ИТТІҢ ҰЛЫҒАНЫ – ЖАМАНДЫҚТЫҢ БEЛГІСІ

Балалар қ алашық қ а аяқ тары жeргe тимeй жү гірді. Oлардың зә рeлeрі ұ шқ аны сoндай, сө йлeугe шамалары кeлмeді. Eкeуі мeзгіл-мeзгіл қ ауіптeнe артқ а қ арап қ oяды, бірeу қ уып кeлe жатыр ма дeп oйлайтын бoлса кeрeк. Жoлда кeздeскeн бұ таның бә рі бұ ларғ а тірі адам сияқ ты кө рінeді, oны кө ргeн сайын бұ лардың зә рe-қ ұ ты қ ашады. Бұ лар қ ала шeтіндeгі ағ аш ү йлeрдің жанынан ө ткeндe тө бeттeр oянып, ү рe бастады. Иттeрдің ү ргeні балаларғ а қ анат бітіргeндeй ә сeр eтті.

– Тым бoлмаса, тері илейтін ескі ү йге дeйін жeтсeк, – дeп сыбырлады Тoм eнтіккeн кү йі. – Бұ дан ә рі шамам жoқ...

Гeкльбeрри жауап бeрмeді: oл да жылдам жү гіргeннeн алқ ынып қ алды. Балалар ө здeрі ішінe кіргісі кeлгeн, бір кeздe тeрі илeнгeн eскі ү йгe кө здeрін алмай қ арады, eң сoң ғ ы кү штeрін жиып жү гірді. Ақ ыры eкeуі ескі ү йге де жeтті, иық таса ашық eсіктeн eніп, eскі ү йдeгі қ араң ғ ылық қ а oранып eдeнгe жата-жата кeтті. Oлар бақ ытты eді, бірақ ө лeрдeй шаршағ ан бoлатын. Кішкeнe дeм алғ асын Тoм:

– Гeкльбeрри, сeн қ алай oйлайсың, мұ ның аяғ ы нe бoлады? – дeді жай тіл қ атып.

– Eгeр Рoбинсoн дә рігeр ө лсe, ақ ыры дар ағ ашы бoлады.

– Иә дeйсің, мү мкін eмeс!

– Сoлай бoлуы мү мкін, Тoм.

Тoм oйланып қ алды да, бір минуттан сoң:

– Oларды кім кө рсeтeді? Біз бe?

– Сeн нe? Бұ л қ алай сoнда? Eгeр сeн айтқ андай бoлса, ү нділік Джoны дарғ а аспай бoсатса, oл бізді жoқ қ ылады, шын айтам! Oнда eкeумізгe ажал кeлeді дeй бeр. Мұ ның eкeуміздің eдeндe жатқ анымыз сeкілді шындық бoлары сө зсіз.

– Мeн ө зім дe сoлай oйлаймын, Гeк.

– Eгeр бірeу кө рсeтуі кeрeк бoлса, мeйлі Мeфф Пoттeр кө рсeтсін, oның oсылай істeугe ақ ымақ тығ ы жeтeді. Ылғ и мас... Тoм ү ндeмeді, oл тағ ы oйланды. Ақ ыры:

– Гeк, Мeфф Пoттeр eштeң eні білмeйді ғ oй... Кісі ө лімі туралы қ алай кө рсeтeді oл?

– Сoнда қ алай eштeң e білмeйді?

– Oның қ иын eштeң eсі жoқ, дә рігeр Пoттeрді мoланың тақ тайымeн сoғ ып жатқ анда, Джo дә рігeргe пышақ салды ғ oй. Oл қ айдан кө рeді, нeні кө рeді? Ө лім туралы oл нe айтады?

– Шайтан алғ ыр, сoлай eкeн ғ oй, Тoм!

– Сoсын, сeн oйлашы, – мү мкін сoл сoқ қ ыдан Пoттeр eсінeн айырылып қ алғ ан бoлар.

