леуметтік сала.

Жұ мыспен қ амту жә не ә леуметтік қ орғ ау. 2014 жылдың маусым айының соң ында тіркелген жұ мыссыздардың дең гейі 0, 2 %-ды қ ұ рады, бұ л ө ткен жылдың дең гейіне сә йкес келеді.

Ең бек нарығ ында жаң а 7752 жаң а жұ мыс орны ашылды, жұ мысқ а орналасуғ а 4772 адамғ а кө мек кө рсетіліп, 2849 адам қ оғ амдық жұ мыстарғ а жолданды.

2014 жылдың қ аң тар - мамыр айында бір қ ызметкердің орташа ең бек ақ ысы 98953 тең гені қ ұ рады, ол ө ткен жылдың сә йкес кезең імен салыстырғ анда 9, 4%-ғ а ө сті.

20. Қ азақ стан – жер аумағ ы алып ел. Сондық тан, кейбір аймақ тардың ә леуметтік-экономикалық дамуы, былайша айтқ анда, тұ рмыс-тіршілігі біркелкі емес. Айталық, еліміздің «мұ найлы астаналары» саналатын – Атырау мен Ақ таудың халқ ы Шымкент пен Қ ызылжар тұ рғ ындарына қ арағ анда, ә лдеқ айда бақ уатты тұ рады. Мұ ндағ ы ең бас­ты айырмашылық айлық табыста жә не ө ң ір тұ рғ ындарының жұ мыспен қ амтылу дең гейінде жатыр.

Иә, кейбір ө ң ірлердің индустриалды-ө ндірістік ә леуеті ә жептә уір. Инвесторлар негізінен осындай облыстарғ а кө з тігеді. Мұ ндай жерде тіршіліктің тамыры бү лкілдеп жатады. Ал кейбір «ө лі» аймақ қ а инвесторды жалынып-жалбарынсаң да шақ ыра алмайсың. Аттап бас­пайды. Себебі экономикасы тұ ралағ ан, ө ндірістік қ уаты ә лсіз, содан да инвестицияның қ ұ мғ а сің у қ аупі зор. Соның кесірінен ө ндіріс орындарын қ ұ рып, жаң а жұ мыс орнын ашуда тү рлі кедергі туындайды. Жұ рт екі қ олғ а бір кү рек таппай қ иналады, тиісінше, тұ рақ ты табыстың жоқ тығ ынан кү нкө ріс қ иындайды.

Аймақ тардың экономикалық қ ауіпсіздігі - территорияның экономикалық тұ рақ ты дамуының қ азіргі жағ дайдын, шарттар мен факторлардың жиынтығ ының мемлекет экономикасымен ық палдасуын білдіреді. Аймақ тардың экономикалық қ ауіпсіздігі тө мендегі белгілері арқ ылы анық талады:

- Мемлекет ішінде ө зінің экономикалық саясатын жү зеге асыру мү мкіндігімен.

- Мемлекет ішіндегі геосаяси ө згерістерге бейімделе алуымен.

- Аймақ та болып жатқ ан қ ауырт ә леуметтік-экономикалық жағ дайларғ а экономикалық іс шаралар ө ткізу мү мкіндігімен.

- Келісілген тү рде мемлекетке, аймақ тарғ а жә не белгілі бір салаларғ а кө мек кө рсету мү мкіндігімен.

- Ә лемдік тә жірибеде кө рсетілген экономикалық нормативтерді аймақ та тұ рақ ты қ олдану арқ ылы халық тың ө мір сү ру дең гейін жақ сартуы.

Барлық аймақ тар экономикалық, ә леуметтік, этносаяси, экологиялық жә не т.б. қ иыншылық тар кө руде. Аймақ тық аспектіде келесі мә селелер маң ызды болып табылады:

- сепаратизм

- кү йзелісті аймақ тар

- аймақ тардың даму орталығ ының пайда болуы.

Аймақ тардың экономикалық қ ауіпсіздігінің объектісі болып аймақ тың экономикасына қ атысы бар, сол территорияда орналасқ анның барлығ ы жатады.

Аймақ тардың экономикалық саясатының, экономикалық қ ауіпсіздікке бағ ытталғ ан басымдылық ты мақ саты:

- Жылдам даму арқ ылы экономиканың қ ұ рылымын жаң ғ ырту, біріншіден қ азіргі уақ ытта пайдасы кө п жә не келешегі бар салалар арқ ылы, екіншіден территориялық ең бек бө лінісі жү йесінде кө п уақ ыт бойы басымдылығ ы бар салалар арқ ылы.

- Ө зін ө зі дамытуды қ арқ ындатып қ олғ а алу.

- Нарық қ а бағ ытталғ ан жә не ө згерістерге тез бейімделетін аймақ тық -ө ндірістік комплексті ұ йымдастыру.

- Аймақ аралық инфрақ ұ рылымдық жү йені дамыту.

- Кү йзелісті аймақ тардың депрессиялық жағ дайын шектеу не болмаса оларды «экономикалық апат аймағ ы» деп тану.

