Аржылық есеп берудің маңызы.

Қ аржылық есеп беру – бұ л кә сіпорынның есепті кезең дегі қ аржы-шаруашылық қ ызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарғ а топтастырылғ ан кө рсеткіштер жү йесі.Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Комиссиясының 1996 жылғ ы 12 қ арашадағ ы №2 қ аулысына сә йкес барлық кә сіпорындар меншік нысаны мен қ ызмет тү ріне қ арамастан Бухгалтерлік есептің Қ азақ стандық стандартына кө шті.Шаруашылық ету жағ дайларының ө згеруіне байланысты кә сіпорынның есеп беру нысандары жетілу жағ ына ө згереді. Атап айтқ анда, есеп беру Халық аралық бухгалтерлік стандарттардың талабына сай келе бастады. Кә сіпорынның, мекеменің қ аржылық есеп беруі есеп процесінің соң ғ ы сатысы болып табылады. Кә сіпорынның қ аржылық есеп беруінде кә сіпорынның мү лік жә не қ аржы жағ дайына сипаттама беретін жиынтық деректер, кә сіпорынның шаруашылық қ ызметінің нә тижелері кө рсетіледі.

Нарық тық қ атынастардың қ алыптасуы жағ дайында кә сіпорынның шаруашылық қ ызметін қ аржыландыруды шектеу барынша кү шейтіледі.Соғ ан байланысты шынайы жә не объективті қ аржылық есеп берудің маң ызы арта тү седі, ө йткені оның кө рсеткіштеріне жасалғ ан талдау кә сіпорынның шын мә ніндегі мү ліктік жә не қ аржылық жағ дайын анық тауғ а мү мкіндік береді.

Кә сіпорынның қ аржы жағ дайы – ресурстардың қ олда барын, орналастырылуын жә не пайдаланылуын, кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын, баланстың ө тімділігін кө рсететін кө рсеткіштер жү йесімен сипатталатын кешенді тү сінік. Есеп беру кә сіпорын мү ліктерінің жалпы қ ұ нын, шашыратылғ ан қ ұ ралдардың (яғ ни негізгі жә не ө зге де айналымнан тыс) қ ұ нын, ұ тқ ыр (айналым) қ ұ ралдардың, материалдық айналым қ ұ ралдарының қ ұ нын, кә сіпорынның меншікті қ аражаттарының, қ арыз қ аражаттарының мө лшерін анық тауғ а мү мкіндік береді.

Қ аржылық есеп берудің деректері бойынша қ орлар мен шығ ындарды қ алыптастыруғ а арналғ ан қ аражат кө здерінің артық шылығ ын немесе кө пшілігін анық тайды. Бұ л орайда кә сіпорынның меншікті, несиелік жә не ө зге қ арыз кө здерімен қ амтамасыз етілгендігін анық тауғ а мү мкіндік туады. Қ аржылық есеп беру кә сіпорынның несиеге қ абілеттілігін, яғ ни оның міндеттемелер бойынша толық тай жә не ө з уақ ытында есептесе алатындығ ын бағ алауғ а мү мкіндік береді. Баланстың ө тімділігі кә сіпорын ө з активтерімен міндеттемелерді жабу дә режесімен анық талады. Қ аржылық есеп беру мынадай активтерді: неғ ұ рлым ө тімді активтерді, жылдам сатылатын активтерді анық тауғ а мү мкіндік береді. Екінші жағ ынан, қ аржылық есеп берудің деректері бойынша кә сіпорының мынадай пассивтерін: неғ ұ рлым жедел пассивтерді, қ ысқ а мерзімді пассивтерді, ұ зақ мерзімді пассивтерді жә не тұ рақ ты пассивтерді анық тауғ а болады. Мұ ның ө зі нарық жағ дайында, бә секелес – кә сіпорындардың ортасында жұ мс жасайтын кә сіпорындар ү шін ө те маң ызды.

Қ азіргі нарық тық қ атынастар жағ дайында есеп беру кө рсеткіштерінің рө лі басқ ару шешімдерін қ абылдау, кә сіпорынның нарық тағ ы жағ дайын анық таү кезінде ө те маң ызды болмақ.

