Адамның жұмыс істеу белгілерін қабылдау

Егер адамды физикалық қ абылдау оның жеке ө зіне қ атысты болса, жұ мыс істеу белгілерін қ абылдау оның ниетіне байланысты. Функционалды белгілеріне дауыс, кө зқ арас бағ ыты, мимика, пантомимика, проксемика жатады.

Дауыс кө рік қ ұ раушыларының бірі саналып, адамның ортағ а қ алдырғ ан ә серә не ә сер етеді. Ә р адам дауысының ө зіне тә н ырғ ағ ы болады: айтылудың ү зікті немесе толқ ынды тү рі, кө п немесе аз ә уендік.

Дауыстан кө рі жеке қ атынастардан ақ паратты кө п алуғ а болады. Адамның кө зқ арасы белгілі бір бағ ытта қ озғ алады – жоғ ары, тө мен, жан жақ қ а. Кө птеен адамдардың кө зқ арасы ақ паратты ө ң деудің арнайы типіне жатады.:

1. Кө зді оң ғ а жә не жоғ ары қ озғ ау – кө збен еске тү сіру. Бұ л дегеніміз адам бұ рын кө рген ақ паратты ойша елестетеді. Осы ә рекет кезінде мидың оң жақ жартыбө лігі белсенділік танытады.

2. Кө зді жоғ ары қ озғ ау – кө збен қ ұ растыру. Адам ешқ ашан кө рмеген затының бейнесін ойша қ ұ растырады.

3. Кө зді сол жақ қ а бұ ру – есту арқ ылы еске сақ тау. Адам бұ рын естіген затын есіне ойша тү сіреді.

4. Кө зді оң жақ қ а бұ ру – есту арқ ылы қ ұ растыру. Адам бұ рын естімеген дыбыстарды естуге тырысады.

5. Кө зді солғ а тө мен қ озғ ау – дыбыстық тұ йық талу. Адам ө з ө зімен сө йлесуге тырысады.

6. Кө зді оң ғ а тө мен қ озғ ау – кинестетикалық елестету. Адам ойша эмоциялы тү рде секіргенін, қ ұ лағ анын, жү гіргенін, ұ шқ анын елестете алады.

7. Кө зді тө мен қ озғ ау – кинестетикалық еске тү сіру. Адам ө з дене мү шелеріне қ арап қ айда, не істегенін есіне тү сіреді.

В. А. Лабунская адам кө зқ арасының келесі мимикалық ерекшелігін ұ сынады:

Бақ ырайғ ан кө здер, нормасынан кө п ашылғ ан кө здер. Кө здің кең ашылуы ол ө зі қ абылдай алғ аннан да кө п ақ паратты алғ ысы келетіндігімен тү сіндіріледі. Бақ ырайғ ан кө збен бірге ашылғ ан ауыз да жиі байқ алады бұ ндай жағ дайда. Бұ л поза ештең ені жібермеуге тырысатындық ты аң ғ артады.

Толық ашылғ ан кө здер ортақ қ ызығ ушылық пен ашық табиғ атты, сезімге толы қ абылдаушылық ты сипаттайды. Толық ашылғ ан кө здер жә не ақ ыл ө німділігін де сипаттайды.

Ашық кө здер оптимистік қ абылдауды сипаттайды. Ашық кө здер ішкі дү ниенің қ ызығ ушылығ ын сипаттайды.

Тұ манданғ ан кө здер. Егер ү стің гі қ абақ еш қ иындық сыз ашық болып, кө здің жарты бө лігін жапса, тұ манданғ ан кө з деп аталады. Ол адамның немқ ұ райдығ ын, эмоциалы ә лсіздігін кө рсетеді.

Жартылай ашық кө здер. Кө з тесігінің қ ысылғ андығ ы мен сипатталады. Бұ л тұ манданғ ан кө з бен сығ ырайғ ан кө з арасындағ ы шкала. Бұ л жағ дай ақ ыл ү рдістерімен тү сіндіріледі.

Сығ ырайғ ан кө з. Бұ л жағ дай ауырсыну белгілерін, мысалы кө здің шаршауын, жарық тың ә серін кө рсетеді. Сонымен қ атар сығ ырайғ ан кө здер дискомфортты, ауырсынуларды сипаттайды.

Бір кө зді сығ ырайту. Бір нә рсені біреумен қ ұ пия тү сіндірумен сипатталады. Егер кө зді сығ ырайту аз болса онда еркелікті кө рсетеді.

Қ иындық сыз жабылғ ан кө здер. Ұ йқ ы кезінде немесе ешқ андай ә серді қ абылдағ ысы келмегенде кө зді осылай жабады. Кім кө зін жапса ол ө зін мазаламағ анды қ алайды.

Қ абақ қ озғ алысы. Қ абақ қ озғ алысы шкаласы кең кө лемді ақ паратты береді. Ер адамдар қ абақ қ озғ алысы арқ ылы ә йел адамдарғ а қ арағ анда кө п белгі береді. Бұ л кө здің ә сер етуші басты фактор болып саналатынымен тү сіндіріледі.

Жыпылық тау. Басқ а физикалық денеге қ арсыласумен, ұ ялшақ тық пен, сенімсіздікпен, кінә лі болумен сипатталады.

Тура қ арау кө з байланысын орнатуғ а қ ажет. Бұ л адам қ атынастарында қ ызығ ушылық пен қ ұ рметпен сипатталады.

Жоғ арыдан тө мен қ арау ә ң гімесушілердің бойының айырмашылығ ы мен олардың позаларының ә ртү рлігімен сипатталады. Жә не бұ л кө зқ арас тә каппарлық тан туындауы мү мкін.Қ исық кө зқ арас ә ртү рлі болу мү мкін. Ол тә каппарлық, жек кө рушілікпен қ атар, адамғ а жағ уды да кө рсетеді.

Адасқ ан кө зқ арас бә ріне бірдей қ ызығ ушылық ты немесе жоғ алғ ан затты іздеуде кө рінеді. Нақ тыланғ ан кө зқ арас ә ң гімелесуші адамнан ө зін жоғ ары сезініп кү шін кө рсетумен сипатталады.

Негізгі ұ ғ ымдар: басқ арудағ ы тұ лғ ааралық қ атынастары, қ атынас, басқ ару, адамның басқ а адамды қ абылдау ерекшелігі, мимика, адамның жұ мыс істеу белгілерін қ абылдау, адамның физикалық кө ркін қ абылдау.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары:

1. Басқ арудағ ы тұ лғ а аралық қ атынас қ алай жү реді?

3. Қ атынас жә не басқ ару туралы тү сінік

4. Адамның басқ а адамды қ абылдау ерекшелігі.

5. В. А. Лабунская адам кө зқ арасының қ андай мимикалық ерекшелігін ұ сынды?

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Самыгин С.И., Столяренко Л.Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008

2. Власова Н. Справочник по психологии управления.Новосибирск, 1994

3. Смирнов, В.Н. Психология управления персоналом в экстремальных условиях: учеб.пособие для вузов / В.Н. Смирнов.- М.: Академия, 2007

4. Панасюк А.Ю. Управленческое общение.М., 1990

5. Андреева Г.М. Социальная психология. М., 1994

6. ЕлеусізоваС.Қ арым-қ атынаспсихологиясы.Алматы: «Рауан», 1996