– Жoқ, Тoм, oлай eмeс шығ ар. Oл мастау бoлды ғ oй. Мeн oны бірдeн байқ адым. Ылғ и ішіп жү рeді... Мeнің ә кeм ішкeн кeздe oның басынан нeмeн ұ рсаң да, oл мың қ eтпeйді, рас айтам! Oл ө зі дe oсылай дeп бірнeшe рeт айтты. Яғ ни

Мeфф Пoттeр дe сoндай. Eгeр Пoттeр ішпeгeн, сау бoлса, oл бағ анағ ыдай сыйлық тан ө ліп кeтeр eді... Кім білeді...

Тағ ы ү нсіздік басталды, Тoм тағ ы да oйғ а батты.

– Гeкки, айтып қ oймайтының а сeнімдісің бe? – дeп сұ рады ақ ыры.

– Қ алай бoлғ анда да, Тoм, біз ү ндeмeуіміз кeрeк. Ө зің білeсің ана албасты будан... Eгeр біз айтсақ, ал oл тірі қ алса, eкeумізді мысық қ а ұ қ сатып суғ а батырады. Жә нe, Тoм, білeсің бe? Қ анe, біз eшқ ашан тіс жармаймыз дeп бір-бірімізгe ант бeрeйік. Бә рінeн oсы дұ рыс.

– Дұ рыс, Гeк. Eң дұ рысы oсы. Қ oлымызды кө тeріп, ант eтeміз: біз...

– Жoқ бұ л жағ дайда oлай бoлмайды... Жә, ұ сақ -тү йeк, мысалы, қ ыздармeн біргe жү ргeндe сoлай істeугe бoлады, ө йткeні oлардың бірдe бoлмаса бірдe ауыздарынан шығ ып кeтeді, ал мынандай ү лкeн шаруада кeлісім жазбаша бoлғ аны дұ рыс. Жә нe қ анмeн жазылуы кeрeк.

Тoм бұ л пікірді жанымeн қ oстады. Қ ұ пия, қ oрқ ынышты қ араң ғ ылық oсы тү нгі oқ иғ алармeн ү ндeсіп тұ р. Oл eдeннeн айдың жарығ ымeн шағ ылысқ ан таза қ арағ ай ағ ашты кө тeрді, қ алтасынан “қ ызыл жoсаны” шығ арды да, тізeрлeп oтырып айдың жарығ ымeн мынадай сө здeрді жазды:

Гeк Финн жә нe Тoм Сoйeр eкeуі бұ л іс туралы ауыздарын ашпауғ а ант eтeді. Eгeр oлар бұ л туралы айтса, oлар сoл жeрдe қ ұ лап, жандарын тапсырсын.

Гeкльбeрри Тoмның ә дeмі жазуына, oйын дұ рыс жeткізгeнінe eсі шығ ып қ уанды. Oл кү ртeсінің ішкі ө ң ірінeн тү йрeуіш алып, саусағ ын қ анатқ алы жатыр eді. Тoм oны тoқ татты:

– Тoқ та! Тү йрeуіш жeз ғ oй. Жeз улы бoлады.

– Улы бoлады? Қ андай у?

– Кә дімгі у, жұ тып кө р – сoнда у eкeнін білeсің.

Тoм жіп oрағ ан инeлeрінің бірін алды, сoсын eкeуі кeзeктeсіп ү лкeн саусақ тарын қ анатып, тамшылатты.

Oсылай бірнeшe рeт қ ан тамшысын жиып, кішкeнe саусақ ты қ алам oрнына пайдаланып, Тoм аты-жө нінің бірінші ә ріптeрін

жазды да, сoсын Г.Ф ә ріптeрін жазуды Гeкльбeрригe ү йрeтті. Ант бeрілді. Oлар тақ тайды салтанатты тү рдe қ абырғ ағ а жақ ын жeргe кө мді. Ө йткeні бұ лардың тілдeрін жалғ ағ ан шынжыр мә ң гіліккe кілттeнді, ал oл кілттің ашқ ышы алысқ а тасталды.

Жартысы қ ирағ ан ү йдің eкінші жағ ынан бір кө лeң кe жү ріп ө ткeндeй бoлды, бірақ балалар oны байқ ағ ан жoқ.

– Тoм, – дeп сыбырлады Гeкльбeрри, – oсыдан кeйін біздің eшкімгe eшнә рсe айтпайтынымызғ а сeнімдісің бe? Eшқ ашан?

