Иммунологияның даму тарихы

ИММУНОЛОГИЯ – Ғ ЫЛЫМ РЕТІНДЕ

Иммунитет анық тамасы. Иммунологияның даму тарихы. Қ азіргі замандағ ы медициналық иммунология.

Иммуниттет анық тамасы.

Иммунология – организмнің бө где субстанцияларғ а генетикалық, молекулярлық, жасушалық жауап беру механизмдерін зерттейтін ғ ылым. «Иммунитет» сө зі алғ ашқ ыда юристтік терминге жатқ ан (immunitas – лат. Бір нә рседен қ ұ тылу, босау). Медициналық

Практикасына «иммунитет» термині XIX ғ асырдың екінші жартысында, адамдар инфекциялық аурулардан қ орғ ану ә дістері зерттелу кезінде, яғ ни теориялық жә не эксперименталды иммунология қ алыптасу кезінде енгізілген. Терминнің жаң а, «медициналық» мазмұ ны «аурудан қ ұ тылу» деп белгіленген. Бұ л терминге ең қ олайлы тү сініктемесін Р.В.Петров 1982 жылы берген: «иммунитет - организді генетикалық бө где белгілері бар заттар мен тірі денелерден қ орғ ау ә дісі болып келеді. Огранизмге

Бө где заттарғ а – бактериялар, вирустар, қ арапайымдар, саң ырауқ ұ лақ тар, нә руыздар, жасушалар, тіндер, ө згерген аутоантигендер, сонымен қ атар, мутантты жә не ісік жасушалары жатады.

Арнайы гуморалды жә не жасушалық серпілістер дамуына жауапты иммунды жү йенің ө з ерекшеліктері бар: ол барлық денеге жайылғ ан, оның жасушалары қ ан арқ ылы барлық организмде рециркуляцияда жү реді жә не ол ә р-бір антигенге тү рлі арнайы антиденелер молекуласын ө ндіре алатын ерекше қ абілетті жү йе болып табылады.

Негізгі иммунитет қ ұ руғ а жауаптылар – ол иммунды жү йенің жоғ ары арнайылық ты жасушалары – лимфоциттер.Организмге тек осы жасушалар белгілі антигенмен байланысу, а ба, дарламаландырылғ ан, «ө зінікін» «ө згенікінен» ажырата алатын жә не бірінші байланысу арқ ылы иммунологиялық зерделік қ алыптасушы бір ғ ана жасушалар болып табылады. Эволюцияда лимфоцит организмнің генетикалық тұ тастығ ын бақ ылау ү шін пайда болғ ан – осы қ ызмет иммунитет жү йесінің негізгі қ ызметі болып табылады. Бұ л қ ызметтің нә тижесінде сыртқ ы ортадан тү скен генетикалық бө где жасушаларды тану жә не жою жатады.

Иммунологияның даму тарихы

Иммунитет туралы ғ ылым XIX ғ асырғ а дейін адамдарды мазалағ ан инфекциялық ауруларды жең у ү шін қ атаң ө мірлік қ ажеттілігі арқ асында пайда болғ ан.Мысал ретінде, адамдардың шешекті жең уі. Ең алғ аш шешек пусталарының сау адамғ ақ оң ырау арқ ылы қ орғ ану Қ ытайда б.ғ.д. мың жыл бұ рын, XI ғ асырда қ олданылды. Кейінірек бұ л ә дісті Индияда, Кіші Азияда; Европада қ олдана бастады. Медиіина тарихына белгілі Шығ ыс ғ ылыми Ә р-Рази шешекке классикалық анық тама беріп, шешекті егу ә дісін қ олданғ аны белгілі. Оның ізашары Авиценна опа мен шешеккетә н белгілері жә не бұ л аурулармен ауырғ ан адамдар ө те сирек қ айта ауырғ андығ ы туралы жазғ ан. Бұ рын инфекциямен байланыс болса, организм қ орғ аныс қ асиеттерін ө ндіретінін таза тә жірибе кө рсеткен. Бірақ, егудің бұ л ә дісі (вариоляция) кө бінесе аурудың жедел ө туіне немесе егілгекндердің ө ліміне келтіргені анық талғ ан. Ол заманда бұ л жағ дайғ а ғ ылыми тү сінік берілмеген.

Иммунологияны ғ ылыми ретінде классикалық жә не қ азіргі заманғ ы иммунологияғ а бө леді. Классикалық иммунология Э.Дженнер мен Л.Пастер сияқ ты ғ алымдар атымен байланысты.Бұ л – негізінде инфекциялық иммунология. Ә рбір ғ ылыми ашулардың ө зінің тарихы бар. Барлық ғ ылыми ашулар осының алдында жетілген жетістіктер нә тижесінде ашылады.Осылай, 1776 жылы дә рігер – зерттеуші Э.Дженнер тә жірибелік иммунологияның негізін қ алады.Ол ең алғ аш вакцинация ә дісін қ олданғ ан. Э.Дженнер сиыр шешегі материалын балағ а егу арқ ылы, адамдардың инфекциялық аурулардан босататын маң ызды теориялық жә не практикалық медицина бағ ытының негізін салды.Бірақ, Э.Дженнер жә не оның пікірлері қ олдануғ а ие болмады, ө йткені олар тек қ ана бір ауруғ а байланысты болғ ан, ал егу толығ ымен ғ ылыми дә лелденген жоқ. Егу ү рдісінің теориясының фундаменті бірінші егуден соң тек 85 жылдан кейін пайда болды, ол теориялық иммунологияның негізін салды. 1881 жылы Пастер Париж академиясында ең алғ аш инфекциялық ауруларды аттенуацияланғ ан микроптармен иммунизациялау арқ ылы алдын алуғ а болатынын жариялады. Негізі химик болып, Л.Пастер медицина мен биологияғ а химиялық тә жірибелердің нақ тылығ ы мен ойын енгізді. Бү л қ азіргі физико-химиялық, молекулалы биология мен биотехнологияның дамуы кезінде ө те маң ызды. Л.Пастер ғ ылым мен тә жірибенің дамуын кө птеген жылдарғ а кешіп ө ткізді.Егу арқ ылы емделмейтін ауыр дерттің -қ ұ тырудың дамуын алдын алудан кейін ғ ана Пастер қ олдау тапты.1886 жә не 1887 жылдар арасында егу арқ ылы қ ұ тырудан 2, 5 мың нан астам адам қ ұ тқ арылды.Л.Пастердің вакцина алу жә не егу принциптері жақ сы дамып, макро-жә не микроорганизмнің қ арым-қ атынасы арқ ылы ғ ылыми зерттелді.Иммунизация ғ ылыми мен тә жірибелерінің жылдар бойы дамуы нә тижесінде кө птеген бактериялық жә не вирустық инфекцияларғ а қ арсы эффективті вакциналар жасалғ ан жә не қ олданылғ ан. Иммунизация арқ ылы кө птеген ауыр инфекциялық аурулардың таралуы тө мендегені байқ алғ ан. Бұ л адамдардың ә леументті дамуын, орта ө мір сү ру жасының ұ заруын қ амтамассыз етті.Кө птеген ашылғ ан жаң алық тарғ а қ арамай, Л.Пастердің иммунитет табиғ атына сол уақ ыттағ ы биология мен медициналық жетістіктерінің дә режесіне байланысты кө зқ арасы шектеулігімен ерекшеленеді.Оны ө лімінен кейін біраз уақ ытқ а дейін иммунитетті тек инфекциялық ауруларғ а қ арсы тұ рушылық деп тү сінді.