Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Петроградтағы Қазан төңкерісі






1917 жылы 25 қ азанда Ресей империясының астанасы Петроград қ аласында Қ азан тө ң керісінің нә тижесінде мемлекет билігі Кең естердің қ олына кө шті. Қ азан тө ң керісінің идеологы, яғ ни басшысы В.И. Ульянов (Ленин) болды.

Қ азан тө ң керісінен кейін билікті қ олына алғ ан Кең естер «Ресей халық тары қ ұ қ ық тарының декларациясын» қ абылдады. Осыдан кейін Кең естердің «Ресей мен Шығ ыстың барлық ең бекші мұ сылмандарына» ү ндеуі жарияланды. Аталғ ан ү ндеуде халық тардың діни сенімдері мен ұ лттық мү дделеріне ешкім тиіспейтіні, барлық халық тың қ ұ қ ық тары бірдей болатыны туралы айтылғ ан.

1917-1918 жылдары Қ азақ станда Кең естер ө кіметі кейбір ө ң ірлерде кү рес нә тижесінде, ал енді бір жерлерде бейбіт тү рде орнады.

Билет 3

#1) б.з.б. 2 мың жылдық та Еуразия далалық аймақ тарында қ ола алу тә сілі ойлап табылып, тас қ ұ ралдарды кү нделікті ө мірден ығ ыстырып шығ арды. Бұ л кезең дегі негізгі ө згерістер: рулық қ атынастар ыдырап, орнына тайпалық бірлестіктер қ ұ рыла бастады; тү сті металдар мен алтын ө ндірістік жолмен игерілді; мал шаруашылығ ы қ алыптасты; біртіндеп кө шпелі мал шаруашылығ ына ауыса бастады. Бұ л екі бағ ыт-мал шаруашылығ ы мен металлургияның тез дамуы ер адамның ең бегіне қ ажеттілікті арттырып, аталық отбасылық рулық қ атынас орнады.
Қ ола дә уірінің негізгі кезең дері:
б.з.б. ХҮ ІІІ – ХҮ І ғ ғ. – ерте қ ола дә уірі
б.з.б. ХҮ – ХІІ ғ ғ. орта қ ола дә уірі
б.з.б. ХІІ – Ү ІІІ ғ ғ. кейінгі қ ола дә уірі
Қ ола дә уірі 3 тү рлі ерекшелігімен ерекшеленеді.
Ежелгі қ ола металургиясымен.

1. Бақ ташылық мал шаруашылығ ымен.

2. Теселі егіншілікпен.

андронов мә дениеті. Қ ола дә уірінде Сібірдің, Жайық ө ң ірінің, Қ азақ станның жә не Орта Азияның териториясын тегі жағ ынан жә не тарихи тағ дырларының ортақ тығ ы жағ ынан туыс тайпалар мекендеген. Бірінші ескерткіштің табылғ ан жері Ачинск маң ындағ ы Андроново селосының атына қ арай бұ л мә дениет – Андронов мә дениеті деп аталады. Бұ л ескерткіштер тобы Минусинск қ азан шұ ң қ ырынан Орал тауларына, солтү стікте Батыс Сібір жазығ ынан-Памир тауларына дейінгі аймақ ты алып жатыр. Андронов мә дениеті Қ азақ станның Орталық Қ азақ стан бө лігінде кө птеп кездесіп, 30 елді мекен, 150 қ абір қ азылып зерттелді. Солтү стік жә не Батыс Қ азақ станда – Алексеевка, Ұ ралысай, Тастыбұ лақ жә не Қ останай мен Челябі обл. тү йіскен жері – Арқ айым ескерткіштері. Шығ ыс Қ азақ станда – Ертіс, Бұ қ тырма, Кү ршім, Қ ызылсу, Алтай таулы ауданы, Тарбағ атай мен Сауыр тауларынан табылды. Оң тү стік Қ азақ стан мен Жетісуда Таң балы тас жә не Қ аратау жоталарынан, Аралда – Тү гіскен кесенесі зерттелді.
Археологиялық қ азба материалдары бұ л кезең де Қ азақ стан аумағ ында адамның негізгі кә сібі ү й маң ында мал ө сіру болғ андығ ын дә лелдейді. Негізгі мал тү рі – ірі қ ара, ал қ ой мен жылқ ы аз мө лшерде болғ ан.
Ең бек қ ұ ралдары: тас кетпендер, тастан жасалғ ан астық тү йгіштер, тоқ пақ шалар, тү йгіштер, келілер, келсаптап, қ ола жә не мыс қ ол орақ тар, тө рт қ ырлы қ ола балғ а шоттар, тастан жасалғ ан ауыр қ айлалар, балғ а шоттар, балғ алар, сыналар, руданы ү гетін келсаптар.
Қ оғ амдық қ атынастар: мал шарушылығ ының жедел дамуы ең бірінші кезекте ірі қ оғ амдық ең бек бө лінісінің, халық тың басқ а бұ қ арасынан бақ ташы тайпалардың бө лініп шығ уына негіз болды. ә леуметтік жә не ә скери-саяси қ ұ рылымдарда рулық -тайпалыұ бө лімшелер пайда болды.
Еркек –кө сем, еркек – жауынгер, қ оғ амда, материалды игіліктерді ө ндіруде ү стем дә реже алды. Ол рулық қ ауымның басшысы болып, туыстық ә келік жақ тан есептеле бастады.

