Экотуризм географиясын сипаттау

Экологиялық туризмді адамның тамаша, танымдық, ғ ылыми, ө лкетану қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыратын нысандармен жә не табиғ аттың кескіндемелік, экзотикалық, қ айталанбайтын қ ұ былыстарымен тікелей ө зара қ арым-қ атынасы, ең алдымен «ашық» табиғ ат жағ дайында болуы ретінде айқ ындауғ а болады.Экотуризм терминін алғ аш 1983 жылы ғ ылымғ а енгізген мексикан экономисті жә не экологі Гектор Цебаллос Каскурейн болатын. Бұ л ұ ғ ым дү ниеге келгелі экотуризмнің дамуы ә лемде шарық тап қ арқ ын алды. Соғ ан сә йкес 2002 жылды БҰ Ұ Бү кіл Ә лемдік Экотуризм жылы деп жариялады. Ә лемнін экотуризм дамығ ан Аустралия жә не Швеция сияқ ты елдерде экотуризм туралы хартиялар пайда болды. Қ азіргі уақ ытта экологиялық туризм ә лемдік дең гейдегі туризмнің басқ а тү рлерінің ішінде елеулі ү лесті алады (40-тан 60% дейін). Экологиялық туризмнің негізгі мақ саты мыналар болып табылады:

- экологиялық білім, табиғ атпен ө зара қ арым-қ атынас мә дениетін арттыру, табиғ и ортада этикалық нормаларды жасау, табиғ аттың жә не оның жеке элементтерінің тағ дыры ү шін жеке жауаптылық сезіміне тә рбиелеу;

- адамның рухани жә не физикалық кү штерін қ алпына келтіру, табиғ и жағ дайдағ ы табиғ и ортада толық қ анды демалысты қ амтамасыз ету.

Ә лемдік тә жірибеде экологиялық туризм ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарда (ЕҚ ТА) айрық ша іске асырылады. Экотуризм кө бінесе экзотикалық жә не табиғ аты ерекше аймақ тарда дамығ ан. Бұ ндай елдерге Австралия, Жаң а Зеландия, Кения, Непал, ОАР. Америка мен Еуропа сияқ ты дамығ ан мемлекеттерде экотуристер кө бінесе ө з елі ішінде саяхаттайды. Олар мысалғ а ұ лттық парктерге, ерекше қ орғ алатын аумақ тарғ а барады. Африка экотуристердің жұ мағ ы болып саналады. Себебі мұ нда экзотикалық флора мен фауна, қ айталанбайтын шө л далалар бар.

Солтү стік Америкада экотуристер ү шін дү ние жү зінде ең ү лкен парктер жү йесі мен жануарлар резервттар орналасқ ан. Мысалғ а туристерді қ ызық тыратын Йеллоустон ұ лттық паркі№

Аляска жоғ арғ ы ландшафттардың ә ртү рлілігімен ерекшеленеді. Мұ нда Кенай-Фьордс атты ұ лттық парк орналасқ ан.

Оң тү стік Испания Еуропадағ ы экологиялық туризмнің ұ лттық аумағ ы болып саналады. Эстремадура провинциясында Съерра-де-Гредос и Монфраг атты екі ұ лттық парк бар болса, Андалузияда Испанияның ең ү лкен жә не атақ ты паркі Кото-Доньяна орналасқ ан.

Грециядағ ы экотуризмнің объекті Крит аралы. Самария каньонының айналасында Ақ тауларда бұ л аймақ қ орғ ауғ а алынғ ан аймақ қ а кірді№Жә не оғ ан ұ лттық парк атты статус иеленген.

Бұ рың ғ ы КСРО аумағ ында экотуризм Арменияда дамығ ан. Маң ызды экотуризм объекттерге Джермук, Цахкадзор, Дилижан жатқ ан.

50.Ауылдық туризм географиясы
ХХ ғ асырдың екінші жартысында интенсивті дамуда ауылдық жерлердегі туризм басым болды. Дә л қ азіргі уақ ытта, ауылды жердегі туризмнің толық ө з дең гейінде болмауының мү мкіндігін атап айтсақ ауылдың ө мір сү руі жә не сол жердің жергілікті дә стү рін, аграрлық жағ дайда ауылдың тамыры терең де жатқ ан халқ ымен терең ірек байланыс орнату, ү й жануарларына қ арау, ә р тү рлі спорттық ойындар. Соң ғ ы жылдары ауылдық туризмнің жарты функционалды жағ дайының белсенді ө суі ә лемге ә йгілі болуда. Ауылдық туризм кө птеген елдерде модағ а айналғ андай, ә сіресе Еуропалық тарда, Еуропада ауылдық туристтердің саны 1997 жылмен 2000 жыл аралығ ында 60 млн. адамғ а жетті. Осы сияқ ты Германияда, Италияда, Ұ лыбританияда, Францияда 10 мың ферма екен.

Шетелдік жә не ғ ылыми (СНГ) ә дебиет талдауы, тү сінікте тү рлі тіл табысу орын алатынын анық тап кө рсетті: ауылдық территориядағ ы туризм, ауылдық туризм, агротуризм жә не этнотуризм. Сондық тан, осы ұ ғ ымның анық тамасы ө мір сү реді. Бар трактовка есебімен олар келесідей сипатта болады: «ауылдық туризм» - бұ л қ арым-қ атынас жә не кө ріністердің, саяхат кезінде пайда болатын жә не адамдардың ауылдық жерлерде болып қ айтуы кезінде, яғ ни ауыл немесе орман шаруашылығ ымен байланысты, егін шаруашылығ ымен ә лде мал шаруашылығ ымен, табиғ и жә не мә дени аттракцияларды қ олданатындар немесе ауыл тұ рғ ындарының кү нбе-кү ндік ө мірінің кө зірлері жә не ұ йымдастырылғ ан субъекттермен, осы аудандағ ы шаруашылық пен немесе қ оғ амдық ү лгімен міндетті емес байланыстар жиынтығ ы.

