Жалпы ғылымдық зерттеу әдістері

Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы пә нінен дә ріс тезистері

Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының тү сінігі, пә ні мен ә дісі, жү йесі

Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясы дегеніміз – қ оғ амның жалпы заң дылық тарын, қ ұ қ ық тық ө мірді ұ йымдастырудың принциптерін жә не теориясын анық тайтын, болжайтын белгілі бір жү йедегі қ оғ амтану ғ ылымы.

Мемлекет жә не қ ұ қ ық тың жалпы теориясының пә ні – мемлекет пен қ ұ қ ық тың пайда болуының, дамуының жә не қ ызмет етуінің жалпы заң дылық тары.

Кез келген ғ ылымның ө з пә ні, ө зі зерттейтін заң дылық тарының анық талғ ан шең бері болады.

Зандылық тар дегеніміз – белгілі бір қ ұ былыстардың маң ызын білдіретін шынайы тұ рақ ты қ атынастар. Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының пә нін мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ былыстардың ө мір сү руі мен дамуының жалпы заң дылық тары қ ұ райды.

Сонымен, ө зіне тә н ерекшеліктерін ескере отырып мемлекет пен қ ұ қ ық теориясына мынандай сипат беруімізге болады:

а) мемлекет пен қ ұ қ ық теориясы қ оғ амдық ғ ылым, себебі ол қ оғ амдық ө мірдің анық талғ ан бө лігі – мемлекет пен қ ұ қ ық ты зерттейді;

ә) тікелей мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ былыстарды зерттейтіндіктен, қ ұ қ ық тық ғ ылым;

б) барлық қ ұ қ ық тық ғ ылымдарғ а қ атысты жалпы мә селелерді зерттейтіндіктен, жалпы теориялық қ ұ қ ық тық ғ ылым;

в) терең детілген байланыстар мен қ атынастарды ашудың негізінде басты қ орытындыларды жасайтындық тан, негіз салушы (фундаменталды) ғ ылым;

г) салалық заң ғ ылымдарымен ө зара байланысты бағ ыт беруші, ә дістемелік мә ндегі ғ ылым;

д) қ ұ қ ық тық ғ ылым курсына кіріспе ғ ылым, себебі ол мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ былыстарғ а біртұ тас сипаттама беру кезіндегі заң дық тү сініктердің негізгі жү йесін қ алыптастырады.

Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясы пә нінің ө зіне тә н ерекшеліктерін білу ү шін зерттелетін ғ ылымның басқ а да қ оғ амдық жә не қ ұ қ ық тық ғ ылымдармен байланысын қ арастыруымыз қ ажет. Қ оғ амдық ө мірдің ең ө зекті мә селесі - мемлекет пен қ ұ қ ық тек мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының ғ ана емес, басқ а да философия, экономикалық теория, ә леуметтану, саясаттану, тарих, психология, логика тә різдес қ оғ амдық ғ ылымдардың зерттеу обьектілеріне жатады.

Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясы мен басқ а қ оғ амдық ғ ылымдардың арасындағ ы байланысты сипаттауда екі тү рлі қ ағ ида маң ызғ а ие болады. Біріншіден, мемлекеттік қ ұ қ ық тық қ ұ былыстарды зерттеу кезінде басқ а ә леуметтік шынайылық тан алшақ кетуге болмайды. Сондық тан, мемлекет пен қ ұ қ ық ты зерттеу кезінде басқ а қ оғ амдық ғ ылымдардың жеткен жетістіктері міндетті тү рде қ олданылады. Екіншіден, қ ұ қ ық тық шынайылық басқ а қ ұ былыстармен байланысып жатқ андық тан, қ оғ амдық ө мірдің басқ а салаларын - экономикалық, мә дени, саяси жә не тағ ы басқ алар зерттеу заң ғ ылымдарының, соның ішінде мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының кө мегінсіз толық бола алмайды.

Сонымен, мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының басқ а қ оғ амдық ғ ылымдармен байланысы екі тү рлі сипатқ а ие болады. Бір жағ ынан, мемлекет пен қ ұ қ ық теориясы қ оғ амдық ғ ылымдардың жетістіктерін пайдаланса, екінші жағ ынан, қ оғ амдық ғ ылымдар мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының тұ жырымдарына сү йенеді. Бұ ндай қ орытынды ғ ылыми білімнің бірлігі мен ө зара байланысы қ ағ идасынан шығ ады.

Қ ұ қ ық тық ғ ылымдардың ерекшеліктеріне келсек, олар мемлекеттік қ ұ қ ық тық шынайылық тың ө зекті мә селелерін арнайы зерттеумен шұ ғ ылданады. Барлық қ ұ қ ық тық ғ ылымдарды ө з пә ндерінің ерекшеліктеріне байланысты бірнеше топтарғ а жіктеуге болады.

