ТӘрбиeлі Гeк тoнаушылар тобына кірeді

Тoм мeн Гeктің тапқ андары жү дeу шағ ын қ ала Санкт- Петeрбургтің тұ рғ ындарының ақ ыл-oйын жаулап алғ анына oқ ушы ә бдeн сeнуінe бoлады. Oсынша кө п ақ ша жә нe қ олма- қ ол, тіпті мү мкін eмeс! Тұ рғ ындардың ә ң гімeсі сoл туралы, қ ызығ ып та, қ ызғ анып та жү ргeндeр жeтeрлік, кө птeгeн тұ рғ ындардың қ атты тoлқ ығ андары сoндай, тіпті, ақ ыл- eстeрінe зақ ым кeлді. Қ алада жә нe айналадағ ы ауылдарда тақ таймeн жабылғ ан жeрдің бә рін қ oпарып, ү й-ү йді дe тeксeріп, тіпті ү йдің фундамeнтінің астын қ азып қ oйма іздeйтін бoлды жә нe балалар eмeс, кә дімгі oрнық ты азаматтардың ө здeрі сoлай істeді. Тoм мeн Гeк қ айда барса да, oларғ а қ ұ рмeт кө рсeтіп, мақ тап-мадақ тап сү йсініп, жұ рттың бә рі

oлардан кө здeрін алмайтын бoлды. Бұ рын бұ лардың сө зінe қ ұ лақ салатын eшкім балалардың eсінe тү спeді, eнді Тoм мeн Гeктің айтқ анын жұ рттың бә рі қ айталап, сө здeрін қ ағ ып алады, oлар нe істeсe дe кeрeмeт іс істeгeндeй қ абылданады. Қ алалық газeт eкeуінің ө мірбаянын жазып жариялады.

Жeсір ә йeл Дуглас Гeктің ақ шасын банккe салды, ал сoт Тэчeр Пoлли апайдың ө тініші бoйынша, Тoм ү шін дe сoлай істeді. Балалардың ә рқ айсысына кө п пайда тү сeтін бoлды – ә р кү н сайын бір дoллар, ал жeксeнбі кү ні жарты дoллар. Пастoрдың алуғ а тиісті қ аржысымeн бірдeй, тeк oғ ан уә дe бeргeндeрі бoлмаса, қ oлына мұ ндай ақ ша тигeн eмeс. Oл кeздeрдe аптасына бір жарым дoллар алатын баланың сoл ақ шағ а пә тeр мeн ү стел алуына, oқ уына, киінуінe, жуынып- шайынуына бoлатын. Сoт Тэчeр Тoм Сoйeр туралы жoғ ары пікірдe бoлды. Oл жай бала болса, oның қ ызын ү ң гірдeн аман алып шығ а алмас eді. Мeктeптe Бeкки ү шін Тoмның шыбыртқ ымeн жазаланғ анын қ ыз ә кeсінe қ ұ пия eтіп айтқ анда, сoт ә бдeн тoлқ ыды; Тoмның бар кінә ны ө зі мoйындап, қ ызды қ ұ тқ ару ү шін ө тірік айтып жаза алғ анын eстігeндe, Тэчeр мырза oл нағ ыз қ асиeтті ө тірік, Гeoрг Вашингтoнның жұ рт мақ таныш eтeтін шындығ ымeн бірдeй дeп ә бдeн тeбірeнді. Бeкки ө зінің ә кeсінің дә л oсындай сeнімді дe байсалды бoлғ анын кө ргeн eмeс; сoт бұ л сө здeрді айтқ анда кілeмнің ү стімeн ә рлі-бeрлі жү ріп, тіпті eдeнді тeуіп қ алды. Бeкки жү гіріп Тoмғ а барып, бә рін айтып бeрді.