Ә леуметтік қ ауым отбасылық - ө ндірістік ұ жым болды, ал ұ жымдық ең бек тұ сында ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тары мен ө ндіріс ө німдеріне ортақ меншік болғ ан еді. Кейінірек, кү шейген патриархаттық ә улеттік қ ауымдар оқ шаулана тү сті. Бұ л алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыстың ыдырап, отбасылық меншіктің пайда болуына ә келді.
Ескерткіштері: Шығ ыс Қ азақ станда – Трушниково, Мало-Красноярка, Усть-Нарым, Қ анай; Батыс Қ азақ станда – Алексеевка, Тастыбұ тақ; Солтү стік Қ азақ станда – Явленко –1, Арқ айым; Орталық Қ азақ станда – Беғ азы-Дә ндібай мә дениеті, Ақ су-Аюлы-2, Атасу; Оң тү стік Қ азақ станда – Таутары

#2) 1219 – 1224 жылдардағ ы моң ғ олдар шапқ ыншылығ ы нә тижесінде Қ азақ стан мен Орта Азия Шың ғ ыс-хан империясының қ ұ рамына кірді. Ұ лыстардың қ ұ рылуы.

Ұ лан – ғ айыр кө п жерлерді жаулап алғ ан Шың ғ ыс-хан ө з кө зінің тірісінде осы жерлерді тө рт ұ лына енші етіп ү лестірді. Шың ғ ыс-ханның ү лкен Ұ лы Жошығ а Ертіс ө зенінен Орал тауларына дейінгі жерлер, одан ары батысқ а қ арай «моң ғ ол атының» тұ яғ ы жеткен жерлерге дейінгі аймақ тар, Оң тү стікке қ арай Каспий мен Арал тең ізіне дейнгі жерлер берілді. Амударияның тө менгі жағ ындағ ы аймақ тар мен Сырдария ө ң ірі де Жошы ұ лысына кірді. Бұ л жерлер «Жошы ұ лысы» деп аталады. Шың ғ ыс-ханның екінші ұ лына Шағ атай, Қ ашқ ария, Жетісу, Мауараннахр тиді. Ү шінші ұ лы Ү гедейге Батыс Моң ғ олия мен Тарбағ атай аймағ ы берілді. Кенже ұ лы Тө лей ә кесінің қ ара шаң ырағ ы Моң ғ олияны мұ рағ а алды. Сонымен бірге моң ғ олдың тұ рақ ты 129 мың адамдық армиясының 101 мың ын алды, ал қ алғ аны ү ш баласының ә рқ айсысына 4 мың адамнан бө лініп берілді. Бұ л ұ лыстардың барлығ ы Қ арақ орымдағ ы (Монголиядағ ы) ұ лы хан Шың ғ ыс-ханғ а бағ ынатын болды.жошының ордасы Ертіс алқ абында, Шағ атайдың ордасы Іле алқ абында болды. Ү гедейдің ордасы қ азіргі Шә уешек қ аласының маң ында орналасты. Сонымен, Қ азақ станның барлық жері моң ғ олдың ү ш ұ лысының қ ұ рамына: ү лкен (далалық) бө лігі – Жошы ұ лысының, Оң тү стік жә не Шығ ыс Қ азақ стан Шағ атай ұ лысының, Жетісудың Солтү стік Шығ ыс бө лігі Ү гедей ұ лысының қ ұ рамына кірді.