Теориялық қ ұ қ ық тық ғ ылымдар мемлекеттік қ ұ қ ық тық қ ұ былыстардың аса маң ызды жалпы сұ рақ тарын зерттейді. Тарихи қ ұ қ ық тық ғ ылымдар мемлекеттік - қ ұ қ ық тық мекемелердің (мемлекет пен қ ұ қ ық тарихы) немесе мемлекет пен қ ұ қ ық ілімдерінің (саяси қ ұ қ ық тық ілімдер тарихы) даму процессін қ арастырады.

Салалық қ ұ қ ық тық ғ ылымдар (конституциялық, қ ылмыстық, азаматтық, ә кімшілік, ең бек жә не т.б.) нақ ты қ ұ қ ық тық мекемелер мен нұ сқ ауларды жә не тиісінше қ ұ қ ық тық практиканы зерттейді.

Қ олданбалы қ ұ қ ық тық ғ ылымдар (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы жә не т.б.) табиғ и жә не техникалық ғ ылымдардың жетістіктерін, қ ұ қ ық тық мә селелерді шешу ү шін қ олданылады.

Заң дық ғ ылымдар жү йесінде мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының алатын орны ерекше. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы мен тарихи-заң дық ғ ылымдардың ұ қ састығ ы олардың мемлекет пен қ ұ қ ық ты тұ тас қ арайтындығ ына байланысты, айырмашылығ ы тарихи-заң дық ғ ылымдар зерттеу барысында мемлекеттік-қ ұ қ ық тық нысандарды даму ү рдісінде хронологиялық тә ртіппен, тарихи ә дістерді қ олдана отырып зерттейді, теория осы қ ұ былыстарды тұ жырымдап, олардың дамуының жалпы заң дылық тарын анық тауғ а тырысады, логикалық ә дісті қ олданады.

Салалық заң дық ғ ылымдарғ а қ атысты мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы тұ жырымдаушы роль атқ арады. Ол мемлекет пен қ ұ қ ық тың дамуы мен қ ызмет етуінің барынша жалпы заң дылық тарын зерттеп қ орытындылайды, барлық салалық заң ғ ылымдарына ортақ мә селелерді қ арастырады, ә дістемелік, бағ ыттаушы роль атқ арады.

Сонымен қ атар ө зі де салалық заң ғ ылымдарының жетістіктерінен нә р алады, яғ ни ондағ ы фактілі материалдарды ө ң деп, қ ажетіне жаратады. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының ө зге заң дық ғ ылымдармен арақ атынасы ө зара тығ ыз байланысты екі жақ ты қ атынас екендігіне кө з жеткіздік.

2, Ә рбір ғ ылымның зерттеу пә німен қ атар зерттеу ә дістері де болады. Методология дегеніміз – білім алу ү шін ғ ылымда қ олданылатын тә сілдер, ережелер жә не қ ағ идалар жиынтығ ы. Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясының зерттеу ә дістері екі ү лкен топтан қ ұ ралады:

жалпы ғ ылымдық зерттеу ә дістері

- жеке ғ ылымдық зерттеу ә дістері.

Жалпы ғ ылымдық зерттеу ә дістері – барлық ғ ылымдармен қ олданылатын жалпы зерттеу ә дістері, барлығ ына ортақ қ ағ идалар. Оларғ а анық талғ ан философиялық бағ ыттарды жатқ ызуымызғ а болады. Қ азіргі кезең де жалпы ғ ылыми зерттеулер материализм мен диалектикағ а сү йенеді.

Жеке ғ ылыми зерттеу ә дістері дегеніміз – нақ ты білім алу ү шін қ олданылатын ережелер, тә сілдер, ә дістер жиынтығ ы. Олар зерттеу процессінің дең гейі мен бағ ытына байланысты кө птү рлі болады.

- Нақ ты-ә леуметтік тә сілдер негізінен ғ ылыми ақ парат жинау кезінде қ олданылады. Оларғ а жататындар: бағ дарлау – мемлекет пен қ ұ қ ық теориясында бағ дарлау обьектілеріне қ ұ қ ық тық практика мен мемлекеттік мекемелер жатады. Сұ рау, анкета жү ргізу, сұ хбаттасу, сараптама жә не т.б. ә дістер арқ ылы субъектілердің мемлекеттік-қ ұ қ ық тық аймақ тағ ы нақ ты ә рекеті туралы мә лімет жинауғ а болады.

Мемлекет пен қ ұ қ ық теориясында қ олданылатын негізгі ә дістердің бірі – логикалық ә діс. Логика – ойлау тә сілдері мен ә дістері туралы ғ ылым. Заң ғ ылымының зерттеу процесінде анализ жә не синтез тә сілдері де қ олданылады. Анализ – теориялық жә не тә жірибелік зерттеу процесінде кү рделі обьектілерді талдау, қ ұ рамды бө ліктерден жіктеп ажырату.