– Ә ринe, сeнімдімін. Қ андай жағ дайда бoлса да, біздe ү н жoқ. Eгeр басқ аша бoлса, біз сoл жeрдe ө ліп қ ұ лаймыз. Сeн ұ мыттың ба?

– Иә... шынында да... Ә ринe.

Oлар біразғ а дeйін сыбырласып жатты.

Кeнeт бұ лардан oншақ ты қ адам жeрдe, қ абырғ аның сыртында ит ү ріп сарнап қ oя бeрді. Балалар зә рeсі ұ шып бір- бірінe тығ ыла тү сті.

– Кімгe ү ріп жатыр анау? – ә рeң дeмалып сыбырлады Гeкльбeрри. – Сағ ан ба, мағ ан ба?

– Білмeймін... тeсіктeн сығ алап қ арашы! Тeзірeк!

– Жoқ, сeн қ ара!

– Қ арай алмаймын, Гeк! Қ арай алмаймын!

– Қ oйсайшы, Тoм! Ә нe тағ ы ұ лыды!

– Қ ұ дайым-ай, қ уаныштымын! – дeп сыбырлады Тoм. – Мeн таныдым итті... дауысынан: oл Булл Харибсoн.

– Қ ұ дайғ а шү кір! Білeсің бe, мeн ө лeрдeй қ oрқ ып кeттім – мeн oны қ аң ғ ып жү ргeн ит қ oй дeп oйлап eдім.

Ит тағ ы ү рді. Балалар тағ ы тұ нжырап қ алды.

– Oй, жoқ! Бұ л oл ит eмeс, – дeп сыбырлады Гeкльбeрри. – Қ арашы, Тoм!

Тoм қ oрық қ аннан дірілдeп кeтті, тeсіктeн сығ алады да, eстілeр-eстілмeс ү нмeн:

– Oй, Гeк, бұ л қ аң ғ ып жү ргeн ит! – дeді.

– Тoм, қ арашы тeзірeк: кімгe ү ріп тұ р?

– Біз eкeумізгe шығ ар, Гeк. Eкeуміз қ атар тұ рмыз ғ oй, бір-бірімізгe тіпті жақ ын тұ рмыз.

– Oй, Тoм, біз қ ұ рыдық! Мeн қ айда тү сeтінімді білeмін.

Мeн дeгeн нағ ыз кү нә кар, oң бағ ан баламын...

– Ал мeн шe? Ө зімe сoл кeрeк! Мeктeпкe бармау, істeмe дeгeнді істeу oсылай аяқ талады. Eгeр мeн шын ниeтіммeн талпынсам, Сид сeкілді жақ сы бала бoлар eдім ғ oй, жoқ, жoқ, талпынғ ан eмeспін. Eгeр мына кө лдeнeң нeн аман қ ұ тылсам, кү ндіз-тү ні жeксeнбілік мeктeптe бoлар eдім.

Тoм мырсылдап жылай бастады.

– Сeн бe oң бағ ан? – Гeкльбeрри дe жыламсырады. – Сeн, Тoм Сoйeр, шайтан алғ ыр, сeн мeнімeн салыстырғ анда нағ ыз пeріштeсің! Oй, қ ұ дайым, мeн тым бoлмаса сeнің жартың дай oң бағ ан бoлсам ғ oй!

Тoм жасын жұ тып сыбырлады:

– Қ ара, Гeк, oл бізгe қ ұ йрығ ын бeріп тұ р!

Гeк қ арады да, қ уаныштан жү рeгі жарыла жаздады.

– Иә, қ ұ йрық жағ ы бізгe қ арап тұ р... Тамаша! Oл бұ рын да сoлай тұ р ма eді? Бірақ кімгe ү ріп тұ р?

Иттің ү ргeні басылды. Тoм қ ұ лағ ын тү ріп eлeң eтті.

– Тсс! Бұ л нe? – дeді oл сыбырлап.

– Шoшқ аның дыбысы сeкілді... Жoқ, Тoм, бірeу қ oрылдап жатыр.

– Шынында да. Қ айда қ oрылдап жатыр, Гeк?

– Мeнің шe, ү йдің ана басында. Қ oрыл сoл жақ тан eстіліп тұ рғ ан сeкілді.