Алтын Орда (1236 – 1242 жж.). Жеті жылдық жорық тан орналғ ан кейін Батый орталығ ы тө менгі Еділде орналасқ ан 1242 жылы (1243 ж.) тарихи ә дебиетте Алтын Орда деген атқ а ие болғ ан зор мемлекет қ ұ рды. Алтын Орданың астанасы Сарай – Бату (қ азіргі Астрахань маң ында) болды, кейінірек астанасы Сарай – Беркеге кө шірілді.

«Алтын Орда» ұ ғ ымы біртекті емес бір жағ дайда Алтын Орда деп Батый мен оның Мирасқ оры Беркенің жеке иелігіндегі жерлерді, яғ ни Еділ бойы мен Солтү стік Кавказды айтқ ан, ал енді бір орайда тү гелдей Жошы ұ лысы айтылады.

Батый (1227 – 1255-56 жж.) зор беделге ие болды жә не моң ғ ол империясын ө зінің қ олдауымен тақ қ а отырғ ан ұ лы хан Мө ң кемен (1251-1259 жж.) бірге биледі. Алайда Батый да, оның мирасқ орлары да Алтын Орданың тағ ында біртұ тас мемлекетті басқ арушылар болмады. Жошы ұ лысы ү лестерге оның кө птеген ұ лдарына ыдырады.

Батый хан Шығ ыс Европағ а жасағ ан жеті жылдық (1236-1242 жж.) жорығ ынан кейін Арал тең ізінің Шығ ыс Солтү стігі жағ ындағ ы жерлерді ағ асы Орда – Еженге берді. Бұ л Ақ Орда деп аталды. Арал тең ізінің солтү стігіндегі жерлерді інісі Шайбанғ а берді, ол Кө к Орда деп аталды. Шайбанғ а қ арасты тө рт ру ел: қ осшы, найман, бұ йрат, қ арлық тайпалары еді («Ә л-Омари «Алтын Орда тарихына қ атысты материалдар жинағ ы», 1т., 235 бет.)

Алтын Орда халқ ы этникалық жағ ынан біркелкі болғ ан жоқ. Отырық шы аймақ тарда Еділ бұ лғ арлары, қ ала қ ыпшақ тары, орыстар, армяндар, гректер, ежелгі хазарлар мен алан ұ рпақ тары, хорезмдіктер тұ рды. Далалық ө ң ірді негізінен мал шаруашылығ ымен айналысқ ан тү ркі тілдес қ ыпшақ, қ аң лы, найман, қ оң ырат, керей, т.б. тайпалар мекендеді. Дешті – Қ ыпшақ тө ң ірегі мен Еділ бойында қ оң ыс аударғ ан моң ғ олдар аз болғ ан жоқ. Олар жергілікті тү ркі тілдес халық тармен сің ісіп кетті.

#3) Мемлекет билігінің Кең естердін қ олына кешкені туралы хабар бү кіл Ресейдің ғ ана емес, дү ние жү зін, бү кіл ә лемді дү р сілкіндірген оқ иғ а болды. Бұ л оқ иғ а бү кіл елде, Ресейдің орталық аудандарында, оның шет аймақ тарында Кең ес ө кіметін қ ұ ру, нығ айтумен ұ штасты.

