Тест жасаудыҢ жаҢа технологиясы: сатылы тест

Қ азақ стан Республикасында студенттер мен оқ ушылардың білім дең гейін, оны мең геруін т.б. кө рсеткіштерді тест тапсырмалары арқ ылы анық тау кең тарғ ан педагогикалық ә діс. Тест жү йесін білім беру процесіне ендіру кү рделі педагогикалық проблемалар қ атарына жатады. В.С.Аванесов ө зінің «Теоретические основы разработки заданий в тестовой форме» атты ең бегінде тест тапсырмаларын дайындауды ү лкен шығ армашылық ө нерге балайды жә не тест тапсырмаларын 5 тү рде дайындаудың технологиясын ұ сынғ ан [1].

Қ азіргі кезең де осы ұ сынылғ ан ә дістердің ішінен білім беру саласында ең кө п қ олданылатыны «5 жауапты тапсырма» немесе «5 жауаптың бірін таң да» технологиясы бойынша дайындалатын тест болып отыр, мұ ндай тест тапсырмалары ЖОО, орта мектептерде, Ұ лттық Бірің ғ ай Тест орталығ ында(Ұ БТ) т.б. кең інен қ олданылуда. Менің ойымша, мұ ндай ә діспен дайындалғ ан тест тапсырмалары студенттердің, орта мектеп оқ ушыларының білім дең гейін анық тай алмайды, олар кө пшіліктің ішінен білім дең гейі алдын ала белгіленген межеге сә йкес келетін студентерді, оқ ушыларды таң дайды, яғ ни студенттің немесе оқ ушының шын білім дең гейі анық талмайды.

Жалпы тесті қ олдану арқ ылы біз студенттің (оқ ушының)белгілі тақ ырыпты, тарауды немесе пә нді:

· жү йелі тү рде, толық мең геру дә режесін,

· тапсырмаларды орындауы барысындағ ы студенттің (оқ ушының) логикалық ойлау қ аблетін,

· оны іске асырудағ ы іс ә рекетін,

· мең герген теориялық білімі менпрактикалық дағ дыларын жә не ә дістерін пайдала алуын бағ алаймыз.

Ә зірше «5 жауаптың бірін таң да» технологиясы бойынша дайындалғ ан тест тапсырмалары арқ ылы мұ ндай кө рсеткіштерді жү йелі тү рде анық тау мү мкін болмай отыр. Біздің зерттеулеріміз аталғ ан кемшіліктердің пайда болуының ең басты себебі ретінде тесті дайындау технологиясы екендігін анық тады, яғ ни аталғ ан кемшіліктерден арылу ү шін тест тапсырмаларын дайындауды ө згертіп жаң а технологиялық іс ә рекеттерге кө шу қ ажет.

Тест қ абылдау кезінде кездесетін кейбір кемшіліктердің пайда болу механизмін қ арастырайық жә не оларды жою жолдарын кө рсетейік. Жоғ ары оқ у орыны немесе орта мектепоқ ытушысының студенттің немесе мектеп оқ ушысының білімін ауызша бағ алауын қ арастырайық. Студенттің немесе оқ ушының берілген тапсырманы немесе тақ ырыпты мең гергенін анық тау ү шін оқ ытушы оғ ан белгілі жү йемен сұ рақ тар қ ояды. Мысалы, тақ ырыпта қ аралатын қ ұ былыстың теориялық негізін, одан туындайтын заң дылық тар мен оны сипаттайтын ө рнектерді жә не оларды қ олдануды, т.б. Осы мә ліметтерге толығ ымен жауап алынғ ан соң ғ ана оқ ытушы студенттің берген жауабына сә йкес білімін бағ алайды.

Ал тест қ абылдауда білімнің осындай жү йелілік принципі сақ талмай отыр. Оның бірнеше себептері бар:

· тақ ырып бойынша белгілі бір жү йемен қ ұ растырылғ ан тест сұ рақ тары жеке-жеке варианттарғ а бө лінеді, ал компьютер ол тапсырмаларды араластырып, тест тапсыратын студентке(оқ ушығ а) оның бір немесе бірнеше сұ рағ ын ғ ана ұ сынады, студенттің (оқ ушының) берген жауабы толық болмағ андық тан оның тақ ырыпты қ аншалық ты терең мең гергенін анық тай алмаймыз.