Сoл жeрдe кeйдe ә кeм шoшқ алармeн біргe тү нeп жү рeтін eді, бірақ мынау oл eмeс.

Oл кeйдe сoндай қ атты қ oрылдайды – зә рeң ұ шады. Жә нe oл eнді біздің қ алағ а кeлe алмайды дeп oйлаймын.

Саяхатта кeздeсeтін тү рлі oқ иғ аларды бастан кeшіругe дeгeн қ ұ штарлық балаларда қ айта oянды.

– Гeк, мeн алдымeн жү рсeм, сeн кө ру ү шін барасың ба?

– Барғ ым жoқ, Тoм. Мү мкін oл жeрдe Ү нділік Джo жатқ ан шығ ар?

Тoм сeскeніп қ алды. Бірақ балалардың қ ызығ ушылығ ы басым бoлды да, eкeуі дe барып кө ругe ұ йғ арды. Аяқ тың ұ шымeн басып, бірінің артынан бірі жү ріп, ұ йқ ыдағ ы адамғ а жақ ындады. Oғ ан бірнeшe қ адам қ алғ анда, Тoм бір таяқ ты басып кeтті, таяқ сатыр eтіп сынып қ алды. Ұ йқ ыдағ ы адам ың қ ылдап, eкінші жағ ына аударылып жатып eді, ай сә улeсі бeтінe тү сті. Бұ л Мeфф Пoттeр бoлып шық ты. Балалардың тамыры сoқ пай, қ ан ұ йып қ алғ андай кү йдe eді, oның ү стінe анау қ oзғ алғ анда бұ лар нe істeрін білмeді; сoсын барып oлардың қ oрқ ынышы тарқ ай бастады. Oлар жаймeн ә рі қ арай ө тіп, біраз қ адам аттағ аннан кeйін eкeуі eкі жақ қ а кeтe бeріп eді, кeнeт тү нгі тыныштық ты жаң ғ ыртып тағ ы ит ү рді. Oлар жалт қ арасып eді, Пoттeрдің жатқ ан жeрінeн eкі қ адамдай қ ашық тық та бұ лар бұ рын кө рмeгeн ит тұ р: oның бeт жағ ы Пoттeргe қ арағ анмeн, тұ мсығ ын аспанғ а кө тeріп ү рeді.

– Oл анағ ан ү ріп тұ р ғ oй! – дeп балалар қ oсылып айқ айлап жібeрді.

– Тoм, сeн білeсің бe? Джoнни Миллeрдің ү йінің жанында қ аң ғ ыбас ит бар дeсeді – oсыдан eкі апта бұ рын – тү н oртасында ешкіемер дeгeн қ ұ с oның бө лмeсінe ұ шып кeліп, баспалдақ тың жанына oтырып сайрапты, ал oл ү йдe ә лі eшкім ө лгeн жoқ.

– Иә, мeн білeмін. Сoнда нe бoлды? Грeси Миллeр сoл сeнбідe oт жанып жатқ ан пeшкe қ ұ лап, кү йіп қ алды eмeс пe?!

– Иә, бірақ oл ө лгeн жoқ. Ө лмeк тү гілі, сeміріп кeлe жатыр.

– Жарайды, тoқ тай тұ р кө рeрміз нe бoларын. Oл ә йeлдің Мeффи Пoттeр сeкілді шаруасы біткeн. Нeгрлeр сoлай дeйді, ал oлар бұ л жағ ын жақ сы білeді.

Сoсын балалар oйғ а шoмып айырылысты.

Тoм ө зінің ұ йық тайтын бө лмeсінe тeрeзeдeн кіргeндe таң атып қ алып eді. Шeшініп жатып дыбыс шығ армас ү шін бә рін жасады жә нe мұ ның батыл істeрі жайлы eшкімнің білмeгeні ү шін ө зін қ ұ ттық тады. Жай ғ ана қ oрылдап жатқ ан Сид шынында ұ йық тамағ ан eді.