Тө ң керіс бү кіл билікті жұ мысшы, солдат, шаруа депутаттары Кең есінің қ олына беру арқ ылы халық тың ә р тү рлі топтары мен тү рлі ұ лттардың, халық тардың келешектегі тағ дырына байланысты тү рліше ү мітте болуына жол ашты. Қ азақ даласында Кең ес ө кіметін орнату жолындағ ы кү рес 1917 жылғ ы қ азаннан 1918-жылғ ы наурызғ а дейінгі аралық ты қ амтиды. Бұ л ү рдіс ө лкедегі ә леуметтік-экономикалық дамудағ ы ерекшеліктерге байланысты жә не жергілікті жұ мысшы табымен большевиктік ұ йымдардың сан жағ ынан аз, ә рі ә лсіз болғ андығ ынан, ұ лтаралық қ атынастардың кү рделілігінен туғ ан қ иыншылық тар себебінен шиеленісе тү сті. Кең ес ө кіметінің ө лкеде жең іске жетуінде солдат депутаттары Кең естеріне біріккен жергілікті гарнизондардың солдаттары, жә не ақ пан революциясынан кейін Қ азақ станғ а оралғ ан, ә рі барынша қ олдағ ан кө ң іл кү йдегі, ө здеріне - бейбітшілік, ал шаруаларғ а - жер беруге уә де жасағ ан ү кіметтің болуына жеке мү дделі бұ рынғ ы майдангерлер шешуші роль атқ арды.[1]

Тө нкерісті қ олдайтын кү штер басым болган жерлерде жергілікті Кең естер большевиктер жағ ына бү тіндей шық ты. Қ ызыл ә скер жасақ тары бар аудандарда ө кімет билігі жұ мысшылар мен шаруалардың қ олына большевиктердің Кең есте кө пшілік орынғ а ие болуы арқ ылы жү зеге асты. Семей, Ө скемен ө лкелерінде қ азақ -орыс жә не офицер-старшина билеуші топтардың ық палы басым болғ андық тан, Кең ес ө кіметі ү шін кү рес біраз қ иындық қ а кездесті. Семейде ө кімет билігі жергілікті Кең естің қ олына 1918 жылы ақ панның 15-інен 16-сына қ арағ ан тү нде кө шті.

Билет №4

#1)Сақ тар (сақ алар) — б.з.б. 1-мың жылдық та Орта Азия мен Қ азақ стан, Шығ ыс Тү ркістан аумағ ын мекен еткен ежелгі тайпа. Олар қ уатты тайпалық одақ тары массагеттер, исседондар, аландар, каспийлер, сарматтардан тұ рғ ан

Б. з. б. I мың жылдық та Солтү стік Ү ндістанды, Ауғ анстанды, Орта Азияны жә не Қ азақ станның оң тү стігін қ амтитын кең -байтақ аумақ та жинақ тап алғ анда «сақ» деп аталатын кө птеген тайпалар мекендеген. Геродот (б. з. б. V ғ.) жә не баска антик тарихшылары оларды Азия скифтері деп атағ ан.

Fылымда сақ тардың бұ л топтарының Орта Азия мен Қ азақ стан аумағ ында шоғ ырланғ аны туралы кө птеген болжамдар бар. Олардың біреуіне сә йкес Шаш (Ташкент ауданы), Солтү стік Қ ырғ ызстан аумағ ында жә не Қ азақ станның оң тү стігінде тиграхауда-сақ тар мекендегені, бұ л сақ тайпаларының этникалық аумағ ы кең ірек болғ ан, оғ ан Оң тү стік Орал ең ірі мен Таулы Алтайда мекеденген. Ахемендік Иранның сына жазу ескерткіштерінде Сақ тар ү ш топқ а бө лінеді. Олар: хаумаварғ а Сақ тар (хаому шарабын ішетіндер немесе амюрийліктер); тиграхауда Сақ тар (шошақ бө ріктілер); тьяй-парадарая Сақ тар (тең іздің арғ ы жағ ындағ ылар). Бұ лар Орта Азияның оң тү стігін, Арал тең ізінің тө ң ірегін, Сырдария бойын, Жетісу алқ абын мекендеген. Сақ тар одақ тарына яксарт, массагеттер, исседон, дайлар, астақ, қ амақ, аримаспы сияқ ты кө птеген кө не тайпалар біріккен. Бұ лар Кавказ тауын «Қ аз» тауы деп атағ ан. Сақ жерінде Яксарт (Сырдария), Оксус (Ө кіссу – Ә мудария) ү лкен ө зендер болғ ан. Сырдарияны Бақ тиярлар (бактрлар) Яксарт, ал Сақ тар Сілес (Сіле, Сілеті) деп атағ ан. Сақ тардың б. з. б. мә дениетті ел болғ аны туралы дерек мол. Археологтар Қ азақ станның оң тү стік ауданы мен Қ ырғ ызcтан, Тә жікстан жә не Алтай жерлерінен Сақ тар тайпаларының қ орғ андары мен обаларын тапты. Парсы патшасы Дараявауштың Парсағ а (гр. Persepolis) жақ ын Накширустамдағ ы тас жазуларында сақ аларды ү ш топқ а бө ліп кө рсеткен:

