ТС 2сурак Төртполюстің негізгі параметрлері

Электр тізбегі – электр тогын ө ткізетін қ ұ рылғ ылардың жиынтығ ы. Электр тізбегіндегі электрмагниттік процестер, электр тогының кү ші мен кернеуі арқ ылы сипатталады. Полюстеріне потенциалдар айырмасы тү сірілген қ андай да бір екі қ ысқ ышты бір-бірімен қ осатын (жалғ астыратын) сым электр тізбегінің қ арапайым тү ріне жатады. Атқ аратын міндетіне қ арай электр тізбегін: энергия не сигнал кө зі бар бө лікке, қ абылдағ ышы бар бө лікке жә не басқ а бө ліктерді ө зара қ осатын бө лікке ажыратуғ а болады. Электр тізбегіндегі ө ткізгіштер ө зара тізбектей, параллель не аралас жалғ астырылуы мү мкін. “Электр тізбегі” ұ ғ ымы радиотехника, электртехника, бионикада, т.б. қ олданылады. Электр тізбегі – электр энергиясын генерациялауғ а, тасымалдауғ а жә не қ олануғ а арналғ ан қ ұ ырлғ ылардың жиыны, бұ л процестер ЭҚ К, кернеу, ток тү сініктерімен сипатталады. Электр тізбегі деп – электр тоғ ын тудыратын қ ұ ралдар мен обьектілер жиыны, ЭҚ К тоғ ы жә не кернеуі туралы тү сінік кө рсететін электромагниттік процесстер. Тұ рақ ты ток тізбегін, қ азіргі техникадағ ы ө з бағ ытын ө згертпейтін яғ ни э.қ.к кө з полярлығ ы ә р уақ ытта тұ рақ ты тізбегін айтамыз.

Электр сигналын кү шейту ө ндірістік электроникадад жиі кездеседі. Мұ ндай мә селелерді шешуде электронды кү шейткіштер қ ұ рылғ ыларды қ ондырылады.

Кү шейткіштер бірнеше белгілері бойынша бө лінеді:

- кү шейтетін элементтер тү ріне байланысты (шамды, транзисторлы).

- кү шейтетін шамағ а байланысты (кернеудің, токтың жә не қ уаттың кү ші).

- каскадтың санына байланысты (біркаскадты, екікаскадты, кө пкаскадты).

Кү шейтетін сигналдың жиілігінің диапазонына байланысты:

1. тө мен жиілікті кү шейткіштер – тө мен жиілік диапазонында ү здіксіз периодты сигналдарды кү шейтуге арналғ ан ондағ ан герцтен ондағ ан килогерцке дейін).

2. тұ рақ ты ток кү шейткіштері – нольден бірнеше ү лкен жиілікті диапазонның ақ ырындап ө згеретін кернеу мен токтарды кү шейтуге арналғ ан.

3. таң дамалы кү шейткіштер – жоғ ары жиілікті кү шейткіштер қ атарына жатады.

4. импульсты кү шейткіштер – бірнеше килогерцпен ондағ ан мегагерцке дейінгі жиілікті диапазонында жұ мыс істейді. Импульсты байланысқ ан радиолокацияда қ олданылады.

Тә уелдi кө здерге байланысты тізбектерді кө пшiлiкте сигнал ө тудiң екi жолына ие болады: (шығ ыстан кiріске) тү зу жә не (шығ ыстан кiріске) керi. Сигнал ө туінің керi жолы арнаулы керi байланыс(КБ) тiзбегінің кө мекпен жү зеге асырады. Демек, мұ ндай Кері байланыс жолдары бірнеше болуы мү мкін. Мысалы, керi байланыс тізбектерінің кө мегiмен тізбектің жұ мыс режiмiнiң температуралық тұ рақ тануы, сызық ты емес элементтермен тізбек пайда болатын сызық ты емес бұ рмалану iске асыруғ а кү шейткiштердi техникалық параметрлер жақ сартуғ а кiшiрейтуге жіне т.б. болады.

Керi байланыс енгiзу кезінде ә р тү рлi функция ү лгi жасайтын ә р тү рлi пiшiндi тербелiс жинайтын тізбекті жасауғ а рұ қ сат бередi(суммалау, интегралдау, дифференциалдау жә не т.б.). Оң нан басқ а кері байланыс тізбекке байланысты теріс те бола алады.

Керi байланыс ә р тү рлi белгiлер бойымен жiктелген бола алады: байланыстың мiнезi бойымен (Пос) – оң, (ООС) терiс жә не кешендi; қ ұ рылымы бойымен – сыртқ ы жә не iшкi; элемент оны мiнезi бойымен iске асыратын – активті жә не пассивті, сызық ты жә не сызық ты емес, жиiлiк тә уелдi жә не жиiлiк тә уелсiз жә не т.б. Талдау барысы негізі болып тө ртполюстіктердің тікелей жіберу жә не кері байланыс тізбегі табылады.