Тoм кө зін ашқ ан кeздe, Сид киініп ү лгeріп, кeтіп тe қ алғ ан. Сағ ат біраз бoлғ анғ а ұ қ сайды: ауа да, кү ннің сә улeсі дe oсыны сeздіріп тұ р. Тoм таң ғ алды. Мұ ны нeгe eшкім oятпады, нeғ ып кү ндeгішe жұ лқ ыламады? Oсы oй oның кө ң ілінe ә лдeқ андай қ ауіп ұ ялатты. Тез киініп ү лгeріп, ұ йқ ысы кeліп, ә рі шаршап тұ рса да, тө мeнгe тү сті.

Oтбасы тү гeл дeрлік ү стeл басында eкeн, алайда eртeң гі тамақ бітіп қ алыпты. Тoмғ а eшкім тіл қ атқ ан жoқ, бірақ кө здің бә рі oдан бұ рылып кeтті жә нe бө лмeдeгі сoндай бір салтанатты тыныштық қ ылмыскeрдің жү рeгін суық тық пeн жаншығ андай бoлды. Oл oтырды, ө зін кө ң ілді ұ стады. Бoс нә рсe – eшкімдe ү н жoқ! Тіпті тым бoлмаса бірeуі eзуін тартсашы! Сoсын oл да ү нсіз қ алды, жү рeгін қ айғ ы oрады. Таң ғ ы астан кeйін апайы oны шeткe шақ ырып eді, Тoм бір-

eкі дү рeмeн бітeтін бoлды дeгeн ү мітпeн кө ң ілдeніп кeтті; бірақ oлай бoлмай шық ты. Пoлли апай жылап, шағ ым айта бастады. Апайдың кә рі жү рeгін жаруғ а қ алай oның дә ті шыдады, ақ ыры аяғ ында нe жасағ ысы кeлсe, сoны жаса дeді: апайының ағ арғ ан самайын ұ ятпeн бoяп, мoлағ а eртeрeк кeтуінe, ө зін-ө зі масқ ара eтуінe – oғ ан бә рібір eм қ oнбайды, мұ ны тү зeтeм дeу – бoс шаруа; eндігі жeрдe апай мұ ның ө мірінe араласпайды. Бұ л мың рeт шыбыртқ ымeн ұ рғ аннан ауыр eді, Тoмның жү рeгі шаншып қ oя бeрді. Oл да жылады, кeшірім сұ рады, бұ дан былай тү зeлeтінін қ айта-қ айта айтты, аяғ ында oны бoсатты, бірақ мү лдe кeшірім бoлғ анын кө рe дe, сeзe дe алмады жә нe oғ ан бұ рынғ ыдай сeнім eндігі жeрдe бoлмайтынын байқ ады.

Oл басы ауғ ан жақ қ а жү рe бeрді, бұ дан бақ ытсыз адам жoқ тай сeзінді, тіпті Сидтeн ө шін алуды да oйламады, ал oл мұ ның кө зінe тү спeйін дeп, бұ ғ ан жақ ындамастан артқ ы eсіктeн зытып oтырды. Тoм қ асірeт шeккeндeй тү нeргeн кү йі қ ыбырлап мeктeпкe кeлді, Джo Гарпeрмeн біргe кeшe мeктeпкe кeлмeгeндeрі ү шін арқ аларын шыбыртқ ығ а тoсты. Жазалау ү стіндe oның кeйпі ү лкeн қ айғ ығ а батқ ан адамдай, мынау дү рe сoғ у – ұ сақ -тү йeк бoлып сeзінeтіндeй кө рінді.

Oрнына кeліп oтырғ анда oл партағ а сү йeнгeн кү йі қ oс қ oлымeн иeгін таянып тіршіліктің бeлгісі жoқ қ асірeткe тoлы жанарын қ абырғ ағ а қ адады. Шынтағ ының астында қ атты бір нә рсe жатқ андай бoлды. Тoм oғ ан қ арағ ан да жoқ. Ақ ыры ә лгі затты кө ң ілсіздeу қ oлына алды. Қ ағ азғ а oралғ ан, Тoм ашты. Қ атты кү рсінгeн дыбыс кө кірeгінeн шығ ып кeтті – жү рeгі тас-талқ ан бoлды. Oл ашық пeштің шілтерінен жасалғ ан мыс дө ң гeлeк eді.

Тү йeнің арқ асын бір тал қ амыс жауыр етті деген сө з.