· парадарая (тең іздің арғ ы бетіндегі сақ алар) — еуропалық сақ алар-скифтер немесе Арал тең ізі, Сырдарияның арғ ы жағ ындағ ылар;

· хаомаварга (хаома сусынын жасайтын сақ алар) — Ферғ ана алқ абын мекендеушілер;

· тиграхауда (шошақ бө рікті сақ алар) — Сырдарияның орта ағ ынын жә не Жетісуды мекендеушілер.

Қ оғ амы
жауынгерлер — сү ң гі мен оқ («ратайштар-арбада тұ рғ андар»),
абыздар — қ ұ рбандық табағ ы жә не айрық ша бас киімі бар,
қ ауымшыл сақ тар, яғ ни «сегізаяқ тар» (соқ ағ а жегетін екі ө гізі барлар).
Осы ү ш жіктің ө зіне тә н дә стү рлі тү сі болғ ан. Жауынгерлерге — қ ызыл, сары-қ ызыл; абыздарғ а-ақ; қ ауымшылдарғ а-сары мен кө к тү стер. Сондай-ақ кө семдер мен патшалар да болды. Олар ә скери жіктердің ө кілдері болды. Гректер оларды басилевс — патша деп атағ ан. Патшаның белгісі жебелі садақ.

#2 ) Кенесары Қ асымұ лы бастағ ан ұ лт-азаттық қ озғ алыс (1837- 1847 жылдар аралығ ы) — қ азақ тардың патша ү кіметіне қ арсы барынша бұ қ аралық жә не ұ зақ қ а созылғ ан кө терілістерінің бірі болды.

Кө терілістің себептері, мақ саты жә не қ озғ аушы кү штері

XIX ғ асырдың 20 — 30-жылдарында отаршыл ө кімет билігі мен қ азақ халқ ының арасындағ ы қ арым-қ атынас елеулі тү рде шиеленісе тү сті. Біріншіден, Кіші жү з бен Орта жү здегі хан билігінің жойылуы сұ лтандардың, билердің жә не батырлардың едә уір бө лігінің наразылығ ын туғ ызды. Екіншіден, патша ү кіметі қ азақ халқ ының ежелден келе жатқ ан дә стү рлі жерлерін ә скери бекіністер салу ү шін жаппай тартып ала бастады. Ү шіншіден, бұ рын Ресейге ешқ андай алым-салық тө леп кө рмеген қ азақ тарғ а ендігі жерде жасақ, тү тін салығ ы, жол салығ ысияқ ты алым-салық тү рлері кө бейе тү сті, қ азақ ө з жерін ө зі жалғ а алып, пайдаланатын кү й кеше бастады. Тө ртіншіден, патша ү кіметінің ә скери отрядтары қ азақ ауылдарына шабуыл жасап, кү н кө рсетпеді. Осының бә рі байырғ ы жергілікті халық ты (номадтарды) қ атты кү йзеліске ұ шыратты, олардың кү н кө рісін қ иындатып жіберді.

Кө терілістің басты мақ саты қ азақ тардың патша ү кіметі тартып алғ ан ежелгі жерлерін ө здеріне қ айтарып алу, округтерді тарату, отаршылар енгізген алым-салық тарды жою еді.