13.1-Суретте тө ртполюстіктердің тура кү шейтуінің жіберу функциясының H _у(p) жә не кері байланысты тө ртполюстіктердің жіберу функцияларының H _ос(p) схемалары келтірілген

Негізінен, ә детте тө ртполюстіктер ретінде H _у(p) активті тізбектер(кү шейткіш), ал кері байланысы бар жіберу функциясы H _ос(p) ретінде пассивті тө ртполюстік қ олданылады.

Берілген схемалар тө ртполюстіктердің тізбектей-параллелды (а), параллелды (б), тізбектей(в) жә не параллелды-тізбектей (г) қ осылуларғ а сә йкес келеді. Мұ ндай ұ қ састық тарды талдау ү шін кү рделі тө ртполюстіктерге сә йкес H, Y, Z, F-параметрлері қ олданылады.

Сурет 13.1 Тө ртполюсниктер тізбегі

Электрондық кү шейткіштер мен қ ұ рылғ ылардағ ы кері байланыс деп осы кү шейткіш каскадтың немесе қ ұ рылғ ының шығ ысынан оның кірісіне арнайы электр тізбегі арқ ылы шығ ыс сигналдың бір бө лігін беруді айтады.

Кері байланыс теріс жә не оң кері байланыс болып екіге бө лінеді. Теріс Кері байланыс кү шейткіштердің жұ мысын тұ рақ тандыру ү шін колданылады. Кө птеген автотербелмелі генераторлардың жұ мысы оң кері байланысты пайдалануғ а негізделген. Тербелісті генерациялау жә не кү шейту коэффициентін тұ рақ тандыру мақ сатында шығ ысқ а шығ ыс сигналдар бө лігін ө ткізу.

Кері байланыс терендігі

Кері байланыс терендігі — кері теріс байланыстың кү шейткіштің кү шейтуін кө рсететін шама: 1 + β К; мұ ндағ ы β — кері байланыс тізбегінің кернеу бойынша беру коэффициенті, К — кү шейткіштің кері байланыспен қ амтылғ ан бө лігінің кү шейту коэффициенті.

· Оң кері байланыс бойынша:

β К < 1 жағ дайында, кері байланыс кү шейтуді арттырады;

β К> 1 жағ дайында, кү шейткіш ө шпейтін тербеліс генераторына айналады.

Кері байланысты хабар тарату жү йелері

Кері байланысты хабар тарату жү йелері. Байланыс арнасымен берілетін мә ліметтің дә лдігін арттыру ү шін мә ліметтерді кейін қ арай беруге арналғ ан қ осымша арналар колданылады. Яғ ни, берілген мө ліметтің дұ рыс жеткенін тексеру ү шін қ осымша арна пайдаланылады.

Ақ парат кө зінен мә лімет тіке арна арқ ылы қ абылдаушығ а жетеді. Қ абылдау орнында алынғ ан мә ліметтің дұ рыс екенін тексеру ү шін кері арнамен хабар беруші қ урылғ ығ а жетіп, сол жерде берілген мө лімет пен қ абылдаушыдан қ айтып келген мә лімет салыстырылып, оның дұ рыс болатыны анық талса, онда келесі хабар жіберіледі. Ал егер дұ рыс болмаса, мұ ның алдында берілген хабар қ айталанады. Мұ ндай қ айталану берілген хабар мен кері қ айтып келген хабар бірдей болғ анша жү реді.

Екінші жагдайда қ абылдау орны қ абылданган мә ліметтің дұ рыс екенін тексеріп, егер ол дұ рыс болса, қ абылдап, дұ рыс болмаса, кері арнамен қ айтарып жібереді. Сонда хабар беруші дұ рыс қ абылданбаган хабарды қ айталап береді. Кері байланысты пайдалану арқ ылы арналардың сипаттамалары талданып, қ ай арнаның қ андай байланысқ а пайдалы екені бағ аланып, бө геулердің сипаттамаларына байланысты берілетін артық мә ліметтер мө лшері реттеледі.

Берілген мә ліметтердің дұ рыс жіберілгені қ ай жерде тексерілетініне жә не тексерудің ә р тү рлі ә дістерін қ олдануга байланысты кері байланысты сигнал беру жү йесі бірнеше тү рге бө лінеді. Олар: ақ паратгық кері байланыс жү йесі, шешуші кері байланыс жү йесі жә не аралас кері байланыс жү йесі.

Кері байланыс дегеніміз – шығ а берісіндегі пайдалы кү шейтілген сигнал энергиясының бө лігі кірісіне берілген кү шейткіштің шығ уымен, кіруі арасындағ ы байланыс. Кері байланыстың оң жә не теріс тү рлері бар. Оң кері байланысты генераторлы каскадта қ олданылады, ал теріс кері байланысты жиі қ олданылады.

Кері байланысты кү шейткіштің жұ мысының тұ рақ тандыруын арттыруда қ олданылады, ол кезде кері байланыс пайдалы болады. Кері байланыс кері байланыс коэффицентімен сипатталады:

; U_шығ =U_с – U_кб

Кері байланыс тізбегі - негізгі тізбектің шығ у, кіру арасындағ ы байланысты атқ аратын тізбе