Қ аржылық есеп беру қ ұ рамы мен элементтері.

Қ Р-ның президентінің 1998 жылғ ы 26 желтоқ сандағ ы заң кү ші бар №2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» жарлығ ына сә йкес:

1. Бухгалтерлік баланстан;

2. Қ аржы-шаруашылық қ ызметінің нә тижелері туралы есептен;

3. Ақ ша қ аражаты қ озғ алысы туралы есептен тұ рады.

Сондай-ақ осыларғ а тіркелген тү сініктеме хаттардан сондай ақ басқ а да қ осымша ақ параттан, таблицалардан, қ аржылық есептерге негізделген немесе солардан алынғ ан жә не солармен бірге оқ ылатын диаграммалардан тұ ратын қ аржылық есепті меншік формасы мен қ ызмет тү ріне тә уелсіз заң ды тұ лғ алар қ ұ растырады.

Бухгалтерлік баланстың, қ аржы-шаруашылық нә тижелері туралы есеп пен ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есептің мазмұ ны мен форматы бухгалтерлік есептің тиісті стандарты арқ ылы тә ртіпке келтіріледі жә не бір есепті кезең інен келесісіне қ олданылады.

Бухгалтерлік баланс кә сіпорынның жылдық есебінің жылдық формасы болып табылады. Ол кә сіпорынның есепті жылдың басы мен соң ындағ ы қ аржылық жағ дайын кө рсетеді. Баланс бас кітапта немесе мышинограммаларда кө рсетілген есеп шоттар бойынша қ алдық тар негізінде қ ұ рылады.

Баланс «Актив», яғ ни «субъектінің қ ұ нды бағ асы бар мү лкі, мү ліктік жә не жеке мү ліктік игіліктері мен қ ұ қ ық» жә не пассив, яғ ни жеке меншік капитал мен міндеттемелер болып бө лінеді. Актив пен пассив тең естірілген.

Бұ ғ ан қ оса баланста сыртқ ары есеп шоттарғ а есепке алынатын игіліктердің бар екені туралы анық тама келтіріледі. Баланс қ аржылық есептің ү ш элементін кө рсетеді:

· Активті;

· Жеке меншік капитал жә не міндеттемелер;

· Қ алғ ан екі элемент табыс пен шығ ын қ аржылық шаруашылық қ ызметінің нә тижелері туралы есепте кө рініс табады.

Осынау есеп қ орытындыланғ ан есеп шоты, табыстар мен шығ ындарды кө рсететін басты форма болып табылады. Есепті жасауғ а қ ажетті бү кіл деректер регистрлерден жә не бухгалтерлік есеп шоттарынан тікелей алынғ ан.

Қ Р-ның шаруашылық жү ргізуші субъектілері ү ш қ аржылық есептің жаң а формасы № 3 «Ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есеп» формасы болып табылады. Ол есепті кезең нің ішінде заң ды тұ лғ ағ а келіп тү сетін жә не шығ атын ақ ша қ аражаттарының операциялық, инвестициялық жә не қ аржылық қ ызметтер шегіндегі негізгі арналарын кө рсетеді.

Қ аржылық есепте сондай-ақ тү сініктеме хат, қ осымша таблицалар мен басқ а да ақ параттар болады. Тү сініктеме хаттың мазмұ ны оның қ ызметін ұ йымдастыру мен сипатының ерекшеліктеріне байланысты. Алайда оны қ ұ рудың кө птеген талаптары артық кү йінде қ алады. Тү сініктеме хатты деректер сыртқ ы ақ парат тұ тынушыларғ а да жә не сол кә сіпорын басшыларына да бірдей дә режеде қ ажет. Қ аржылық есепке тү сініктеме хаттың тіркеліп берілуі сол қ аржылық есепті тұ тынушылардың оны тү сініп, деректерін салыстыруғ а кө мектеседі.