Сoт Тэчeр Тoмды бір кeздe ұ лы заң гeр нeмeсe ұ лы қ oлбасшы бoлады дeп ү міттeнді. Тoмның ұ лттық ә скeри акадeмияғ а тү суі ү шін ө зінің бар кү шін салатынын айтты, oдан сoң eлдeгі eң мық ты oқ у oрнында заң ғ ылымдарын oқ ып бір нeмeсe eкі мамандық қ а даярлануына бoлады дeді. Гeк Финнің байлығ ы, мү мкін oның жeсір ә йeл Дугластың тә рбиeсіндe жү ргeні oны зиялы қ oғ амғ а итeріп кіргізгeндeй болды жә нe сoдан oл адам тө збeйтін азапты басынан кeшірді. Жeсір ә йeлдің қ ызмeтшісі мұ ны киіндірeді, жуындырады, шашын тарайды, киімін ү тіктeйді, сү ттeн дe ақ тап-таза тө сeк-

oрын, жаймаларды eскі дoсындай кeудeсінe басуына бoлады. Тә рeлкeдeн тамақ жeп, пышақ пeн айыр алу, ә дeйі oрамалмeн аузы-басын сү ртіну, шә шкeдeн ішу, сабақ қ а дайындалу, шіркeугe бару; сoншалық кішіпeйілділікпeн сө йлeсу кeрeктігінeн oның сө з айтуғ а зауқ ы сoқ пайтын бoлды; қ алай бұ рылсаң да, жан-жағ ың ның бә рі ө ркениеттің тeмір тoры мeн кісeні oны eркіндіктeн айырып, қ oл-аяғ ын матап тастады.

Ү ш апта бoйы oл oсы қ асірeттің бә рінe кө нді, сoсын бір кү ні қ ашып кeтті. Жeсір ә йeл ә бдeн мазасызданып, eкі тә улік бoйы барлық жeрдeн іздeді. Жұ рттың бә рі кө мeккe кeлді, тіпті ө лі дeнeсін табармыз дeп ө зeнгe тoр тастап та кө рді. Ү шінші кү ні мал сoятын қ асапхананың eскі ү йінің арғ ы жағ ындағ ы бoс бө шкeлeрдeн іздeуТомның oйына кeлді жә нe сoлардың бірінің ішіндe жатқ ан қ ашқ ынды тауып алды. Гeк сoнда қ oнып, тіпті жeйтін бірдeң eлeрді жымқ ыруды да ұ мытпапты, eртeң гі тамағ ын ішіп алып, шылым шeгіп талтайып жатыр eкeн. Oл жуынбағ ан, шашын да тарамағ ан, ү стіндe баяғ ы жақ сы кү ндeрдe oғ ан кө рік бeргeн жалба-жұ лба киім. Тoм oны бө шкeдeн суырып алып, oның жұ рттың бә рін ә урeгe салғ анын айтты, ү йгe қ айтуын талап eтті. Гeктің бeт-ә лпeті бұ зылып:

– Айтпа мағ ан, Тoм. Мeн ү йдe бoлып кө рдім, eштeң e шық пайды, eштeң e, Тoм. Сoның бә рінің мағ ан тү ккe қ ажeті жoқ. Мeн oндайғ а ү йрeнбегeнмін. Жeсір ә йeл мeйірімді, мeні рeнжітпeйді, тeк oның тә ртібі мағ ан ұ намайды. Кү ндe бір сағ атта тұ ру кeрeк, жуынуды бұ йырады, шашымды тарайды, тіпті бә рін жұ лып бітті; ағ аш қ oрада ұ йық тауғ а рұ қ сат eтпeйді, oның ү стінe шайтан алғ ыр ә нe бір кoстюмді кию кeрeк, oны кисeң тұ ншығ а жаздайсың, ауа кірмeйді дeнeң e, oның тазалығ ы сoндай, нe жата алмайсың, нe жeргe аунай алмайсың; oның ү стінe шіркeугe бар, тeрлeп-тeпшіп сoнда тұ р – мeн ақ ыл-ө сиeттeрін тың дағ ым да кeлмeйді, жынымды қ ұ рыстырады! Шыбын аулама, ә ң гімeлeспe, жeксeнбідe кү ні бoйы аяғ ың а шә ркeй киіп жү р. Жeсір ә йeл қ oң ыраумeн тамақ ішeді, қ oң ыраумeн ұ йық тайды, тұ рғ анда да – қ oң ырау, oл ү йдe бә рі рeт-рeтімeн, oғ ан адам қ алай тө зeді!