Аймақ тардың экономикалық қ ауіпсіздігінің маң ызды факторы ө ң ірдің ө зін ө зі қ анағ аттандыра алуы болып табылады. Бұ л мә селе аймақ тардың теориялық -практикалық 2 ө ң ірге бө лінуі кезінде басшылық қ қ а алынды:

- рецепиент аймақ тар

- донор аймақ тар

Кү йзелісті аймақ – субъект, басқ а аймақ тарғ а қ арағ анда тұ рақ ты ө згеріссіз артта қ алушылығ ы. Бұ л аймақ тарда туындағ ан проблеманы ө здігінен реттеу қ иын немесе мү лде мү мкін емес, яғ ни экономикалық, демографиялық жә не басқ а да аймақ тық мә селелерді шешу ө те қ иын.

Экономикалық тұ рғ ыдан қ арағ анда субъектілердің жартысынан кө бі ө зін ө зі реттей алатындай экономикалық ә леуетке ие. Аймақ тарды рецепиент жә не донор ө ң ірлерге бө лу ө те дұ рыс. Себебі ол қ аржылық, салық -бюджеттік реттеумен байланысты бола тұ рып аймақ тың экономикалық ө суінің тепе тең дікте болуына мү мкіншіліктер жасайды.

Аймақ тық саясат келесі мә селелерді шешуге бағ ытталғ ан:

- Мемлекеттің аймақ тарының арасында даму кө рсеткіші бойынша айырмашылығ ының болуын тежеу.

- Ө ндірістің территориялық қ ұ рылымында тепе тең дікті сақ тау.

Кү йзелісті айматарды қ аржылық ресурстармен қ амтамасыз ету кө здері:

- экономиканың жеке секторларын қ олдау ү шін мемлекеттік бюджеттен ресурс бө лу.

- бағ дарламаны жү зеге асыру ү шін бюджеттік қ аржының бір бө лігін қ олдану

- халық қ а жең ілдетілген несие беру

- қ айырымдылық қ орларының қ аржысы

- жекешелендіру немесе банкрот кә сіпрынды таратудан тү скен қ аржының бір бө лігі.

Кү йзелісті аймақ тарда қ иындық тарды жең у ү шін келесі іс шараларды жү зеге асыру керек:

- Аймақ тық инфрақ ұ рылымғ а қ аржы салымдарын жасау

- Жұ мыс орындары жоқ ө ң ірлерде жаң а жұ мыс орындарын ашатын кә сіпорындарғ а салық тық жең ілдіктер жасау

- Жеке территориялардың экономикалық ә леуетінің трансформациясына тікелей кө мек кө рсету жә не экологиялық апаттардың немесе қ оғ амдық текетірестердің себептерін болдырмау.

- Шаруашылық та ерекше заң дық тә ртіп орнату, ауыл шарашылығ ына жә не кооперативтерге кө мек кө рсету, кө ші-қ он бағ дарламасын жү зеге асыру, ө ң ірде тұ рып жатқ ан адамдар саны мен олардың ресурстық мү мкіндіктерін сә йкестендіру арқ ылы бағ ыттандырылмағ ан ө ндірісті анық тау.

Кү йзелістік жағ дайдың элиминациялық механизмі мемлекеттік, ө ң ірлік жә не жергілікті, заң дық жә не атқ арушы билік органдарының мақ сатқ а бағ ытталғ ан қ арым қ атынасын ұ йымдастырады.Оғ ан мыналар жатады:

- халық тың қ оғ амдық қ ауіпсіздігін кү шейту

- миграциялық процестерді реттеу

- кә сіпорынның банкроттық тә ртібін отладка

- ө ң ірлерге жә не салаларғ а бюджет арқ ылы жә не басқ а да бағ дарламалар арқ ылы мемлекеттік кө мекті толығ ымен жетілдіру.

- жеке меншік, салық тық -бюджеттік жә не қ аржы-несие саясаттарының қ атынасын реттеу.

Аймақ тың экономикалық тұ рақ тылығ ын бағ алау ү шін келесі индикатолар ұ сынылады:

- қ оғ амдық (жан басына шақ қ андағ ы тү сім, кіріске байланысты халық тың жіктелу дең гейі, жұ мыссыздық дең гейі)

- ақ ша-қ аражаттық (ө ң ірге капитал қ ұ йылуы, инфляция, ө ң ірдің экспорттық жә не иморттық тепе тең дігі)

- бюджеттік (салық салу дең гейі, салық тың алынуы, трансферттер)

- аймақ тың банк жү йесінің жағ дайы (жү йенің қ ұ рылымы, банктік қ иындық, несие базасының жағ дайы, банктің капитал базасының жағ дайы)

- халық шаруашылығ ының жағ дайы (ө ндіріс кө лемі)

-экономиканың шынайы секторының жағ дайы (ө ң ірдің экономикалық тұ йық талуының дең гейі)

Аймақ тардың тұ рақ тылық дең гейін жоғ арылата отырып, қ аржылық жеткіліксіздікті жең у арқ ылы экономикалық субъектілерді капиталмен қ амтамасыз етеміз. Себебі бұ л жеткіліксіздіктер аймақ экономикасының секторына залал келтіруі мү мкін. Жеткіліксіздіктерге мыналар жатады:

- ресурстық

- инфрақ ұ рылымдық

- бағ алық

- ішкі экономикалық жә не басқ алар.