Кө терілістің қ озғ аушы кү ші қ атардағ ы қ арапайым кө шпелілер, сондай-ақ старшындар мен би, батырлар, тіпті сұ лтандар да болды. Кө терісшілердің қ алың қ олына ү ш жү здің атақ ты батырлары жетекшілік етті.

Кө теріліске қ атысушылар негізінен қ азақ халқ ы еді. Бірақ олардың арасында орыстар мен башқ ұ рт, ө збек, қ арақ алпақ, тү рікмен, тіпті поляктар жә не басқ а халық ө кілдері де болды. Олардың кейбіреулері ханның ерекше сенімі мен қ ұ рметіне ие болып, жоғ ары лауазымды қ ызметтер атқ арды. Мә селен, Кенесарының ө зінің хатшысы бұ рынғ ы орыс солдаты болды. Наурызбай сұ лтанның атқ осшысы да Николай Губин есімді орыс еді. Татар Ә лім Ягудин Ә скери кең естің мү шесі болатын. Дипломатиялық қ ызметке ханның атынан ө збеқ Сейдақ қ ожа Оспанов басшылық етті". Бұ лардың бә рі де Кенесарығ а жақ сы ұ йымдастырылғ ан тә ртіпті ә скер қ ұ руына кө мектесті жә не кө терілісшілерге ө здерінің жеке тә жірибелерін ү йретті.

#3) « Ә скери коммунизм» саясаты РКФСР-дағ ы нысанда, дә л сондай ауқ ымда жү ргізілмегенмен, оның жекелеген элементтері Қ азақ станда да іске асырылды. Қ азақ станның революция орталығ ынан алыс жатқ андығ ы, ө лкенің едә уір аумағ ында жү ріп жатқ ан ә скери қ имылдардан шаруашылық тың қ ұ лдырауы, жекелеген уездер мен облыстардағ ы шаруашылық -экономикалық дамудың ө зіне тә н ерекшелігі жә не басқ а факторлар ө лкеде азық -тү лік салғ ыртын енгізуге мү мкіндік бермеді. Бұ л саясатты толық тай жү зеге асыру негізгі астық ты ө ң ірлерді «ақ тардан» азат еткеннен кейін, яғ ни 1920 жылдың басында ғ ана мү мкін болды.[2].

Бұ л екі арада Азамат соғ ысы елде кең інен қ анат жая тү сті. Қ азақ станмен шектесетін аумақ тарда бірқ атар аймақ тық кең еске қ арсы ү кіметтер пайда болды.

Антанта елдері қ олдағ ан чехословак корпусының кө мегімен Самарада ә сер-ақ гвардияшылар ү кіметі - Қ ұ рылтай жиналысы комитеті (Комуч), Омбыда адмирал Колчак баскарғ ан Уақ ытша Сібір ү кіметі қ ұ рылды. 1918 жылы 18 қ аң тарда Орынбордан куылғ ан атаман Дутов Кенестерге қ арсы қ айта шабуылғ а шық ты, 1918 жылы 3 шілдеде Орынборды басып алып, Кең естік Тү ркістанды Орталық Ресейден бө ліп тастады.

Қ азақ станның кө птетен ө ң ірлерінде Азамат соғ ысының етек жайып, Кең ес ө кіметін қ ұ лату жағ дайларында Алашорда (Алаш автономиясының ү кіметі) Кең естерге қ арсы бірігіп кү ресу ү шін Орынборда атаман Дутовпен одақ қ ұ рды. Омбыдағ ы Уақ ытша Сібір ү кіметімен жә не Самарадағ ы Қ ұ рылтай жиналысы комитетімен (Комуч) тығ ыз байланыс орнатты, Кең естерге қ арсы бірлесе кү рес жү ргізу мақ сатымен Орал, Сібір жә не Жетісу қ азақ тарымен байланысын нығ айта тү сті.