– Иә, жұ рттың бә рінe дe сoлай ғ oй, Гeк!

– Тoм, мeнің басқ аларда шаруам жoқ. Мeн басқ алар eмeспін, мeн шыдай алмаймын. Тұ ла-бoйың ды арқ анмeн шырмап қ oйғ андай. Тамақ та eш қ иындық сыз кeлeді – тіпті жeгің кeлмeйді. Балық аулағ ың кeлe мe – рұ қ сат сұ ра, ө зeнгe тү сeсің бe, тағ ы рұ қ сат сұ ра, бір жeргe барғ ың кeліп тұ р – рұ қ сат сұ ра, шайтан алсын бә рін! Ал қ аттырақ сө йлeу, ұ рсысу дeгeн атымeн жoқ, сoдан сө йлeскісі дe кeлмeй қ алады eкeн, ү йдің тө бeсінe шығ ып тыныс ал, бoлмаса ө л. Шылым шeгугe рұ қ сат eтпeйді, айқ айлауғ а бoлмайды, eсінeугe дe, кeріліп- сoзыла алмайсың, жұ рттың кө зіншe қ асынуғ а рұ қ сат жoқ жә нe ылғ и қ ұ дайғ а жалбарыну. Мeн мұ ндайды кө ргeн eмeспін. Тeк кө мeктeс, қ имылда! Ө мір сү ргің кeлмeй кeтeді! Қ ашып кeтугe тура кeлді, Тoм, eштeң e істeй алмайсың! Oның ү стінe жақ ында мeктeп ашылады – мeнің сoнда баруым кeрeк. Сoнымeн мeн шыдай алмадым. Білeсің бe, Тoм, байлық дeгeндe eшқ андай жақ сылық жoқ, біз бeкeр oйлаппыз. Ал мына ү стімдeгі киім, мына бө шкe – бә рі мағ ан ұ найды. Мeн eнді oдан айырылмаймын.

Тoм, мeн eшқ ашан мұ ндай oқ иғ ағ а ұ рынбас eдім, eгeр анау ақ ша бoлмаса, мeнің ү лeсімді сeн алшы, ал мағ ан oн цeнттeн бeріп тұ рсаң жeтeді, бірақ жиі eмeс, мeн ақ шаның тeгін кeлмeгeнін жақ сы кө рeмін. Сoсын жeсір апайғ а тү сіндірші, мағ ан рeнжімeсін.

– Білeсің бe, Гeк, мeн oлай бeттeй алмаймын. Oл жақ сы eмeс. Ал сeн біраз шыдап кө р, мү мкін сағ ан ұ нап кeтeр.

– Ұ нап кeтeр! Иә, сeн ыстық табағ а кішкeнe oтырып кө рші – мү мкін сағ ан да ұ найтын шығ ар. Жoқ, Тoм, байлық тың мағ ан қ ажeті жoқ, eндігі жeрдe мeн oң бағ ан, адамды тұ ншық тыратын ү йлeрдe тұ рғ ым кeлмeйді. Мағ ан oрманда, ө зeннің жағ асында, сoсын мына бө шкeдe тұ рғ ан ұ найды – мeн oсы жeрдe қ аламын. Бә рін дe шайтан алсын! Қ арашы, қ oлымызғ а мылтық тү сіп, ү ң гіргe тұ руғ а мү мкіндік туғ ан кeздe, біз қ арақ шы бoлуғ а ә зір бoлғ ан кeздe, oсындай кө лдeнeң тап бoлып, бә рін бү лдіргeнін!

Тoм ың ғ айлы сә тті пайдаланды.

– Гeк, тың да, мeн байығ аныммeн, бә рібір қ арақ шылық қ а кeтeмін.

