Туристік ағымдардың статистикасын сипаттап беріңіз.

Халық аралық туризм статистикасы екі негізгі тараудан тұ рады: туристік ағ ымдардың статистикасы жә не туристік табыстар мен шығ ындардың статистикасы. Туристік ағ ым-дардың негізгі кө рсеткіштері – елге шетел келушілердің саны жә не олардың осы елде болу мерзімі. Келу саны дегеніміз белгілі бір елге белгілі уақ ыт ішінде (бір жыл) келген тіркелген шетел туристер саны. Бір сапар ішінде турист бірнеше елге баруы мү мкін болғ андық тан, олардың саны елдерге бару санынан тө мен. Туристік ағ ымдар кө лемі ү немі ө суде. Егер де соғ ыстан кейінгі 50 жылда ә лемдегі халық тың саны екі есе ө скен болса, туристердің саны 27, 5 есе кө терілді, 1950 жылы 25, 3 млн болып, 2000 жылы 696, 1 млн адамғ а дейін, 2010 жылы 940 млн адамғ а дейін кө терілді. 2002 ж. халық аралық туристік келушілердің саны 700 млн адамнан асып, 715 млн адамғ а дейін жетті. Бұ л 2001 жылмен салыстырғ анда 22 млн артық, ал 2000 жылмен салыстырғ анда 19 млн-ғ а артты. 2005 ж – 800 млн адамнан асып (806 млн адам) 2007 ж – 900 млн адамғ а дейін (898 млн адам) жетті.