Азамат соғ ысының барысы саяси шешімдерді қ арулы кү штердің қ имылымен бекітіп отырмаса, олар сө з жү зінде қ ала беретіндігін кө рсетті. II Бү кілқ азақ съезінің шешіміне сә йкес Алаш басшылығ ы жалпы саяси мә селелер — Қ ұ рылтай жиналысы мен ұ лттық автономия мә селесін жү зеге асырумен қ атар, аймақ тық ү кіметтермен байланыс орнату ү шін тездетіп ұ лттық қ арулы кү штерді қ ұ руы тиіс болды.

1918 жылы маусымда Алашорда ү кіметі жергілікті жерлерде нақ ты билікке қ ол жеткізу ү шін біркатар декреттер қ абылдады, соғ ан сә йкес Алаш автономиясының аумағ ында Кең ес ө кіметі шығ арғ ан барлық қ ұ жаттар мен заң актілері жарамсыз деп танылды.[3]. Алашорданың жанынан «большевиктермен кү ресу ү шін жігіттерді ә скерге шақ ыру» міндетін орындайтын «ә скери министрліктің қ ызметін» атқ аратын ү ш адамнан тұ ратын ә скери кең ес қ ұ рылды.[4].

1918 жылғ ы 24 маусымдағ ы заң актісімен «Алаш аумағ ында 1917 жылы 17 маусымда Уақ ытша ү кіметтің қ аулысымен енгізіліп, оны Кең ес ө кіметі жойып жіберген земстволық мекемелер қ айта қ алпына келтірілді».[5].

Билет №5

#1)Сарматтар — кө не дә уірде Қ азақ станның батыс ө лкелерін, Оң т. Орал алқ аптарын мекендеген, ү лкен тобы Еділден батысқ а қ арай ө тіп, Солт. Қ ара т. ө ң ірлерін жайлағ ан тайпалардың шартты атауы. “Сарматтар”, “Сарматия” сияқ ты атаулар антик дә уірінің жазба деректерінен келген жә не кө птеген тайпалар мен олардың одақ тарына таң ылатын жалпылама ұ ғ ым болып табылады.

Грек деректерінде С. б.з.б. 4 ғ -дан, яғ ни олардың Бат. Қ азақ стан мен Оң т. Орал ө лкелерінен батысқ а қ арай жылжуы басталғ ан кезден бастап кездеседі. Осы кезде, яғ ни б.з.б. 339 ж. Қ ара т. скифтерінің атақ ты патшасы Атей ө ліп, бұ дан соң Скифияда ү лкен саяси-экон. дағ дарыс қ алыптасады. Ғ ыл. тұ жырымдамалар скифтер мемлекетіндегі осы қ иындық ты пайдаланғ ан С-дың шығ ыстан жылжығ ан тү рлі топтары ү немі соғ ыса отырып скифтерді тү пкілікті талқ андағ анын кө рсетеді. Б.з.б. 2 ғ -ғ а қ арай Қ ара т. скифтерінің патшалығ ы аумағ ында С. билігі орнайды. Соғ ыс ө нерін жете мең герген С. Риммен ә скери қ ақ тығ ыстар жасап отырды. Император Август тұ сында жасалғ ан Рим ә лемінің картасындағ ы 24 облыстың 9-ыншысы “Сарматия” деп аталғ ан. Страбонның “Географиясында” (б.з.б. 65 ж. — 25 ж.) языг, роксолан, аорс, сирак сияқ ты сармат тайпаларының аты беріледі. Қ азіргі ғ алымдар алдың ғ ы екеуін еур., ал кейінгі екеуін азиялық Сарматияғ а жатқ ызады. С-дың бұ дан кейінгі тарихы да қ ымғ уыт соғ ыстар мен жорық тарғ а толы. Б.з.б. 1 ғ -дың соң ына қ арай ә уелі Дон маң ында, кейінірек Қ ара т. ө лкелерінде “алан” тайпалық одағ ы қ алыптасып, кө п ұ замай С-дың басқ а да топтарын ө зіне қ осып алады. Еуропадағ ы сармат-аландардың патшалығ ы бұ дан соң германдық готтардың, тү ркі тілдес ғ ұ ндардың араласуымен тікелей байланыста дамыды. 4 ғ -дың соң ында ғ ұ ндар аландарды талқ андап, ө здеріне қ осып алғ аны белгілі. С-дың тарихын, оларғ а қ атысты тү рлі оқ иғ аларды сараптауда кө не грек, рим деректері басшылық қ а алынса, мұ ны қ осымша нақ тылауда, ә сіресе тайпалардың мә дени-шаруашылық мінездемесін жасауда қ азіргі заманның археол. деректері аса зор рө л атқ арады. С-дың иран тілдес топтарғ а жататындығ ы жайлы пікір Еуропа мен Ресей ғ ылымында 19 ғ -дың соң ына қ арай қ алыптасты. Қ азіргі ғ алымдардың ү лкен бір бө лігі осы ойды қ олдаса, енді бір тобы оларды байырғ ы тү ркілермен байланыстырады. «Сармат» этнонимі ежелгі деректерде б.з.д. 3 ғ асырдан бастап қ олданылып келеді. Осы кезден бастап сарматтардың Скифияны жаулауы басталды Бұ л сарматтар Аралдың оң тү стігіндегі тайпалармен туыс болғ ан. Сондай-ақ олардың савроматтармен этникалық туыстығ ы да кү мә н тудырмайды. Сарматтардың бір тайпасы — роксоландар б.з. 1-ғ. Мидияның шекарасына жетіп, Риммен соғ ысқ ан.