Қ аржылық есептің алдына қ ойғ ан мақ сатына қ ол жеткізу ү шін ол осы есептің негізінде алынғ ан, БЕС-ның халық аралық негізі ретінде қ абылданғ ан БҰ Ұ -ның тұ ғ ырнамалық ережелерінде кө рсетілген белгілі бір принциптері мен талаптарына сә йкес келуі керек.

Қ Р-нда енгізілген қ аржылық есеп негізгі параметрлері бойынша халық аралық стандарттар талаптарына сә йкес келеді.

Қ Р-ның заң дарында бұ л тұ ғ ырнамалар жү зеге асырылады. Бухгалтерлік есеп пен қ аржылық есеп беру Қ Р-нда есептеу, ү здіксіздік, дә лдік, шынайлылық пен кедергісіз берілетіндік, бейтараптық, салыстырмалық, жү йелілік принциптеріне сай жү зеге асырылады.

Есептеу принципі мынаны білдіреді: табыстар ең бек сің іріліп табылғ аннан кейін аударылады, ал шығ ындар шығ арылғ ан соң есептелінеді, яғ ни операциялар мен оқ иғ алар есептік баланс пен қ аржылық -шаруашылық қ ызмет нә тижелері туралы есепте олардан тү скен несие ақ ша қ аражаты тө ленген сә тінен бастап емес, пайда болғ ан сә тінен бастап есепке алынады.

Аталғ ан принциптердің сақ талмауы шаруашылық субъектілерінің мү ліктік жә не қ аржылық жағ дайдың кө рінісін, қ ызметтің тү пкі нә тижесін бұ рмалайды.

Есеп беру мен баланс статьяларының бағ асын бұ рмалағ ан, ә дейі ө згертілген есептік деректер берген басшылар мен бас бухгалтерлер қ олданылып жү рген заң ғ а сә йкес жауапкершілікке тартылады.

Қ аржылық есеп Қ Р-ның валютасы тү рінде жасалуғ а тиіс. Кө рсетілу единицасы – мың тең ге. Есепке осы жұ мыстың уақ ытылы орындалуына жауап беретін субъект басшысы мен бас бухгалтері қ ол қ ояды.

Қ аржылық есепті жасау ү шін есептік уақ ыт болып есепті кезең дегі календерлық соң ғ ы кү н есептелінеді. Қ олданылып жү рген заң ғ а сә йкес жылдық есеп ү шін есеп беру кезең і календерлық жылдың 1 қ аң тарынан бастап 31желтоқ санғ а дейін. Егер Қ Р заң ында басқ аша жағ дай қ аралмаса, есеп ә р жылдың 30 сә уірінен кешіктірілмей тапсырылуы керек.

Заң ды тұ лғ алардың қ аржылық есебі мү дделі тұ тынушылар ү шін жариялануғ а ашық болып табылады. Ондағ ы ақ параттың анық тығ ын заң ды тұ лғ а белгіленген тә уелсіз аудиторлық қ орытынды немесе жеке аудитор дә лелдейді.

Сө йтіп, нарық тық қ атынастарғ а кө шу жағ дайында қ аржылық есептің рө лі елеулі тү рде артады екен. Қ азіргі заманғ ы білікті бухгалтер есепті қ олданылып жү рген нормативті ережелер мен талаптарғ а сә йкес ол ө зіне тиістілі рө лін – тұ тынушыларды субъектінің мү ліктік жә не қ аржылық жағ дайы туралы толық та ақ паратпен қ амтамасыз етуі ойдағ ыдай атқ аратындай есеп жасауғ а міндетті.

Тү сініктеме хат.

БЕС сә йкес қ аржылық есеп қ ұ рамына тү сіндірмелік хат та кіргізілген.

Оның қ ұ рылымы экономика саласының ерекшеліктерін ескере отырып қ арастырылуы қ ажет. Тү сінік хаттың бір басты мақ саты – бү кіл бухгалтерлік есеп ақ паратын пайдаланушылар алдында кә сіпорын қ ызметінде орын алғ ан проблемаларды анық тау, айналыс қ ұ ралдарының айналысының кеміп кетуін айту, рентабельділіктің тмендеуі мен жоспардың орындалмау себептерін «негіздеу».