-«ауылдық территориялардағ ы туризм» - туризм тү рі, мә дени ауылдық ә кімшілік бірліктің аудандарында, алайда, қ оныстануғ а кө зқ арас, красведения жә не тіпті функционалдық ә рдайым ауыл шаруашылығ ымен байланыста бола алмайды. Ауыл мен территория ү лгі бола алады, туризмнің урбандалуы, ауылдық курорттар, ү лкен дача- бақ шалық шаруашылық кешендер, арнайы сауытыру- спорттық лагерлері, ұ лттық парктер жә не басқ а қ оргалатын территориялар.

«агротуризм» - жеке меншік сектор негізінде (ауылдық ү й) қ ұ рылатын фермерлік шаруашылық аясында ұ йымдастырылғ ан экологиялық туризм тү рі ретінде танылатын демалыс. Агротуризм ө зінің ауылдық аймақ тағ ы жеке меншік баспанасы негізінде туристерді қ абылдаушы отбасының орнасластыру, тамақ тандыру, ойын-сауық сынды қ ызметтерді кешенді тү рде ө зі ұ йымдастырып, тұ тынушығ а ұ сынатындығ ымен ерекшеленеді. Бұ л туризм тү рімен қ ала шуынан, кө лктерінен шаршап, тыныш жерді іздеген адамдар айналысады.

Ауылшаруашылық ауданың орналасуына байланысты ауыл шаруашылық туризмінің басқ а туризм тү рлерімен географиялық сә йкестігін кө рсетуге болады:

· Континентальды туризм тү рі тең ізге жолы жоқ ішкі территорияның басым бө лігін алады, ауыл туризмнің танымдық жә не спорттық туризммен байланысынан тұ рады. Альпі ауданы

· Тең із бойындағ ы туризм ауыл, танымдық жә не шомылу-жағ ажай туризмі қ атынасымен ерекшеленеді. ИИспания, Франция, Италиянығ оң т жағ алаулары

· Аралдық – ауылдық жә не шомылу-жағ ажай туризмі қ атынасы басым болғ ан туризм. Балеар, Канар аралдары, Кипр, Мальта, Эгей тең ізіндегі грек аралдары.

Шетел Еуропадағ ы ауыл туризм географиясы. Қ азіргі уақ ытта ауыл туризмі барлық Еуропа мемлекеттерінде бар, бірақ даму сатысы ә р тү рлі. Жалпы, бұ рын социалистік елдер кұ рамында болғ ан Шығ ыс Еуропа мемлекеттерінде аз дамығ ан десек болады. Сондық тан Шетелдік Еуропа ауыл туризм географиясының бейнесі бұ лай кө рсету дұ рыс болады: Солтү стік Еуропа, Орталық Еуропа, Оң тү стік Еуропа, Шығ ыс Еуропа. Орталық Еуропа ауыл туризмінің жү регі болып саналады.Франция, Ұ лыбритания жә не Германия мемлекеттері Европадағ ы туризмнің осы тү рін дамыта бастағ ан алғ ашқ ы мемлекеттер. Францияның ауылдық туризм географиясының маң ызды ерекшелігі оның батысына қ арағ анда оң тү стігінде жә не шығ ысында жақ сы дамығ ан. Осы асимметрияның себебі аудандардың климаты, рельефі жә не географиялық орналасуына байланысты.

Германияның оң тү стігінде жә не батысында ауылдық туризм қ атты дамымағ ан(Солтү стік Рейн Вестфалия, Баден Вюртемберг, Бавария жә не т.б.) Ауылдық туризм, негізінен, ә лдеқ айда дамығ ан жә не бай аудандарда ұ сынылғ ан. ГДР-ғ а кірген федеративті жерлер қ азіргі кезде ғ ана ауылдық туризмнің маң ыздылығ ын, аграрлық ық шамдарда экономиканың жоғ арлайтынын тү сінген.

Ұ лыбританияның оң тү стігінде ауылдық туризм дамығ ан. Бұ л астанасының басқ а ірі қ алалармен жақ ын орналасқ андық тан - туристтерді жеткізуші, жә не тағ ы жоғ арғ ы концентрациядағ ы алғ ашқ ы мә дениеттерінің ескерткіштері. Сондық тан қ азір регионалдық саясаттың маң ызды элементі – ауылдық туристтер ағ ымын Шотландия жә не Солтү стік Ирландияғ а кө термелеу болып есептеленеді.

Жоғ арғ ы дең гейде фермерлік туризм Бенилюкс елдеріне тә н. Принципинольды диспропорция ауыл туризмнің территориялық орналасуында байқ алмайды. Швейцария мен Австриядағ ы ауыл туризмінің географиясы мен мазмұ ны Оң тү стік Германияның жағ дайын қ айталайды.

Оң тү стік Еуропа дә стү рлі тү рде ауыл туризмі нарығ ында кү шті аймақ болып саналады. Оның географиясы мынадай: Испанияның оң тү стігі, Италия, Грецияның оң тү стігі мен аралдары, Кипр. Италияда ауыл туризмі кө біне Альпі аймағ ында дамығ ан(тау- шаң ғ ы туризмін қ оса есептегенде), жә не де жағ ажай аймағ ы. Италияның солтү стігінде ауылдық жерлерде демалу танымал блып жатыр.

Ауылдық туризмдегі ұ сыныс жылдам қ арқ ынмен ө сіп жатыр, тіпті туристерді орналастыру ү шін ауыл ү йлері мен фермаларын қ олдану жобасы екінші орынғ а қ ойыла