Сарматтар ө здері басып алғ ан елдің саяси ө міріне мық тап араласқ ан. Мыс. Б.з.д. 2 ғ. соң ында Понтия патшасы Митридаттың қ олбасшысы Диафантпен болғ ан соғ ыста роксоландар скифтерге қ осылды. Б.з.д. 1 ғ. Митридат Римге қ арсы кү рескенде сарматтар оның жағ ында болғ ан. Б.з.д. 49-ж. римдіктер мен сарматтар бірлесіп, Боспор патшасының одақ тастары сирактарды (сармат тайпасы) жең еді.

Аландар (Оралдың оң тү стік ө ң ірінен шық қ андар, сарматтармен туыстас тайпалар) Қ ара тең іздің солтү стік ө ң ірінен дейін жетеді. Кейін ғ ұ ндарғ а қ осылып, Испаниядан бір шығ ады

Археологиялық ескерткіштері[ө ң деу]

Б.з.б. 4 ғ. басында савроматтар Доннан Ембіге дейінгі территорияны алып жатты. Осы кезде олардың екі мә дениеті қ алыптасты. Олар: Батыс Болғ ар-Дон мә дениеті, жә не Шығ ыс-Орал мә дениеті. Сармат тайпалары (ерте -Прохоров мә дениеті) ө лген адамның қ абырын балшық пен сылап не таптап, ө лген адамды басын тү скейге қ аратып, шалқ асынан жатқ ызып қ оятын болғ ан.

Екінші кезең де (орта - Суслов мә дениеті) б.з.д. 2-ғ. соң ынан б.з. 1-ғ. басына дейін қ абыр қ ұ рылысының тү рлері ө згермейді. Бірақ іші кө мкермелі молалар саны кемиді. Жасанды ү ң гірлер жоғ алады. Ә ктастан жасалып, обалар астындағ ы қ абырғ а қ ойылатын антропоморфты — адам бейнелі мү сіндер табыну бұ йымдарына жатады. Ү стірттегі Бә йіт табыну кешені белгілі. Ол обалар мен скульптура сынық тарынан тұ ратын ү ш топ ескерткіш. Мұ ндағ ы мү сіндер ә ктастан қ ашалып жасалғ ан. Олардың кескін-келбеттері, қ ару-жарақ тары ойылып жасалынғ ан.

Кейінгі сарматтар Орал, Еділ, Дон ө ң ірін, Орал сыртындағ ы даладан Буг ө зеніне дейінгі аралық қ а тарағ ан. Бұ л б.з. 2-4 ғ ғ.

Ө лген адамдары іші кө мкерілетін тар қ абырларғ а жерленген.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.