойынша жол беру болып табылады. Қ амқ орлық жасауғ а-тамыр-таныстық бойынша қ ызметке орналастырып пара алу, негізсіз сыйлық тар беру, кө термелеулер кө рсету немесе ө те қ ұ нды заттарды босату арқ ылы пара алулар сияқ ты ә рекеттер жатады. Қ ызмет бойынша жол беруге-қ ол астындағ ы бағ ынышты адамдардың заң сыз, қ ылмысты ә рекеттеріне тыйым салмау, жұ мысқ а мас болып немесе келмей қ ойғ анын елемеу, басқ а да заң сыздық тарғ а жол бергенін кө ре тұ ра, жоғ арыда кө рсетілген адамдардан пара алу арқ ылы шара қ олданбау ә рекеттері жатады.

Прокат шартының ұ ғ ымы, элементтері жә не мерзімі. Прокат шарты бойынша тұ рақ ты кә сiпкерлiк қ ызмет ретiнде қ озғ алатын мү лiктi жалғ а берудi жү зеге асыратын жалғ а берушi жалғ а алушығ а мү лiктi ақ ы тө летiп уақ ытша иеленуге жә не пайдалануғ а беруге мiндеттенедi. Прокат шарты бойынша берiлген мү лiк, егер шартта ө згеше кө зделмесе немесе мiндеттеме мә нiнен ө згеше туындамаса, тұ тыну мақ сатында пайдаланылады. 2. Прокат шарты жазбаша тү рде жасалады. 3. Прокат шарты жария болып табылады (осы Кодекстiң 387-бабы). 1. Прокат шарты бiр жылғ а дейiнгi мерзiмге жасалады. 2. Жалғ а алушының мү лiктi жалғ а алу шартын жаң артуғ а басым қ ұ қ ығ ы туралы жә не мү лiктi жалғ а алу шартын белгiсiз мерзiмге жаң арту туралы Егер шартта ө згеше кө зделмесе, жалғ а алушы прокат шартынан кез келген уақ ытта бас тартуғ а қ ұ қ ылы.