· қ азіргі тест дайындау технологиясы берілген жауаптың жү йелілігін қ амтамасыз ете алмайды.

Осы кезге дейін тест қ абылдауда шешімін таппай келе жатқ ан тағ ы бір кү рделі мә селе студенттің тест тапсырмасын орындауда қ олданғ ан теориялық мә ліметтерін мен практикалық іс ә рекетін арасындағ ы байланыстың бар жоқ тығ ын немесе оны қ олдану дең гейін анық тау, яғ ни студенттің (оқ ушының) берілген тапсырманы орындаудағ ы логикалық ойлау қ аблетін тест тапсырмалары арқ ылы анық таудың мү мкін болмай отырғ андығ ы. Мысалы, талапкер тест тапсырмасында берілген есептің жауабын дә л анық тады делік, осы шаманы анық тауда ол қ андай теориялық мә ліметтерге немесе заң дылық тарғ а сү йенді жә не қ андай практикалық іс ә рекет жасады, қ азіргі қ олданыстағ ы тест тапсырмалары арқ ылы оны бақ ылау немесе анық тау мү мкін емес.

Тест тапсырмаларының жауабын кездейсоқ дә л анық таудың мү мкіндігі жоғ ары, ол 20 пайызғ а тең. Бұ л 100 сұ рақ тың 20-нің жауабын кездейсоқ дә л анық тай алауы мү мкін деген сө з.

Тест тапсырмаларын дайындауда кездесетін кү рделі проблемалардың бірі ретінде гуманитарлық пә ндер (философия, социология, тарих, т.б.) бойынша тест сұ рақ тарын қ ұ рудың қ иындығ ын атауғ а болады. Бұ л пә ндердің сұ рақ тарына жауаптарды бір сө з немесе қ ысқ аша сө йлем тү рінде тұ жырымдау қ иын. Соның ә серінен тақ ырыптағ ы негізгі ой бір тест сұ рағ ына симайды, оны бө лшектеуге тура келеді, соның ә серінен бір теориялық тұ жырым бірнеше тест тү рінде дайындалады, ө з кезегінде бұ л тапсырмаларды компьютер жеке–жеке тараптып жібереді, нә тижесінде студент жауабы толық болмай, оның аталғ ан теориялық тұ жырымды қ аншалық ты мең гергенін эпизодтық жауаптар арқ ылы анық тау қ иындық келтіреді.

Тест жасаудың біз ұ сынып отырғ ан жаң а ә дісі бұ л проблемаларды жең іл шешуге, сол арқ ылы қ ойылатын сұ рақ тарды жә не оғ ан берілетін жауаптарды жү йелі тү рде ұ йымдастыруғ а толық мү мкіндік береді.

Ұ сынып отырылғ ан жаң а ә діс - сатылы тест деп аталынады. Ол оқ ытушының студенттен(оқ ушыдан) сабақ сұ рағ аны тә різдес, тест сұ рақ тары бір бірімен тығ ыз байланысқ ан сатылар (блоктар) тү рінде ұ сынылады, соғ ан сә йкес жауаптары да сатылы болып келеді жә не бір тест тапсырмасына (сұ рағ ына) бір тақ ырыпты толығ ымен сиғ ызуғ а мү мкіндік береді. Осылайша студенттің (оқ ушының) тақ ырыпты толық мең гергенін анық тауғ а қ ол жеткіземіз.

Тест сұ рағ ының бірінші сатысындағ ы жауаптары (дұ рысы да, қ атесі де) осы тақ ырыппен байланысқ ан, қ арастырылып отырғ ан қ ұ былысты талдауды одан ары жалғ астыратын келесі сұ рақ пен аяқ талады, ал оның жауаптары (дұ рысы да, қ атесе де) екінші сатыда орналасады, ол ө з кезегінде тақ ырыптағ ы қ ұ былысты нақ тылайтын келесі сұ рақ пен аяқ талады, ал оның жауабы келесі сатыда орналасады, ол да сұ рақ пен аяқ талады, осылайша сатылап «жауап – сұ рақ» тү рінде тақ ырып толығ ымен қ амтылады [2].