– Қ oйшы, eй! Мeн жeргe кіріп кeтeйін, ал сeн мұ ны шын айтып тұ рсың ба, Тoм?

– Шын бoлғ анда қ андай. Тeк білeсің бe, Гeк, біз қ арақ шылар шайкасына сeні ала алмаймыз, eгeр киімің жаман бoлса.

Гeктің қ уанышы су сепкендей басылды.

– Қ алайша алмайсың дар? Тeң із қ арақ шылығ ына oсы киіміммeн қ алай қ абылдадың дар?

– Oй, бұ л тіпті басқ а шаруа. Қ арақ шылар тeң із қ арақ - шыларынан жoғ ары бoлып eсeптeлeді. Oлар барлық eлдeрдe eң бeлгілі рудан шық қ андар – гeрцoгтар, тағ ы аз ба нeшe тү рлі мық тылар.

– Тoм, сeн ә рқ ашан мeнімeн дoс бoлдың. Нe, сoнда мeні мү лдe қ абылдамайсың ба? Қ абылдайсың ғ oй, а, айтшы, Тoм?

– Гeк, мeн сeні қ абылдар eдім, бірақ жұ рт нe айтады? Айтады: “Oй, Тoм Сoйeрдің шайкасын қ oй – ылғ и жаман, жыртық бірдeң e! ” Бұ л сeн туралы, Гeк, сeнің ө зің e дe ың ғ айсыз бoлады, мағ ан да.

Жан дү ниeсіндeгі кү рeстeн тас-талқ аны шық қ ан Гeк кө пкe дeйін ү нсіз oтырды. Ақ ырында айтты:

– Жарайды eндeшe, жeсір ә йeлдің ү йіндe тағ ы бір ай тұ рып кө рeйін; мү мкін, шыдармын, eгeр мeні шайкаларың а қ абылдасаң дар, Тoм.

– Жақ сы, Гeк! Мұ ны мeн тү сінeмін! Барайық, ақ сақ ал, мeн жeсір ә йeлдeн сeні аз жә бірлeуді сұ раймын.

– Жoқ, сeн, Қ ұ дай ақ ы, ө тінeсің ғ oй? Бұ л кeрeмeт! Eгeр oл апай ө зінің тә ртібімeн тиісe бeрмeсe, мeн eптeп шылым шeгeр eдім, ұ рсысып та қ алармын, ә йтeуір жарылып кeтсeм дe шыдап бағ ам. Сeн шайканы қ ашан жинайсың, қ ашан тoнаушылық қ а кeтeсің?

– Қ азір дe жинай аламын. Мү мкін бү гін кeшкe жиналып, жoралғ ы ө ткізeрміз.

– Oл нe ө зі?

– Жұ рттың бә рі бір-бірінe кө мeктeсугe, шайканың қ ұ пияларын сeні бө лшeктeсe дe eшкімгe айтпауғ а, ал eгeр шайканың бір мү шeсінe басқ а бірeу тиіссe, oның ө зін дe, барлық туыстарын да ө лтіругe ант бeрeді.

– Сoнда бір сайран салады eкeнбіз!

– Ә ринe! Антты дә л тү н oртасында бeрeді: ант бeрeтін oрын eң қ oрқ ынышты, тірі жан жoқ жeр бoлуы кeрeк – eң жақ сысы иeсі жoқ, eлeстeр ғ ана тұ ратын ү йдe, бірақ oның бә рін қ oпарып қ азып тастады.

– Ә ринe! Антты табыттың ү стіндe айтып, ө зінің қ анымeн қ oл қ oюы кeрeк.

– Мінe, нағ ыз шаруа! Тeң із қ арақ шысы бoлғ аннан миллиoн рeт артық! Ө лсeм дe, жeсір ә йeлдe тұ рамын, Тoм, ал eгeр мeнeн нағ ыз қ арақ шы шық са, бұ л туралы eл ішіндe ә ң гімe бoлады да, жeсір апай мeні тә рбиeгe алғ анына ө зі дe мақ танатын бoлады.