Халық аралық туристік ағ ымның аймақ тық бө лінуі ертеден-ақ қ алыптасқ ан. Бұ қ аралық туристік алмасудан бастап қ азіргі шақ қ а дейін ә лемнің туристік нарығ ында кө зге тү сіп жү ргені – Еуропа (402, 8 млн келуші – 2000 ж., 476, 6 млн – 2010 ж.). Бұ л аймақ ты еуропалық тардың ө здері де, сондай-ақ АҚ Ш пен Канаданың тұ рғ ындары да қ алайды. Екінші орынды кө п жылдардан бері Америка алып тұ рды (128, 3 млн келуші – 2000 ж., 149, 8 млн – 2010 ж.). Еуропа мен Америка, оның Солтү стігі нағ ыз ә серлі туристік аймақ болып саналады. Ә лемдегі барлық туристік келушілердің 4/5 осында келеді. Ә лемнің аймақ тары бойынша халық аралық туризм динамикасында соң ғ ы 50 жылда елеулі айырмашылық тар байқ алады. Жер шарындағ ы туристік ағ ымдардың 20 есе ө суіне қ арамастан, Еуропа мен Америкадағ ы оның ө су қ арқ ыны ә лемнің орташа дең гейіне жақ ын ғ ана болды (6, 6 жә не 5, 9% жылына). Жаң адан ашылғ ан туристік аймақ тар – Азия-Тынық мұ хит, Таяу- Шығ ыс жә не Африка елдері жылдам даму ү стінде. Соң ғ ы жиырма жылдың ішінде қ арқ ынды дамып келе жатқ ан – Азия- Тынық мұ хит аймағ ы болып табылды, ондағ ы келушілердің жылдық орташа ө су саны, ә лемдік орташа кө рсеткіштен 9 есе асып тү сті. 2002 ж. статистика бойынша, Азия-Тынық мұ хит аймағ ы келушілердің санынан Америкадан озып кетті (130, 6 млн келуші –2002 ж., ал Америкада 120, 2 млн келуші – 2002 ж.; 176, 2 млн – 2007 ж., ал Америкада 142, 1 млн – 2007 ж.; 192, 7 млн – 2010 ж., ал Америкада 149, 8 млн – 2010 ж.). Ә лемде Еуропа бірінші орынды сақ тап отыр (402, 8 млн келуші – 2000 ж.; 480, 1 млн – 2007ж.; 476, 6 млн келуші – 2010 ж.). ДТҰ 2020 жылғ а болжамы бойынша, Еуропа туризм нарқ ында ө зінің басымдылығ ын жоғ алтпайды – 717 млн келушілерді қ абылдап, Азия-Тынық мұ хит аймағ ы екінші орында – 397, 2 млн келуші, ал Америка алғ ы ү шеудің соң ы болмақ – 282, 3 млн келуші. Келушілер (кетушілер) саны туристік қ озғ алыстың негізгі кө рсеткіші болып саналады. Туристік ағ ым статистикасының басқ а бір кө рсеткіші – келушілердің елде болу ұ зақ тығ ы. Шетел туристерінің елде болу мерзімінің есеп бірлігі ретінде тү неу немесе тур-кү н [бір туристің белгілі бір жерде (елде) бір тә улік бойы болуы] қ абылданғ ан. ЮНВТО нұ сқ ауына сә йкес, шетел туристердің тү неулері туралы статистикалық мә ліметтері айлар бойынша, орналасу қ ұ ралының типі мен категориясы бойынша жә не аумақ тары бойынша топтастырылады. Шетел туристерінің елде болу мерзімі елдер бойынша бірдей емес: бұ л уақ ыт қ абылдаушы елдің туристік мамандандырылуына (діни, іскерлік, ойын-сауық, демалыс т.б.), ішкі нарығ ындағ ы бағ алар дең гейіне, туристік ағ ымдарының сипатына (транзиттік немесе осы жерде аяқ талатын) жә не басқ а факторларғ а байланысты болады. Елде болу ұ зақ тығ ына қ арай (тү неу саны) саяхат нарығ ын бірнеше сегментке бө леді. Қ ысқ а мерзімдік сапар (1-3 тү неу) демалыс пен мейрам кү ндерінде демалып, кө ң іл кө теру, сондай-ақ іс мақ сатымен келуі. Екінші топқ а жататындар (4-7 тү неу) – шағ ын демалыс кездеріндегі ә р тү рлі себептермен сапар шегушілер. Нарық тың бұ л сегменті ұ тымды қ арқ ынмен дамуда. Орта мерзімдік сапар (8-28 тү неу) – бұ л негізінен ұ зақ уақ ыттағ ы демалыс. Ұ зақ тығ ы 29-91 жә не 92-365 тү неу сапары, ол ұ зақ мерзімдік туризмге жатады. Кейбіреулері, дә лірек айтқ анда, ұ зақ сапарларды демалу, кө ң іл кө теру жә не емделу ү шін қ олданса, басқ алары іскерлік жә не кә сіптік мақ сатпен қ олданады. Келу статистикасы туристік ағ ымдардың кө лемі туралы жалпы мә лімет беріп тұ рса, елде болу ұ зақ тығ ының статистикасы туристік саяхатқ а сипаттама береді. Транзиттік жә не белгілі жерде аяқ талғ ан сапарлар жө ніндегі ақ парат туристердің ә ралуан топтарының орналастыру қ ызметтеріне деген сұ раныстарын зерттеу кезінде қ олданылады. Туристік ағ ымдардың кө рсеткіштері елге келген шетел туристерінің статистикалық есебімен бірге, шет елдеріне баратын жергілікті халық тың есебінде де қ олданылады. Нә тижесінде кіру жә не шығ у туризмі жө ніндегі мә ліметтерді салыстыруғ а болады.

Туризм статистикасының екінші кү рделі бө лімі – туристік табыс пен шығ ын статистикасы. Мұ нда елдің тө лем балансына туризмнің тигізетін ә сері, сондай-ақ халық аралық туризм шығ ыны жә не одан тү сетін табысы

қ арастырылады. Туризм статистикасының екінші бө лімінің негізгі тү сінігі – туристік шығ ын. Туристік алмасуды туристер саны жә не ақ ша тү рінде ө лшеуге болады. ЮНВТО (ДТҰ), басқ а да халық аралық ұ йымдар ұ сыныстарына сай, туризм статистикасында тө лем балансында кө рініс табатын қ ос қ ұ ндық кө рсеткіштер: халық аралық туризмге жұ мсалғ ан шығ ындар мен одан тү скен пайдасы – қ олданылады. Халық аралық туризмге жұ мсалғ ан шығ ын дегеніміз белгілі бір ел тұ рғ ындарының шет елінде туристік мақ сатта болғ ан кезде жұ мсағ ан ақ шасы. Бұ ғ ан «таза» туристердің шығ ындарымен бірге экскурсанттардың шығ ыны да кіреді.