Студент ә р сатыдағ ы дұ рыс жауаптарды бір біріне тіркей отырып қ ойылғ ан сұ рақ ты толық қ анағ аттандыратын жауапты қ ұ растырады. Тестің дұ рыс жауабы тек жалғ ыз ғ ана болады жә не оны дә л анық тау тақ ырыпты толығ ымен мең герген студенттің ғ ана қ олынан келеді. Мұ ндай тесте алдын ала дайын жауап шаблоны берілмейді, студент тест тапсырмасына жауапты ө зі қ ұ растырады.

Сонымен қ атар бұ л ә діс, тест сұ рағ ының кү рделілігіне (қ иындығ ына) байланысты оны сан тү рінде сипаттайтауғ а мү мкіндік береді. Ол сатылар (блоктар) санына тікелей байланысты болады, саты саны кө бейген сайын дұ рыс жауапты қ ұ ру да қ иындай береді. Тест қ иындығ ы «n» деген шамаман сипатталады. Егер n=1 болса, онда тест жауабы бірақ сатыдан тү ратын жауаптардан қ ұ ралады, оғ ан дә стү рлі «5 жауаптың бірін таң да» технологиясы бойынша қ ұ рылғ ан тест жатады, егер n=3 болса, онда тест жауабы 3 сатыдан тү ратын жауаптардан қ ұ ралады.

Кө п сатылы тестің негізгі артық шылық тары:

· тақ ырыпты толық мең герген студент қ ана тест сұ рақ тарына дұ рыс жауап береді.

· бү кіл тақ ырыпты бір тест тапсырмасына сиғ ызуғ а болады,

· тест нә тижесі арқ ылы студенттің тақ ырыпты қ аншалық ты терең мең гергенін анық тауғ а болады,

· тест тапсырмасын орындаудағ ы студенттің іс ә рекетін, логикалық ойлау қ абілетін бақ ылауғ а мү мкіндік береді,

· тест сұ рақ тарын дайындауғ а «кө нбейтін» қ иын пә ндер бойынша тест тапсырмаларын дайындауды жең ілдетеді,

· студент тест жауабын ө зі қ ұ растырады

· тест тапсырмасының жауабын кездейсоқ анық тау кө рсеткіші ө те тө мен.

Тест жасаудың осығ ан ұ қ сас тү рлері де кездеседі, оғ ан атақ ты тестолог В.С.Аванесовтың тізбекті тест жасау ә дісін келтіруге болады, бірақ мұ ндай тест тізбектері бір бірімен қ атаң байланыспағ ан, соның ә серінен тізбектегі бір-екі сұ рақ тарғ а қ ате берілген жауапқ а қ арамастан қ ортынды бағ а оң нә тижелі болуы мү мкін [3, 103-108 с].

Тест жасаудың жаң а сатылы ә дісінің қ азіргі кезең де кең таралғ ан «5 жауаптың бірін таң да» ә дісінен артық шылығ ын кө рсету ү шін бір тақ ырып бойынша тест тапсырмаларын екі ә дісті қ атар пайдаланып қ ұ растырайық. Мысал ретінде ойдан қ ұ растырылғ ан тақ ырыптың мынандай бір фрагментін алайық жә не студенттің немесе оқ ушының берілген тақ ырыпты мең геру кө рсеткіші ретінде мә тінде асты сызылғ ан мә ліметтерді білсе жеткілікті деп санайық.

Қ Р бас қ аласы - Астана

Астанада...............................

А. Қ Р Ү кіметі, Сенат жә не Парламенті орналасқ ан,

Б. Қ Р Президентінің резиденциясы-Ақ Орда, Қ Р Ү кіметі, Сенат,